N. Schneider / Reuters: «Το συνεργατικό πνεύμα του Πάπα για έναν καλύτερο κόσμο (Από την «Καθημερινή» της 25/09/2015

Από την «Καθημερινή» της 25/09/2015

Κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης πτήσης τον περασμένο Ιούλιο από την Παραγουάη στην Ιταλία, αφότου είχε ολοκληρώσει μια περιοδεία στη Νότια Αμερική γεμάτη με φιλιππικούς κατά των δεινών του παγκόσμιου καπιταλισμού, ο Πάπας Φραγκίσκος παραδέχθηκε στους δημοσιογράφους τι πιστεύει πραγματικά για τα οικονομικά. «Είμαι έντονα αλλεργικός σε όλα τα οικονομικά ζητήματα». Μίλησε για τον πατέρα του, έναν λογιστή που δυσκολευόταν να τα βγάλει πέρα. Ο Πάπας τον θυμάται σκυμμένο πάνω από τα τεφτέρια του, ακόμη και τις Κυριακές στο σπίτι. Αυτοί οι αριθμοί πήραν τον πατέρα του μακριά από την οικογένεια. Ισως λοιπόν να αποτελεί έκπληξη ότι η χαρά του Ευαγγελίου, το θέμα της παπικής θητείας του, να σχετίζεται με πολλούς τρόπους με τη «μελαγχολική επιστήμη», δηλαδή με τα Οικονομικά.

Ομως το είδος των οικονομικών που εκτιμά περισσότερο απ’ όλα ο Πάπας δεν έχουν να κάνουν τόσο με τεφτέρια και με αριθμούς όσο με την πρόκλησή του να μοιράζονται και να διοικούν οι άνθρωποι από κοινού τις επιχειρήσεις τους.

Δεν είναι οικονομικά της Αριστεράς ή της Δεξιάς, αλλά οικονομικά των συνεταιρισμών. Οι άνθρωποι τείνουν να επικεντρώνονται περισσότερο στις επικρίσεις του Πάπα Φραγκίσκου κατά «της οικονομίας του αποκλεισμού και της ανισότητας», κατά «της οικονομίας που σκοτώνει».

Ισως να σκεφτόταν τον πατέρα του όταν έγραφε «πώς γίνεται να μην αποτελεί είδηση όταν ένας ηλικιωμένος άστεγος πεθαίνει από το κρύο, αλλά να είναι είδηση ότι το χρηματιστήριο υποχωρεί κατά δύο μονάδες;».

Ξανά και ξανά ο Πάπας καταφεύγει σε λαϊκά κοινωνικά κινήματα, και όχι σε οικονομολόγους, ως πηγή για την ελπίδα της αλλαγής. Όταν βρισκόταν στη Βολιβία είπε σε συγκέντρωση ακτιβιστών ότι «το μέλλον της ανθρωπότητας βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό στα δικά σας χέρια, μέσω της ικανότητάς σας να οργανώνετε και να εκτελείτε δημιουργικές εναλλακτικές λύσεις».

Το μέλλον, στο οποίο ελπίζει ο Πάπας Φραγκίσκος, πηγάζει πρωταρχικά από τους φτωχούς. Οι βασικοί οικονομικοί του σύμβουλοι προέρχονται από τη σχολή της «κοινωνικής οικονομίας», η οποία προωθεί όχι απλώς τον πλούτο, αλλά ζωντανές αυτοδιοικούμενες οικονομίες που να βασίζονται σε αξίες. Πράγμα που σημαίνει και διαφορετικό είδος επιχειρήσεων. Σε πρόσφατη εγκύκλιό του ο Πάπας Φραγκίσκος συνιστά τη συνεργατική επιχείρηση ως μέσο για εξανθρωπισμό της τεχνολογίας και για τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι συνεργατικές επιχειρήσεις ανήκουν και ελέγχονται από τους ανθρώπους που εξαρτώνται περισσότερο από αυτές, αντί να είναι σχεδιασμένες ώστε να μεγιστοποιούν τα κέρδη για τους ιδρυτές τους ή τους επενδυτές τους. Ορισμένες, για παράδειγμα, ανήκουν στους εργαζομένους τους, άλλες στους πελάτες τους. Αν και βασίζονται στις αρχές της δημοκρατικής διαχείρισης και του διαμοιρασμού του κέρδους, οι συνεργατικές επιχειρήσεις έχουν πολλές διαφορετικές μορφές. Εχουν επίσης μακρά ιστορία στη ρωμαιοκαθολική παράδοση. Επί αιώνες πολλά μοναστήρια βασίζονταν σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις. Ενώ η εποχή του Ψυχρού Πολέμου προσέφερε φαινομενικά μόνο επιλογή μεταξύ του αυταρχικού κομμουνισμού και του αχαλίνωτου καπιταλισμού, πολλοί ρωμαιοκαθολικοί και άλλοι έφτιαχναν συνεταιριστικές επιχειρήσεις ανά την υφήλιο. Στις αρχές του 20ού αιώνα πολλές αγροτικές συνεργατικές επιχειρήσεις ιδρύθηκαν στις ΗΠΑ. Ο ιερέας-οικονομολόγος Τζον Ρίαν εξέτασε αυτές τις προσπάθειες στο βιβλίο που εξέδωσε το 1916 με τίτλο «Distributive Justice» και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο συνεργατισμός «αποτελεί τη χρυσή τομή μεταξύ του ατομικισμού και του σοσιαλισμού. Περιλαμβάνει όλα τα καλά χαρακτηριστικά τους και αποκλείει όλα τα κακά τους». Ακόμη σημαντικότερο είναι το γεγονός, έγραφε ο Ρίαν, ότι οι συνεργατικές επιχειρήσεις καλλιεργούν «μεγαλύτερη ανάπτυξη του αλτρουιστικού πνεύματος απ’ ό,τι είναι εφικτό υπό οποιοδήποτε άλλο οικονομικό σύστημα που έχει δοκιμαστεί ή εφευρεθεί».

Για πολλούς ανθρώπους σήμερα οι συνεργατικές επιχειρήσεις ανήκουν σε μια λησμονημένη παράδοση. Όμως πρόσφατα παρατηρείται αναβίωσή τους στις ΗΠΑ και μάλιστα καταβάλλονται προσπάθειες ώστε να αναπτυχθούν συνεταιριστικές ιντερνετικές πλατφόρμες, για παράδειγμα μια Uber που θα ανήκει στους εργαζομένους της ή ένα Facebook υπό τον έλεγχο των χρηστών του.