Απελευθερώνοντας το δυναμικό της κοινωνικής οικονομίας για την ανάπτυξη της ΕΕ: Η στρατηγική της Ρώμης

(Μετάφραση Μ.Δ. Τζουβελέκας, Επιμέλεια Δρ Γ. Αλεξόπουλος) ¹

Βασισμένη στα Πρακτικά του Συνεδρίου της Ρώμης, Νοέμβριος 17 και 18, 2014

Με την ευκαιρία της Ιταλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, η ιταλική κυβέρνηση είχε την ευκαιρία να προωθήσει το διάλογο μεταξύ οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας, εθνικών και τοπικών κυβερνήσεων, καθώς και ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων - ένα διάλογο που τα τελευταία χρόνια περιλαμβάνει μια πληθώρα φορέων που εργάζονται για να καθορίσουν και να προωθήσουν το ρόλο της Κοινωνικής Οικονομίας για την ευρωπαϊκή ανάπτυξη.

Το συνέδριο «Απελευθερώνοντας το δυναμικό της κοινωνικής οικονομίας για την ανάπτυξη της ΕΕ», που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη στις 17 και 18 Νοεμβρίου του 2014, άδραξε την ευκαιρία που παρέχεται από την έναρξη της θητείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προκειμένου να εντοπίσει τους τομείς παρέμβασης που κρίνονται αναγκαίοι από τους ποικίλους φορείς οι οποίοι έχουν εργαστεί για την προώθηση, τη διάδοση και την ενίσχυση της Κοινωνικής Οικονομίας ως βασικής κινητήριας δύναμης της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στην Ευρώπη. Αυτό έγινε με βάση τη δυναμική που αναπτύχθηκε στη διάσκεψη του Στρασβούργου (Ιανουάριος 2014) σχετικά με την πρωτοβουλία για την κοινωνική επιχειρηματικότητα που δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2011, το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την Κοινωνική Οικονομία του 2009, το έργο της Διακομματικής Επιτροπής Κοινωνικής Οικονομίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το ολοκληρωμένο έργο που διεξάγεται από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ετών, καθώς και τις δραστηριότητες των ομάδων εργασίας, όπως της GECES² και της Task Force της G7 για τις Επενδύσεις Κοινωνικού Αντικτύπου. Αυτό, φυσικά, κατέστη, επίσης, εφικτό με τις άοκνες προσπάθειες των ίδιων των φορέων της κοινωνικής οικονομίας, των αντιπροσωπευτικών οργανώσεών τους, καθώς και των ερευνητικών κέντρων και δικτύων που μελετούν αυτόν το συγκεκριμένο τομέα της κοινωνικο-οικονομικής ζωής.

Στη δημόσια διαβούλευση που προηγήθηκε του Συνεδρίου, συμμετείχε ένα ευρύ φάσμα ευρωπαϊκών οργανισμών, και οργανώθηκαν δέκα ομάδες εργασίας για συγκεκριμένα θέματα, τα οποία παρακολούθησαν περισσότεροι των 600 συνέδρων από όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων επαγγελματιών, φορέων χάραξης πολιτικής, καθώς και εμπειρογνωμόνων. Μέσω της “από τα κάτω” προσέγγισης, το Συνέδριο της Ρώμης δεν συνόψισε μόνο τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί μέχρι σήμερα, αλλά εξέτασε, επίσης, τις μελλοντικές προκλήσεις που οι διάφοροι λήπτες αποφάσεων και οι υπεύθυνοι φορείς για τη διαχείριση και την προώθηση της Κοινωνικής Οικονομίας καλούνται να λύσουν, είτε μεμονωμένα είτε, συχνότερα, συλλογικά.

Η συζήτηση που έγινε κατά το Συνέδριο υπογράμμισε ιδιαίτερα το βαθμό στον οποίο η κοινωνική οικονομία, -παρά το γεγονός ότι αποτελείται από ένα πλήθος οργανωτικών μορφών, καθεμιά με τη δική της ιστορία και τις ιδιαιτερότητες με βάση τα διαφορετικά εθνικά και ιστορικά πλαίσια- είναι πράγματι μια περιοχή με σαφή κοινά χαρακτηριστικά, που ορίζεται στη βάση των επιδιωκόμενων στόχων. Πράγματι, ο όρος "Κοινωνική Οικονομία" αναφέρεται σε ένα σύμπαν οργανώσεων που βασίζονται στην υπεροχή των ανθρώπων έναντι του κεφαλαίου. Στόχος τους είναι η παροχή αγαθών, υπηρεσιών ή θέσεων εργασίας στα μέλη τους ή στην κοινωνία στο σύνολό της με μακροπρόθεσμη προοπτική, με τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών και εταίρων στη διακυβέρνηση της οργάνωσης, καθώς και μέσω της επανεπένδυσης των κερδών στην αποστολή τους. Αυτό το σύμπαν περιλαμβάνει οργανωτικές μορφές, όπως οι συνεταιρισμοί, τα ταμεία αλληλασφάλισης, τα ιδρύματα και οι ενώσεις, καθώς και νεότερες μορφές, όπως οι κοινωνικές επιχειρήσεις, στις διάφορες εκδοχές που λαμβάνει αυτός ο όρος σε διαφορετικά πολιτισμικά και γεωγραφικά πλαίσια.

«Κοινωνική Οικονομία» είναι μία έκφραση που ενώνει μια μεγάλη και πλούσια ποικιλία φορέων που συμβάλλουν στην πολυφωνία στις αγορές σε όλο τον κόσμο και υπογραμμίζει την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδουν αυτές οι οργανώσεις στην οικονομική και κοινωνική διάσταση των δραστηριοτήτων τους. Στην πραγματικότητα οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας υιοθετούν μεθόδους εργασίας που βασίζονται στη συνεργασία και την αμοιβαιότητα, και ως εκ τούτου χαρακτηρίζονται από δημοκρατική διακυβέρνηση και διαφανή μοντέλα που είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή ενός ευρέος φάσματος βασικών φορέων της κοινωνίας (παραγωγοί, καταναλωτές, χρήστες υπηρεσιών, εργαζόμενοι, κοινότητες, γονείς, κλπ). Η δομή διακυβέρνησής τους δημιουργεί εμπιστοσύνη σε εκείνους που συμμετέχουν στις δραστηριότητές τους – χαρακτηριστικό που συνιστά βασική προϋπόθεση για την επιβίωση και τη μελλοντική ανάπτυξη του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου.

Το Συνέδριο επιβεβαίωσε ότι η Κοινωνική Οικονομία, χάρη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την καθορίζουν, συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και ήδη διαδραματίζει ζωτικό ρόλο σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Η Κοινωνική Οικονομία συμβάλλει στην υλοποίηση πολλών σημαντικών στόχων της ΕΕ, όπως η δημιουργία και διατήρηση θέσεων απασχόλησης, η κοινωνική συνοχή, η κοινωνική καινοτομία, η αγροτική και περιφερειακή ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της διεθνούς συνεργασίας και ανάπτυξης, η προστασία του περιβάλλοντος, κ.λπ. Πράγματι, ο ρόλος της έχει καταστεί ακόμη πιο σημαντικός κατά τα τελευταία χρόνια, καθώς οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας έχουν αποδείξει ότι είναι μια σημαντική αντι-κυκλική δύναμη στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που επηρεάζει την ήπειρό μας.

Το Συνέδριο έδειξε, επίσης, ότι το εύρος της δράσης της Κοινωνικής Οικονομίας εκτείνεται πέρα από τους τομείς παραδοσιακών δραστηριοτήτων και συμπεριλαμβάνει όλο και περισσότερο νέους τομείς που χαρακτηρίζονται από ένα ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο κοινωνικού αντίκτυπου καθώς και από διευρυμένες δυνατότητες δημιουργίας θέσεων εργασίας, όπως οι υπηρεσίες πρόνοιας και οι κοινωνικές υπηρεσίες, η ένταξη των εργαζομένων που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, περιβαλλοντικές υπηρεσίες, υπηρεσίες αναψυχής και τουρισμού, ακόμη και η διανομή ενέργειας, για να αναφερθούν κάποιες από αυτές.

Συνολικά, η Κοινωνική Οικονομία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης, καθώς μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση ενός ευρέος φάσματος κοινωνικών και οικονομικών ζητημάτων. Η συμβολή της σε ορισμένες περιπτώσεις συνιστά μια εναλλακτική λύση στη δράση άλλων φορέων (βελτίωση των συνθηκών του ανταγωνισμού και των επιλογών των καταναλωτών), ενώ σε άλλες περιπτώσεις συμπληρώνει και ενισχύει τις δράσεις τους, αφού οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ανθρώπινους, οργανωτικούς και οικονομικούς πόρους που δεν είναι απαραίτητα διαθέσιμοι σε άλλους τύπους θεσμών ή επιχειρήσεων.

Για να απελευθερωθεί, όμως, αυτό το δυναμικό και να ενισχυθεί περαιτέρω ο ήδη ζωτικός ρόλος που διαδραματίζει η Κοινωνική Οικονομία, θα απαιτηθεί μια κοινή προσπάθεια εκ μέρους όλων των φορέων που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη αυτού του τομέα: οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας, δημόσια ιδρύματα, ιδιώτες επενδυτές, ερευνητικά κέντρα και επιστήμονες. Υπό την έννοια αυτή, το Συνέδριο αποτέλεσε, ως ένα ενοποιητικό πλαίσιο και προσέγγιση, ένα σημαντικό βήμα ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία της Κοινωνικής Οικονομίας.

Κατά συνέπεια, προκειμένου να εφαρμοστεί αποτελεσματικά, η στρατηγική της Ρώμης απαιτείται μια συντονισμένη, κοινή και ενεργή δέσμευση εκ μέρους όλων των φορέων, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων φορέων και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας. Οι στρατηγικές δεσμεύσεις που απαριθμούνται κατωτέρω συνοψίζουν τα κύρια σημεία της προτεινόμενου σχεδίου για την ανάληψη δράσης, όπως προέκυψε από τις εργασίες του Συνεδρίου. Πιο αναλυτικές εκθέσεις των ομάδων εργασίας είναι διαθέσιμες, στον ιστοχώρο του Συνεδρίου (http://socialeconomyrome.it/).

Όσον αφορά τους δημόσιους θεσμούς, τα ακόλουθα θέματα θεωρήθηκαν στρατηγικής σημασίας:

1. Να προσδιορισθούν με σαφήνεια οι συνομιλητές της κοινωνικής οικονομίας εντός των ακόλουθων ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων:

1. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής:

i) Ένα σαφές πολιτικό σημείο αναφοράς μεταξύ των Επιτρόπων.

ii) Μια ειδική δομή με επαρκείς πόρους ανάλογους με τη σημασία της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ευρώπη.

iii) Ένα σχέδιο δράσης (Πρωτοβουλία για την Κοινωνική Οικονομία) που να αποτελεί μια νέα στρατηγική, ξεκινώντας με τις προτεραιότητες του 2015.

2. Μέσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την ανασύσταση της διακομματικής ομάδας της Κοινωνικής Οικονομίας.

1.3 Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η διοργάνωση τακτικών συναντήσεων των υπουργών των οποίων οι αρμοδιότητες περιλαμβάνουν την κοινωνική οικονομία και η δημιουργία ομάδων εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου σε εθνικό επίπεδο.

2. Στο πλαίσιο της επικείμενης ενδιάμεσης αναθεώρησης της στρατηγικής Ευρώπη 2020:

2.1 Να αναγνωριστεί ο μοναδικός ρόλος της Κοινωνικής Οικονομίας στην επίτευξη του στόχου της «έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη».

2.2 Να αναπτυχθούν απλές κατευθυντήριες γραμμές, και εργαλεία παρακολούθησης και αναφοράς για τις εθνικές και περιφερειακές αρχές σχετικά με την εφαρμογή της Οδηγίας για τις δημόσιες συμβάσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

2.3 Να επεκταθούν οι τρόποι συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου τομέα και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας στη βάση της επικουρικότητας του από κοινού σχεδιασμού και της συμπαραγωγής.

2.4 Να παρακολουθείται και να αναφέρεται ο βαθμός στον οποίο τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία χρησιμοποιούνται σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο για την προώθηση και την υποστήριξη της Κοινωνικής Οικονομίας.

3. Το Πακέτο Επενδύσεων που ανακοινώθηκε από τον Πρόεδρο Juncker θα πρέπει να στοχεύει, όχι μόνο στην υλικές υποδομές, αλλά και στις κοινωνικές επενδύσεις με τη συμμετοχή φορέων της κοινωνικής οικονομίας, με την ίδια αναλογία που εγκρίθηκε για τα διαρθρωτικά ταμεία.

4. Να βελτιωθεί η διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών επιλογών και χρηματοοικονομικών λύσεων για την Κοινωνική Οικονομία μέσω:

4.1. Ενθάρρυνσης των παραδοσιακών τραπεζών να βελτιώσουν τις πρακτικές αξιολόγησης των χορηγήσεών τους, προκειμένου να εκτιμηθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια ο κίνδυνος που συνδέεται με τη χορήγηση δανείων σε φορείς κοινωνικής οικονομίας.

4.2. Προώθησης της δημιουργίας και της ενίσχυσης εξειδικευμένων χρηματοοικονομικών μέσων και των θεσμών.

4.3. Αύξησης δανεισμού και συμμετοχής στο (μετοχικό) κεφάλαιο, σε επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας με τη δημιουργία ειδικών ταμείων εγγυήσεων.

4.4. Ενθάρρυνσης των φορέων της κοινωνικής οικονομίας για να κινητοποιήσουν δικούς τους οικονομικούς πόρους για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας, π.χ. μέσω της δημιουργίας αλληλεγγυητικών κεφαλαίων.

5. Λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν έχει επιτευχθεί η απαιτούμενη συναίνεση στις διαδικασίες μέτρησης του κοινωνικού αντικτύπου, είναι αναγκαίος ο περαιτέρω διάλογος μεταξύ της Επιτροπής και των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας. Πριν προχωρήσουμε περαιτέρω, είναι σημαντικό να διευκολυνθεί η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων φορέων με προσεκτική παρακολούθηση και αξιολόγηση των πρώτων πειραμάτων.

Όσον αφορά στους φορείς της κοινωνικής οικονομίας, τα ακόλουθα θέματα θεωρήθηκαν στρατηγικής σημασίας:

6. Να αυξήσουν το επίπεδο της αυτογνωσίας τους πέρα από τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων οργανωτικών μοντέλων σε σχέση με τη θέση τους στην ευρωπαϊκή κοινωνική οικονομία. Ιδιαίτερα, αναπτύσσοντας και προωθώντας:

6.1. Την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών ιδιοκτησιακών και οργανωτικών μοντέλων της κοινωνικής οικονομίας

6.2. Ειδικές διαχειριστικές ικανότητες και δεξιότητες

6.3. Δραστηριότητες έρευνας και οικοδόμησης γνώσης.

7. Παρά την ισχυρή παρουσία των γυναικών και των νέων στην κοινωνική οικονομία, υπάρχει ακόμα περιθώριο για βελτίωση, ιδίως όσον αφορά στην εκπροσώπησή τους στα όργανα διακυβέρνησης των οργανώσεων τους.

8. Να ευνοούν τη διαδικασία της καινοτομίας και του πειραματισμού, συμπεριλαμβανομένων στη δράση τους τομέων δραστηριότητας που κατά παράδοση δεν συνδέονται με την κοινωνική οικονομία, και σε συνεργασία με άλλους φορείς της αγοράς.

9. Την καλλιέργεια μιας κουλτούρας αξιολόγησης, που να υπογραμμίζει την προστιθέμενη αξία των οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας και να βελτιώνει την ικανότητα τους να αξιολογούν και να αναφέρουν τις κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις των πράξεών τους, με την ανάπτυξη μεθοδολογιών και δεικτών που συνάδουν με τη φύση και τις ιδιαιτερότητες τους.

1 Μετάφραση: Μανώλης Δ. Τζουβελέκας, διδακτορικός φοιτητής Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης Παντείου Πανεπιστημίου, επιστημονικός συνεργάτης SES Net. Επιμέλεια Δρ Γ. Αλεξόπουλος, ΕΕΔΙΠ Γεωπονικού Πανεπιστημίου.

2 Groupe d'experts de la Commission sur l'entrepreneuriat Social (GECES), - Ομάδα Εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα.