Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων στην Ευρώπη»
COM(2009)
591 τελικό
2011/C
48/25
Εισηγητής:
ο κ. Pedro
NARRO
Συνεισηγητής:
ο κ. József
KAPUVÁRI
Στις
28 Οκτωβρίου 2009, και σύμφωνα με το άρθρο
262 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της
Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Επιτροπή
αποφάσισε να ζητήσει τη γνωμοδότηση
της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής
Επιτροπής για την:
«Ανακοίνωση
της Επιτροπής στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό
Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική
Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών
– Βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας
εφοδιασμού τροφίμων στην Ευρώπη»
COM(2009)591
τελικό.
Το
ειδικευμένο τμήμα «Γεωργία, αγροτική
ανάπτυξη, περιβάλλον», στο οποίο ανατέθηκε
η προετοιμασία των σχετικών εργασιών,
υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 31
Αυγούστου 2010.
Κατά
την 465η
σύνοδο ολομέλειάς της, της 15ης και 16ης
Σεπτεμβρίου 2010 (συνεδρίαση της 15ης
Σεπτεμβρίου 2010), η Ευρωπαϊκή Οικονομική
και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με
121 ψήφους υπέρ και 5 αποχές την ακόλουθη
γνωμοδότηση.
1. Συμπεράσματα
και συστάσεις
1.1 Οι
εκθέσεις και ανακοινώσεις που εξέδωσε
η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά τα τελευταία
χρόνια προβαίνουν σε μια αποκαλυπτική
ανάλυση των αδυναμιών και δυσλειτουργιών
της αλυσίδας αξίας. Η αστάθεια των τιμών,
η κερδοσκοπία, η πώληση κάτω από το
κόστος, η έλλειψη διαφάνειας, η γενικευμένη
χρήση αθέμιτων και αντίθετων προς τον
ανταγωνισμό πρακτικών ή οι ανισορροπίες
στη διαπραγματευτική ισχύ μεταξύ
συμβαλλομένων μερών αποτελούν προβλήματα
που επιβαρύνουν το μέλλον ολόκληρου
του διατροφικού κλάδου και υποθηκεύουν
την επιβίωση του λεγόμενου «ευρωπαϊκού
γεωργικού προτύπου».
1.2 Στην
ανακοίνωσή της «Βελτίωση της λειτουργίας
της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων στην
Ευρώπη», η Επιτροπή προσδιορίζει σαφώς
τους τομείς στους οποίους απαιτείται
κατά προτεραιότητα δράση. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ
εκφράζει τη λύπη της για τους αργούς
ρυθμούς με τους οποίους υιοθετούνται
οι προτάσεις και καλεί την Επιτροπή να
επιταχύνει τη λήψη αποφάσεων σε έναν
τομέα στον οποίο απαιτείται ταχεία,
συγκεκριμένη και απτή δράση. Η ανανεωμένη
Ομάδα υψηλού επιπέδου που είναι αρμόδια
για την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας
γεωργικών προϊόντων διατροφής, θα πρέπει
να ξαναρχίσει τις εργασίες της το
συντομότερο δυνατό και να καταστεί ο
πυλώνας των νέων και αναδυόμενων
πολιτικών για τα γεωργικά προϊόντα
διατροφής.
1.3 Η
επιτυχία θα εξαρτηθεί κατά μεγάλο μέρος
από τον βαθμό συμμετοχής της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής, των κρατών μελών και του
συνόλου των παραγόντων της αλυσίδας. Η
κοινή και συντονισμένη δράση είναι
απολύτως απαραίτητη σε έναν τομέα στον
οποίο υφίστανται σημαντικές διαφορές
τόσο μεταξύ των επιμέρους εθνικών αγορών
όσο και μεταξύ των επιμέρους προϊόντων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να ηγηθεί
δυναμικά των προσπαθειών σε αυτόν τον
τομέα και να ενθαρρύνει τόσο την
προσαρμογή των διαθέσιμων όσο και τη
χρήση νέων μέσων, τα οποία να συμβάλουν
σε μια πιο ισορροπημένη εξέλιξη της
αλυσίδας και στη βελτίωση της
ανταγωνιστικότητας.
1.4 Η
μέχρι σήμερα ανάλυση των πρωτοβουλιών
που αφορούν την αλυσίδα εφοδιασμού
τροφίμων αποδεικνύει την περιορισμένη
αποτελεσματικότητα της αυτορρύθμισης
και των εθελοντικών συμφωνιών. Η ΕΟΚΕ
υποστηρίζει την ανάπτυξη εθελοντικών
μηχανισμών, αλλά σημειώνει ότι χωρίς
οργανισμούς εποπτείας και επιβολής
αποτελεσματικών κυρώσεων δεν θα είναι
δυνατό να δοθεί τέλος στη συστηματική
μη συμμόρφωση των πλέων ισχυρών κρίκων
της αλυσίδας προς τους μηχανισμούς
αυτούς.
1.5 Οι
μεταβολές της συμπεριφοράς των οικονομικών
παραγόντων πρέπει να συνοδεύονται από
μια ρύθμιση των αγορών η οποία να θέτει
τις βάσεις για έναν νέο προσανατολισμό
του τομέα των γεωργικών προϊόντων
διατροφής. Για να καταστεί το σύστημα
πιο διαφανές, είναι απαραίτητο να
ενισχυθεί η σύναψη συμφωνιών και να
μελετηθεί σε κάθε τομέα η δυνατότητα η
δυνατότητα καθιέρωσης δεσμευτικών
ρητρών ή υποχρεωτικής σύναψης γραπτών
συμφωνιών. Πολλοί από τους στόχους που
αναφέρονται από την Επιτροπή στην
ανακοίνωσή της μπορεί να επιτευχθούν
μόνο με κατάλληλες και αναλογικές
νομοθετικές παρεμβάσεις.
1.6 Όσον
αφορά τους κώδικες δεοντολογίας, η ΕΕ
θα πρέπει να εμπνευστεί από τις εθνικές
πρωτοβουλίες και να δημιουργήσει έναν
αποτελεσματικό μηχανισμό ελέγχου και
επιβολής κυρώσεων με τον ορισμό ενός
ευρωπαίου Διαμεσολαβητή. Εκτός από τα
στοιχεία που πρέπει να συμπεριλαμβάνονται
στους κώδικες δεοντολογίας, το κυριότερο
είναι να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα
και ο βαθμός εφαρμογής τους.
1.7 Το
εθνικό και ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού
πρέπει να προσαρμοστεί κατάλληλα ώστε
να επιτρέπει την αποτελεσματική οργάνωση
του τομέα, να διασφαλίζει την ευέλικτη
λειτουργία των αλυσίδων εφοδιασμού και
να προσφέρει νομική ασφάλεια στους
ενδιαφερόμενους φορείς, προς όφελος
των καταναλωτών. Τα συμπεράσματα της
Ομάδας υψηλού επιπέδου για τον τομέα
του γάλακτος (1)
και τα συμπεράσματα της Ισπανικής
Προεδρίας σχετικά με την Ανακοίνωση
για την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων (2),
ταυτίζονται με το αίτημα της ΕΟΚΕ για
μια ελαστικότερη εφαρμογή του δικαίου
περί ανταγωνισμού, λόγω των ιδιαιτεροτήτων
του αγροτικού τομέα.
1.8 Η
ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η έντονη συγκέντρωση
της ζήτησης, ιδίως στον μεγάλο τομέα
του λιανικού εμπορίου, έρχεται σε
αντίθεση με τον κατακερματισμό της
προσφοράς, πράγμα που επηρεάζει την
εύρυθμη λειτουργία της αλυσίδας παραγωγής
αξίας. Η εξέλιξη και η ενίσχυση του ρόλου
των διεπαγγελματικών οργανώσεων μπορεί
να συμβάλει στη βελτίωση της ατελούς
οργάνωσης του τομέα παραγωγής. Ενώπιον
αυτής της πρόκλησης πρέπει να αρχίσει
ένας έντονος προβληματισμός, όχι τόσο
σχετικά με το μέγεθος των οργανώσεων
των παραγωγών αλλά περισσότερο σχετικά
με τον τρόπο μετατροπής τους σε
αποτελεσματικά εργαλεία εμπορίας στη
διάθεση των γεωργών. Οι οργανώσεις
παραγωγών δεν θα πρέπει να αποτελούν
το μόνο αποτελεσματικό μέσο για τη
βελτίωση της οικονομικής οργάνωσης της
προσφοράς γεωργικών προϊόντων.
1.9 Η
ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να
επικεντρώσει την προσοχή της όχι μόνο
στον τρόπο συγκέντρωσης της προσφοράς,
αλλά και σε αποτελεσματικές δράσεις
στον τομέα της προσφοράς, ελέγχοντας
καταχρήσεις δεσπόζουσας θέσης και
διάφορες αθέμιτες πρακτικές και πρακτικές
που θίγουν τον ανταγωνισμό και οι οποίες
συχνά διαφεύγουν στην ουσία του ελέγχου
εκ μέρους των εθνικών και κοινοτικών
αρχών.
1.10 Οι
ευρωπαίοι καταναλωτές χρειάζονται
κατάλληλες, προβλέψιμες και σταθερές
τιμές και διαρθρώσεις τιμών. Τα μέτρα
που προτείνονται στην ανακοίνωση θα
λειτουργήσουν αποτελεσματικότερα
εφόσον εφαρμοστούν ευρέως και αποφευχθεί
η στρέβλωση της δυνατότητας επιλογής
του καταναλωτή. Τα παρατηρητήρια τιμών
θα καταστούν χρήσιμα εργαλεία, υπό την
προϋπόθεση ότι δεν θα περιοριστούν στη
διαπίστωση των τιμών, αλλά θα μπορούν
να αντιδράσουν προληπτικά στην ενδεχόμενη
στρέβλωση της εξέλιξής τους.
2. Κύρια
σημεία της ανακοίνωσης της Επιτροπής
2.1 Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει τον
σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η
αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων –γεωργοί,
βιομηχανία και διανομή – στην ευρωπαϊκή
οικονομία. (3)
Ως εκ τούτου, η εποπτεία της λειτουργίας
της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων έχει
καταστεί πολιτική προτεραιότητα στην
κοινοτική ατζέντα. Η δημοσίευση της
Ανακοίνωσης «Βελτίωση της λειτουργίας
της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων στην
Ευρώπη» συνιστά έκφραση αυτής της
θεμιτής ανησυχίας του ευρωπαίου νομοθέτη
και στοχεύει στη θέσπιση συγκεκριμένων
μέτρων εθνικού και κοινοτικού επιπέδου
που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη
βελτίωση της κατάστασης στην αλυσίδα
εφοδιασμού τροφίμων.
2.2 Η
Επιτροπή διατυπώνει μια σειρά συγκεκριμένων
προτάσεων για κάθε μία από τις τρεις
προκλήσεις που αντιμετωπίζει η αλυσίδα
εφοδιασμού τροφίμων, τις οποίες αναπτύσσει
στο έγγραφό της. Για την προώθηση αειφόρων
σχέσεων, η Επιτροπή σκοπεύει να
καταπολεμήσει τις αθέμιτες πρακτικές
και να επιβλέπει τα θέματα που σχετίζονται
με τον ανταγωνισμό Η αύξηση της διαφάνειας
στην αλυσίδα, που αποτελεί πάντα στόχο
προτεραιότητας, επιδιώκεται μέσω της
καταπολέμησης της κερδοσκοπίας και της
θέσης σε λειτουργία ενός ευρωπαϊκού
μέσου παρακολούθησης των τιμών τροφίμων.
Τέλος, με σκοπό να ενισχυθεί η
ανταγωνιστικότητα, η Επιτροπή είναι
αποφασισμένη να αναθεωρήσει τους κανόνες
περί σήμανσης και περιβάλλοντος, να
καταστείλει τις πρακτικές εδαφικού
περιορισμού του εφοδιασμού και να
ενισχύσει τη διαπραγματευτική ισχύ των
γεωργών μέσω των οργανώσεων παραγωγών.
2.3 Τον
Νοέμβριο 2010 η Επιτροπή θα πρέπει να
δημοσιεύσει έκθεση παρακολούθησης
σχετικά με τον βαθμό εφαρμογής των
κυριότερων προταθέντων μέτρων, που θα
συμπληρώνεται από μία νέα ανακοίνωση
για την παρακολούθηση της αγοράς
λιανικής. Η Επιτροπή αποφάσισε επίσης
να παρατείνει την εντολή και τη θητεία
των μελών της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου
για την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας
γεωργικών προϊόντων διατροφής και να
την μετατρέψει σε ένα πραγματικό φόρουμ
διαλόγου για την αλυσίδα εφοδιασμού
τροφίμων.
3. Γενικές
παρατηρήσεις
3.1 Με
την ανακοίνωση αυτή αλλά και με άλλες
πρωτοβουλίες, η ΕΕ απέδειξε τα τελευταία
χρόνια ότι η κατάσταση όσον αφορά την
αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων έχει
καταστεί ένα από τα βασικά σημεία του
πολιτικού της θεματολογίου. Η αστάθεια
των τιμών και η ανισορροπία δυνάμεων
εντός της αλυσίδας έχουν επιπτώσεις
τόσο για τους καταναλωτές όσο και για
τον τομέα παραγωγής. Παρά τις πολυάριθμες
αναλύσεις και προτάσεις των τελευταίων
ετών, η κατάσταση εξακολουθεί να
παρουσιάζει πολλές στρεβλώσεις που
θέτουν σοβαρά υπό αμφισβήτηση την
επιδιωκόμενη αειφορία του ευρωπαϊκού
γεωργικού προτύπου.
3.2 Εκτός
από τη διασφάλιση του κατάλληλου
εφοδιασμού σε τρόφιμα, η ποιότητα
αποτελεί επίσης θέμα στρατηγικής
σημασίας. Για τους λόγους αυτούς είναι
απαραίτητο να παρέχεται στην παραγωγή
κατάλληλη προστασία μέσω σημάτων
ποιότητας. Προβλήματα αποτελεσματικότητας
της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων θα
συντελέσουν ενδεχομένως σε περιορισμό
της προσφοράς προϊόντων στην ενιαία
αγορά, γεγονός που θα μπορούσε να
απειλήσει το ευρωπαϊκό γεωργικό πρότυπο.
Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή έχει
αναφέρει σε διάφορα έγγραφα τις αντιφάσεις
που υφίστανται όσον αφορά τη λειτουργία
της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων στην
Ευρωπαϊκή Ένωση, η ανακοίνωση δεν θίγει
σε κανένα σημείο το θέμα αυτό.
3.3 Οι
ανισορροπίες που υφίστανται στην
ευρωπαϊκή αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων
αποτελούν επίσης σοβαρή απειλή και για
τα συμφέροντα των ευρωπαίων πολιτών.
Οι διαφορές μεταξύ των τιμών των πρώτων
υλών και των καταναλωτικών αγαθών
οδήγησαν σε ανεδαφικές διαρθρώσεις
τιμών, οι οποίες απειλούν τις μακροπρόθεσμες
προοπτικές όλων των μερών της αλυσίδας
παραγωγής αξίας και όλης της οικονομικής
και κοινωνικής τάξης της ΕΕ. Ο τομέας
των λιανικών πωλήσεων χαρακτηρίζεται
από έντονη συγκέντρωση και καλή οργάνωση,
και συμπιέζει αδιάλειπτα τις τιμές των
τροφίμων. Οι μεγάλες αλυσίδες εφοδιασμού
τροφίμων έχουν αυτή τη δυνατότητα
δεδομένου ότι, χάρη σε συγκεκριμένες
εμπορικές πρακτικές, το περιθώριο
κέρδους τους δεν προέρχεται μόνο από
τους αγοραστές αλλά και από τους
προμηθευτές, όπως αποδείχθηκε με την
έκρηξη των τιμών γεωργικών προϊόντων
κατά την περίοδο 2007-2008. Οι εμπορικές
πολιτικές που βασίζονται στην τεχνική
του «διπλού περιθωρίου κέρδους» προκαλούν
σοβαρά προβλήματα τόσο στους καταναλωτές
όσο και στους προμηθευτές.
3.4 Η
αυξανόμενη ένταση των σχέσεων μεταξύ
των παραγόντων της αλυσίδας εφοδιασμού
τροφίμων προκαλεί διάφορες οικονομικές
δυναμικές με ιδιαίτερα αρνητικές
συνέπειες για έναν γεωργικό τομέα που
διανύει μια πρωτοφανή κρίση, σε μία
περίοδο βαθιάς γενικής οικονομικής
κρίσης.
3.5 Ακόμη
μια φορά οι απόψεις της ΕΟΚΕ και της
Επιτροπής συμπίπτουν σχετικά με τους
τομείς προτεραιότητας και τα επείγοντα
μέτρα και τα συγκεκριμένα μέσα που
απαιτούνται για τη βελτίωση της
λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού
τροφίμων στην Ευρώπη. Χρειάζονται
ουσιαστικές αλλαγές ώστε να επιτευχθεί
ένας νέος προσανατολισμός. Για να
αντιμετωπιστούν με επιτυχία οι κυριότερες
προκλήσεις που τίθενται στον τομέα των
γεωργικών προϊόντων διατροφής, η ΕΟΚΕ
θεωρεί καθοριστικής σημασίας την
ανάπτυξη και τη διαφοροποίηση της
παραγωγής, τη μείωση του κόστους μέσω
της αύξησης του μεγέθους των εκμεταλλεύσεων
και τη βελτίωση των στρατηγικών εμπορίας.
3.6 Η
ΕΟΚΕ, με βάση και τις πρόσφατες εργασίες
της στον γεωργικό τομέα (4),
συμφωνεί με τα κυριότερα συμπεράσματα
της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου για την
ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας
γεωργικών προϊόντων διατροφής.
«Το
κρίσιμο ερώτημα όσον αφορά το μερίδιο
του καθενός στην αλυσίδα αξίας ρυθμίζεται
σήμερα - με την εντελώς φιλελεύθερη
έννοια του όρου- αποκλειστικά από την
αγορά. Η κατάσταση αυτή είναι κάθε άλλο
παρά ικανοποιητική, ειδικά για τους
γεωργούς οι οποίοι, ενώ αυξάνεται το
κόστος ανά μονάδα, βλέπουν να μειώνονται
συνεχώς οι τιμές παραγωγού και αναγκάζονται
να αντιδράσουν με μέτρα τα οποία
αντίκεινται στους στόχους του ευρωπαϊκού
γεωργικού προτύπου. Δεδομένου ότι, στην
ΕΕ των 27, 15 μόνο αλυσίδες λιανικής πώλησης
ελέγχουν ήδη το 77 % της
αγοράς τροφίμων, η ΕΟΚΕ κρίνει ότι πρέπει
να εξετασθεί – όπως συμβαίνει σήμερα
και στις ΗΠΑ – αν το δίκαιο του ανταγωνισμού
είναι από μόνο του αρκετό για να εμποδίσει
δεσπόζουσες θέσεις και αμφίβολες
συμβατικές πρακτικές στην αγορά.
Σημαντικό είναι να συμπεριληφθούν όλοι
οι ενδιαφερόμενοι φορείς στη διαδικασία
αυτή».
3.7 Η
επιτυχία όλων αυτών των πρωτοβουλιών
θα εξαρτηθεί κατά μεγάλο μέρος από τον
βαθμό συμμετοχής της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής, των κρατών μελών και του
συνόλου των παραγόντων της αλυσίδας
εφοδιασμού τροφίμων. Απαραίτητη
προϋπόθεση είναι να συντονισθούν οι
προσπάθειες των διαφόρων φορέων και να
αναθεωρηθεί η εφαρμογή του δικαίου
ανταγωνισμού. Η πλειονότητα των μέτρων
που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
έχουν ήδη εφαρμοστεί σε εθνικό επίπεδο. (5)
Συνεπώς, θα πρέπει να εξετασθεί γιατί
η ίδια προβληματική αντιμετωπίστηκε
από διαφορετική εθνική οπτική γωνία,
καθώς και ποιο ήταν το - συχνά ασήμαντο
- αποτέλεσμα των διάφορων πρωτοβουλιών
που ανέπτυξαν τα κράτη μέλη. Αυτό ισχύει,
για παράδειγμα, στην περίπτωση της θέσης
σε λειτουργία των παρατηρητηρίων των
τιμών ή της θέσπισης κωδίκων δεοντολογίας,
που λόγω έλλειψης ουσιαστικών μέσων
ελέγχου και εφαρμογής δεν συντέλεσαν
στον περιορισμό των καταχρήσεων.
3.8 Ορισμένες
πτυχές της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων,
που έχουν αναλυθεί λεπτομερώς σε εθνικό
ή τομεακό επίπεδο, θίγονται με πολύ
γενικό τρόπο στην ανακοίνωση. Οι
προσπάθειες της Γαλλίας για την
εξισορρόπηση της αλυσίδας εφοδιασμού
τροφίμων χρησίμευσαν ως παράδειγμα για
άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. O
γαλλικός νόμος για τον εκσυγχρονισμό
της γεωργίας υπερβαίνει το πλαίσιο της
ανακοίνωσης, διότι καθορίζει το
υποχρεωτικό συμβατικό πλαίσιο για τις
ποσότητες και τις τιμές, επιβάλλει την
υποχρεωτική συμπερίληψη ρητρών, διευρύνει
τη λειτουργία των διεπαγγελματικών
οργανώσεων και καθιερώνει ένα σύστημα
διαμεσολάβησης και επιβολής κυρώσεων
για την επίλυση ενδεχόμενων διαφορών.
3.9 Σε
τομεακό επίπεδο, η Επιτροπή αναγνώρισε
τον τομέα του γάλακτος ως «περίπτωση
που απαιτεί επειγόντως δράση». Για τον
λόγο αυτόν, η Ομάδα Υψηλού Επιπέδου για
τον γαλακτοκομικό τομέα, που συστάθηκε
τον Οκτώβριο 2009, διεύρυνε τον προβληματισμό
της πέραν του περιεχομένου της ανακοίνωσης
και επικεντρώθηκε στον καθορισμό ενός
προτύπου συμβατικού πλαισίου, στις
δυνατότητες εξέλιξης των διεπαγγελματικών
οργανώσεων και των οργανώσεων των
παραγωγών και στην καθιέρωση της
προθεσμιακής αγοράς στον τομέα του
γάλακτος. Δεδομένης αυτής της πληθώρας
κοινοτικών, εθνικών και τομεακών
πρωτοβουλιών, η ΕΟΚΕ, συνειδητοποιώντας
την πολυπλοκότητα και την εμβέλεια
αυτών των θεμάτων, τονίζει ότι είναι
αναγκαίο να δημιουργηθεί ένα σταθερό
βασικό κοινοτικό πλαίσιο, ενθαρρύνει
την ανταλλαγή εμπειριών και ζητεί να
ενταθεί ο συντονισμός των αρμόδιων
αρχών.
3.10 Η
ΕΟΚΕ έχει επισημάνει επανειλημμένα την
ανάγκη προσαρμογής της νομοθεσίας στη
σημερινή κατάσταση της αλυσίδας
εφοδιασμού τροφίμων. Οι ριζικές αλλαγές
που απαιτούνται στις εθνικές και
κοινοτικές νομικές διατάξεις πρέπει
να συνοδεύονται από τη δημιουργία ενός
πλαισίου σχέσεων εντός της αλυσίδας,
το οποίο να προαγάγει τη συνεργασία, τη
διαφάνεια και τη δίκαια κατανομή των
κερδών σε όλη την αλυσίδα αξίας. Η
αυτορρύθμιση στον τομέα θα πρέπει να
ενθαρρυνθεί ταυτόχρονα με την καθιέρωση
δεσμευτικών εργαλείων. Για την
αποτελεσματική εφαρμογή του συστήματος
απαιτείται μια αποφασιστική δέσμευση
για διαφάνεια, πράγμα που θα απαιτήσει
μηχανισμούς ελέγχου οι οποίοι να
εγγυώνται τη συμμόρφωση με τις εθελοντικές
συμφωνίες που ενδέχεται να συναφθούν
μεταξύ των διάφορων κρίκων της αλυσίδας.
3.11 Η
Επιτροπή παρουσιάζει στο κείμενο της
ανακοίνωσης και στα συνοδευτικά έγγραφα
εργασίας μια σωστή ανάλυση της αστάθειας
των τιμών. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να
εξετασθεί με κριτικό πνεύμα κατά πόσον
οι πρόσφατες αλλαγές της ΚΓΠ, που
πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του
«διαγνωστικού ελέγχου», επέδρασαν στην
ισορροπία της αλυσίδας εφοδιασμού
τροφίμων. Η κατάργηση των μέτρων ρύθμισης
των γεωργικών αγορών (ποσοστώσεις,
παρέμβαση, αποθήκευση) είχε πάντως
επιπτώσεις όσον αφορά την αστάθεια των
τιμών και τη διαχείριση της αγοράς,
γεγονός που θα πρέπει να εξετασθεί στην
ανάλυση των εκτελεστικών οργάνων της
ΕΕ.
4. Ειδικές
παρατηρήσεις
4.1 Προαγωγή
αειφόρων σχέσεων αγοράς
4.1.1 Η
Επιτροπή διαπιστώνει στην ανάλυσή της
μια ασυμμετρία μεταξύ των διαφόρων
κρίκων της αλυσίδας. Οι ανισορροπία
αυτή αντικατοπτρίζεται στις αθέμιτες
εμπορικές πρακτικές καθώς και σε
πρακτικές αντίθετες προς τους κανόνες
ανταγωνισμού. Οι ανισορροπίες αυξάνονται
όσον αφορά τα ευπαθή προϊόντα με μικρότερο
περιθώριο διαπραγμάτευσης. Η ΕΟΚΕ
συμφωνεί με τον προσανατολισμό της
Επιτροπής προς την ενίσχυση των συμβάσεων
με βάση κοινούς κανόνες που να
προσδιορίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Μολονότι η εξέλιξη των συμβάσεων μπορεί
να έχει εθελούσιο χαρακτήρα, θα ήταν
χρήσιμο να μελετηθούν ορισμένες
περιπτώσεις στις οποίες η κατάθεση μιας
σύμβασης και ορισμένων συμβατικών
ρητρών θα είναι νομικά υποχρεωτική.
4.1.2 Η
Επιτροπή θα πρέπει πάντως οπωσδήποτε
να αποτρέψει συναλλαγές γεωργικών
προϊόντων χωρίς πιστοποιητικά έγγραφα,
με στόχο να εξαλειφθούν διαδεδομένες
και επιζήμιες πρακτικές, όπως η αυτή
της «ανοιχτής τιμής» με την οποία η τιμή
που καταβάλλεται στον παραγωγό καθορίζεται
εκ των υστέρων, ανάλογα με την τιμή
πώλησης που επιτυγχάνει ο μεσάζων.
Επιπλέον του συμβατικού πλαισίου, η
ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο να δημιουργηθεί
ένας κώδικας ορθών πρακτικών (6)
και μια επιτροπή παρακολούθησης που να
ελέγχει την εφαρμογή του. Ο κώδικας
δεοντολογίας θα πρέπει να διασφαλίζει
την ποιότητα των διαπραγματεύσεων
μεταξύ όλων των μερών της αλυσίδας
αξίας, προς όφελος του καταναλωτή. Ο
ευρωπαίος νομοθέτης οφείλει να θέσει
τέρμα στην πώληση κάτω του κόστους ως
συνήθη στρατηγική δελεασμού του
καταναλωτή και να αναλύσει τον αντίκτυπο
της αυξανόμενης χρήσης ‘σημάτων λιανικής
πώλησης’ στον ανταγωνισμό, στην ελευθερία
επιλογής του καταναλωτή και στην προώθηση
ποιοτικών προϊόντων που παράγονται
στην ΕΕ.
4.1.3 Η
εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού σε
εθνικό επίπεδο παρουσιάζει μεγάλες
διαφορές. Η ίδια πράξη μιας διεπαγγελματικής
οργάνωσης τυγχάνει διαφορετικής
μεταχείρισης ανάλογα με την αρμόδια
εθνική αρχή που εξετάζει το θέμα σε ένα
συγκεκριμένο κράτος μέλος. Σε πολλά
κράτη μέλη επικρατεί η τάση παρεμπόδισης
οποιασδήποτε πρωτοβουλίας του τομέα
παραγωγής που αποσκοπεί στη βελτίωση
της διαχείρισης της προσφοράς. Η κατάσταση
δεν είναι καινούργια: παρά τις προσπάθειες
για εντατικότερη συνεργασία με το
ευρωπαϊκό δίκτυο ανταγωνισμού, δεν
επιτεύχθηκε αποτελεσματικότερος
συντονισμός της δράσης των αρχών
ανταγωνισμού.
4.1.4 Η
ΕΟΚΕ συνηγορεί υπέρ ενός νέου προτύπου
σχέσεων μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών
το οποίο συμβάλλει στην προτίμηση των
τοπικών αγορών (δυνατότητα εισαγωγής
ελάχιστων υποχρεωτικών ποσοστώσεων)
και στην κατάργηση των μεσαζόντων μέσω
σύντομων κύκλων διακίνησης ή προϊόντων
«μηδενικών χιλιομέτρων». Η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή οφείλει να ενθαρρύνει τις
πρωτοβουλίες των παραγωγών για την
προσέγγιση των καταναλωτών επιδιώκοντας
μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία για την
παραγωγή τους και την διατήρηση της
πολιτισμικής συνιστώσας και τοπικής
ταυτότητας των προϊόντων.
4.1.5 Η
αναθεώρηση της οδηγίας για τις
καθυστερήσεις πληρωμών προκάλεσε σε
ευρωπαϊκό επίπεδο μια ενδιαφέρουσα
συζήτηση σχετικά με τη σκοπιμότητα
συντόμευσης της προθεσμίας πληρωμής
των αγροτικών προϊόντων. Στην περίπτωση
των ευάλωτων προϊόντων, θα ήταν χρήσιμο
να καθορισθεί ως ανώτατο όριο μια
προθεσμία 30 ημερών από την παράδοση του
προϊόντος στον πελάτη και όχι από την
ημερομηνία έκδοσης του τιμολογίου.
Εκτός από τον καλύτερο έλεγχο των
καθυστερήσεων πληρωμών, πρέπει να
θεσπισθεί ένας σαφής ορισμός των
καταχρηστικών πρακτικών και ρητρών,
καθώς και αποτελεσματικών μέσων για
την εξάλειψή τους από τις εμπορικές
σχέσεις.
4.2 Η
διαφάνεια στην αλυσίδα εφοδιασμού
τροφίμων
4.2.1 Κατά
την ΕΟΚΕ, η διαφάνεια των τιμών συνιστά
υψηλή προτεραιότητα. (7)
Η δημιουργία ενός νέου κοινοτικού μέσου
για την εποπτεία των τιμών τροφίμων
πρέπει να συμπληρώνεται με νέες
αρμοδιότητες όσον αφορά τον έλεγχο και
την επιβολή κυρώσεων. Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι
πρέπει πλέον να περάσουμε από την
εποπτεία στη δράση, ώστε οι αρμόδιοι
οργανισμοί να μπορούν να αντιδρούν
ταχέως και αποτελεσματικά στις στρεβλώσεις
της εξέλιξης των τιμών.
4.2.2 Η
ΕΟΚΕ δεν συμφωνεί με την άποψη ότι
έχοντας μεγαλύτερη δυνατότητα σύγκρισης
των τιμών κατανάλωσης επιτυγχάνεται
αυτομάτως και μεγαλύτερη διαφάνεια
στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Η
αύξηση της διαφάνειας και της
προβλεψιμότητας των τιμών δεν αποτελεί
παρά έναν από τους πολλούς παράγοντες
που επηρεάζουν τις τάσεις και τις
διαδικασίες διαμόρφωσης των τιμών.
4.2.3 Οι
αξιέπαινες προσπάθειες της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής για την εναρμόνιση και τον
συντονισμό των διάφορων εθνικών μέσων
εποπτείας των τιμών είναι καταδικασμένες
να αποτύχουν εάν δεν δημιουργηθεί μια
ομοιογενής βάση αναφοράς για τη μετακύλιση
των τιμών. Χρησιμοποιείται η ίδια βάση
αναφοράς για τη συλλογή των στοιχείων;
Υπάρχουν κοινοί κανόνες για τη δημιουργία
και τη λειτουργία των παρατηρητηρίων
τιμών; Διαθέτει η ΕΕ οργανισμούς ικανούς
να παρέμβουν όταν διαπιστώνονται
ανισορροπίες, ανωμαλίες ή αδικαιολόγητες
διακυμάνσεις όσον αφορά τις τιμές;
Συχνά, τα στοιχεία που διαβιβάζουν τα
κράτη μέλη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν
ανταποκρίνονται στα ίδια κριτήρια. Για
παράδειγμα, στην περίπτωση των
εσπεριδοειδών, διαπιστώθηκε ότι τα
στοιχεία που δημοσιεύει η Επιτροπή ως
τιμές παραγωγού είναι στην πραγματικότητα
οι τιμές πώλησης στα καταστήματα, στις
οποίες δεν συμπεριλαμβάνεται το κόστος
εμπορίας. Αυτές οι διαφορές ως προς τα
στοιχεία δημιουργούν ενδεχομένως μια
στρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας,
γεγονός που δυσχεραίνει την επίτευξη
του στόχου της διαφάνειας.
4.2.4 Τα
μέτρα που προτείνονται στην ανακοίνωση
θα έχουν αποτελέσματα μόνον εφόσον
δημοσιοποιούνται με τον κατάλληλο
τρόπο. Πρόκειται για μια βασική προϋπόθεση
δεδομένου ότι είναι αναγκαίο να
προσφέρεται ακριβής πληροφόρηση στους
καταναλωτές. Λόγω της αυξανόμενης
συγκέντρωσης που παρατηρείται στη
βιομηχανία γεωργικών τροφίμων και στον
τομέα διανομής, η φήμη ενός εμπορικού
σήματος έχει γίνει πιο ευάλωτη, με όλους
τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται
για τις επιχειρήσεις.
4.3 Βελτίωση
της ανταγωνιστικότητας και της ολοκλήρωσης
της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων
4.3.1 Η
Επιτροπή καταβάλλει προς το παρόν
σημαντικές προσπάθειες για τη δημιουργία
μιας ενιαίας αγοράς προϊόντων διατροφής.
Ωστόσο, οι μεγάλες διαφορές τιμών μεταξύ
των κρατών μελών είναι άμεσο αποτέλεσμα
των διαφορετικών επιπέδων αγοραστικής
δύναμης. Τα νέα κράτη μέλη (ΕΕ-12) όχι
μόνον δεν προσεγγίζουν το επίπεδο των
υπόλοιπων κρατών μελών, αλλά οι διαφορές
διευρύνονται. Είναι συνεπώς αναγκαίο
να υποστηρίξει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα
νέα κράτη μέλη ώστε να μειωθούν οι
διαφορές και να επιτευχθεί η βέλτιστη
δυνατή λειτουργία της ενιαίας αγοράς.
Εάν δεν αντιστραφεί η τάση αυτή, τα
προϊόντα που προέρχονται από την ΕΕ-15
θα απολέσουν σταδιακά μερίδια στην
αγορά των νέων κρατών μελών.
4.3.2 Η
αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων χαρακτηρίζεται
από έντονο κατακερματισμό όσον αφορά
τον τομέα της παραγωγής και από έντονη
συγκέντρωση όσον αφορά τις μεγάλες
εταιρείες διανομής, πράγμα που δημιουργεί
σημαντικές ανισορροπίες στις σχέσεις
μεταξύ των δύο τομέων. Κατά την ΕΟΚΕ, η
αιτία πολλών προβλημάτων που απειλούν
την απρόσκοπτη λειτουργία της αλυσίδας
εφοδιασμού τροφίμων είναι η επιταχυνόμενη,
σταθερή και συγκεντρωμένη εξέλιξη των
επιχειρήσεων που βρίσκονται στο τέλος
της αλυσίδας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
έχοντας επίγνωση του προβλήματος,
επιθυμεί να αναπτύξει τις οργανώσεις
των παραγωγών (κατά το παράδειγμα της
ΚΟΑ οπωροκηπευτικών) με στόχο να
περιοριστεί ο κατακερματισμός της
προσφοράς. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι
το ζητούμενο δεν είναι η δημιουργία
μεγαλύτερων οργανώσεων παραγωγών, αλλά
η βελτίωση της διαχείρισής τους και των
ικανοτήτων εμπορίας των οργανώσεων
αυτών, ώστε να καταστούν χρήσιμο εργαλείο
για τους γεωργούς. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει νέα
μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης και
σταθεροποίησης, όπως για παράδειγμα
ένα μέσο εξασφάλισης του εισοδήματος.
Οι θετικές εμπειρίες που αποκτήθηκαν
στον Καναδά και στις ΗΠΑ στον τομέα αυτό
συνηγορούν υπέρ της εφαρμογής του εν
λόγω μέτρου, το οποίο αναγνωρίστηκε ως
νόμιμο και από τον ΠΟΕ.
4.3.3 Οι
διεπαγγελματικές οργανώσεις πρέπει να
ενισχυθούν και να αποκτήσουν μεγαλύτερο
δυναμισμό μέσω ενός κοινού πλαισίου
δράσης. Χρειάζεται μια ευρωπαϊκή
νομοθεσία που θα εναρμονίζει και θα
αναπτύσσει υπό τους ίδιους κανόνες τις
διεπαγγελματικές οργανώσεις σε κάθε
κράτος μέλος, ούτως ώστε να μην αποτελούν
απλά τομεακά όργανα που ασχολούνται
γενικά με την προώθηση. Είναι οπωσδήποτε
αναγκαίο να εξαλειφθούν τα εμπόδια
κανονιστικού χαρακτήρα που υποσκάπτουν
τη νομική ασφάλεια αυτών των οργανώσεων
στα πλαίσια της αποστολής τους όσον
αφορά τη σταθεροποίηση της αγοράς,
πράγμα που θα επιτευχθεί αν τους δοθεί
μεγαλύτερη ευχέρεια κατά την υιοθέτηση
διατομεακών συμφωνιών, προκειμένου να
μην υπόκεινται σε αυθαίρετες αποφάσεις
των εθνικών αρμοδίων αρχών.
Βρυξέλλες,
15 Σεπτεμβρίου 2010.
Ο
Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής
και Κοινωνικής Επιτροπής
Mario
SEPI
