Γράφουν
οι Ι. Γαλάτουλας* και Κ.Δ. Αποστολόπουλος**.
Από
την αρχή της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα μέχρι και σήμερα, έχουν δημοσιευθεί
πολλές αναλύσεις και σχόλια, και έχουν γίνει συζητήσεις και αναλύσεις σε
τηλεοπτικά παράθυρα, ημερίδες και συνέδρια, για τον τρόπο αντιμετώπισης της
κρίσης και την άμβλυνση των συνεπειών της. Στη συζήτηση αυτή, δυστυχώς ο
πρωτογενής τομέας κατέλαβε ελάχιστο χώρο, μέχρι τη στιγμή που η έφτασε στη
φορολογία και στα δικαιώματα των αγροτών, παραμένοντας σε ρηχές αναλύσεις,
χωρίς να παρουσιάζονται οι πιθανές ευκαιρίες που γεννά, ιστορικά και
διαχρονικά, κάθε κρίση. Και όμως, μέσα στην κρίση, μέσω του πρωτογενή τομέα,
χαραμάδες φωτός εμφανίστηκαν και αφορούν στην οργάνωση παραγωγικών δομών,
ικανών να βελτιώσουν τις κοινωνικές δομές και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών.
Το
2010, όταν άρχισαν να γίνονται αντιληπτές οι οικονομικές συνέπειες της κρίσης
στο πορτοφόλι των Ελλήνων, αρκετοί εξ αυτών αναζήτησαν εναλλακτική λύση στην
ύπαιθρο και στα ξεχασμένα αγροτεμάχια που κληρονόμησαν από τους προγόνους τους.
Αυτή η επιστροφή στην ύπαιθρο έγινε με δύο τρόπους: Ο ένας αφορά στην
μετεγκατάσταση, από τα αστικά κέντρα στην επαρχία, ενώ ο άλλος στόχευε στην
παράλληλη δράση, αξιοποιώντας το αγροτικό εισόδημα ως συμπληρωματικό της
αστικής απασχόλησης.Και ενώ οι δύο επιλογές μοιάζουν διαφορετικές, εντούτοις το
αποτέλεσμά τους μοιάζει να είναι κοινό, καθώς και στις δύο περιπτώσεις
μεταφέρθηκε γνώση, εμπειρία και καινοτομία σε τομείς στους οποίους ο ελληνικός
αγροτικός χώρος ήταν και εξακολουθεί να φαίνεται ως ο φτωχός συγγενής, σε σχέση
με εκείνον της υπόλοιπης Ευρώπης.
Πρόκειται
για τον δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα, αλλά και τους τρόπους οργάνωσης
και ανάπτυξής τους, οι οποίοι για πρώτη φορά άρχισαν να αποτελούν μέρος της
καθημερινότητας της αγροτικής οικογένειας. Επιπλέον, άρχισε να γίνεται
επιτακτική η ανάγκη για ουσιαστική συνεργασία μεταξύ των παραγωγών, ώστε να
αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της παγκόσμιας οικονομίας.
Στο
πλαίσιο αυτής της αλλαγής, έχοντας ως στόχο την αξιοποίηση των συνθηκών που
δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα, εισήχθη με δυναμικό τρόπο και η έννοια του
Συνεταιρισμού Νέας Γενιάς (Σ.Ν.Γ.). Πρόκειται για μία μορφή συνεταιριστικής
επιχείρησης, καινοτόμου για την Ελλάδα, αλλά ευρέως διαδεδομένης σε μερικές
χώρες του κόσμου. Οι Συνεταιρισμοί Νέας Γενιάς ξεκίνησαν από τις Ηνωμένες
Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α.) και ως στόχο τους έχουν τη μεταβίβαση της
προστιθέμενης αξίας, η οποία προκύπτει από την μεταποίηση των προϊόντων, στους
ίδιους τους παραγωγούς των προϊόντων αυτών. Ο προσανατολισμός των Σ.Ν.Γ. είναι
περισσότερο επιχειρηματικός, χωρίς όμως να καταστρατηγούνται οι βασικές αρχές
των συνεταιρισμών.
Ένα
από τα πρώτα δείγματα Σ.Ν.Γ., γέννημα της κρίσης, αποτελεί ο συνεταιρισμός «Εύκαρπον»
(Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραγωγής και Εμπορίας Υπερτροφών), ο οποίος κατέστησε
δυνατή την απαρχή (ή ακόμα και το παράδειγμα) για τη δημιουργία και άλλων
όμοιων συνεργατικών μορφών με διαφορετικό αντικείμενο, αλλά κοινό χαρακτήρα
(Αγροτικός Συνεταιρισμός Στέβιας Καρδίτσας κ.ά.).
Για
την ίδρυση τού εν λόγω συνεταιρισμού, το έτος 2012, ακολουθήθηκαν συγκεκριμένα
βήματα και στρατηγικές, οι οποίες προσανατολίζονταν στην καινοτομία, τη
μεταποίηση και την εμπορία των προϊόντων του πρωτογενή τομέα. Ο απώτερος στόχος
όλων αυτών των ενεργειών ήταν και παραμένει η μεγιστοποίηση του κέρδους, τόσο
για το συνεταιρισμό όσο φυσικά και για τα μέλη του.
Ποιά
είναι όμως η πορεία ίδρυσης του συνεταιρισμού και γιατί διαφέρει από τις μέχρι
τώρα πρακτικές;
Αρχικά,
πρέπει να σημειωθεί ότι ο συγκεκριμένος συνεταιρισμός δεν αποτελεί έκφραση της
ανάγκης των παραγωγών για τη διάθεση των προϊόντων τους. Αντίθετα, αποτελεί την
εκκίνηση για να στηθεί γύρω από αυτόν μία ολοκληρωμένη παραγωγική διαδικασία,
από τον αγρό του παραγωγού μέχρι και την οικία του τελικού καταναλωτή. Ο
αρχικός προβληματισμός, ο οποίος ετέθη από τους εμπνευστές αυτής της δράσης,
δεν ήταν άλλος από το είδος της καλλιέργειας που θα επιλεγεί και συγκεκριμένα
ποια καλλιέργεια είναι αυτή πάνω στην οποία θα στηριχτεί η ανάπτυξη μιας νέας
υγιούς επιχείρησης. Το ερώτημα αυτό είναι το κρισιμότερο, εφόσον πρόκειται για
αστούς, οι οποίοι αποφάσισαν να ασχοληθούν με την καλλιέργεια της γης. Η
απάντηση, στο ερώτημα αυτό, δόθηκε από τις αγορές. Η συνεχής και αλματώδης ανάπτυξη
τής εναλλακτικής ιατρικής και των συμπληρωμάτων διατροφής στις Ηνωμένες
Πολιτείες της Αμερικής, αλλά τελευταία και στην Ευρώπη, σε συνδυασμό και με την
ανάγκη για ποιοτικά τρόφιμα, οδήγησαν στην εμφάνιση νέων καλλιεργειών, κυρίως
φυτικών ειδών με προέλευση την Ανατολή, αλλά και στην αξιοποίηση των
συγκριτικών πλεονεκτημάτων αρκετών παραδοσιακών καλλιεργειών, οι οποίες για
πολλά χρόνια είχαν παραμεριστεί στην Ελλάδα (αρωματικά φυτά, φαρμακευτικά φυτά,
αυτοφυή φυτά πλούσια σε αντιοξειδωτικά κατάλληλα να περάσουν στην καλλιέργεια).
Οι
περιπτώσεις που εξετάστηκαν ήταν πολλές και για τον λόγο αυτόν τέθηκαν επιπλέον
κριτήρια, έως ότου επιλεγεί ο κατάλληλος αριθμός και το είδος των καλλιεργειών.
Πιο συγκεκριμένα, η στρεμματική απόδοση αποτέλεσε ένα πολύ σημαντικό στοιχείο
για την επιλογή της φυτείας, καθώς ο μικρός και κατακερματισμένος κλήρος
οδήγησε στην ανάγκη να εγκατασταθούν στα αγροτεμάχια, φυτείες μεγάλης
στρεμματικής απόδοσης. Οι καλλιεργητικές φροντίδες και το επίπεδο εξοικείωσης
που απαιτείται για την επιτυχία της φυτείας, αποτελεί έναν ακόμα παράγοντα για
την επιλογή της ομάδας καλλιεργειών. Τέλος, τα επί μέρους εδαφοκλιματικά
στοιχεία καθόρισαν το είδος της καλλιέργειας ανά αγροτεμάχιο.
Ένας
σημαντικός παράγοντας, στον οποίο βασίστηκε το επιχειρηματικό σχέδιο του
«Εύκαρπον», ως Σ.Ν.Γ., αποτέλεσε ο επιχειρηματικός κίνδυνος και η διαχείρισή
του. Κάθε απόφαση, για την υλοποίηση του στρατηγικού σχεδιασμού, βασίστηκε στην
αναγνώριση των πιθανών κινδύνων και στην πρόληψη αυτών για τη βιώσιμη
λειτουργία του συνεταιρισμού. Πρόκειται για μία επίπονη και διαρκή διαδικασία,
η οποία απέδωσε καρπούς από τα πρώτα έτη της λειτουργίας του Σ.Ν.Γ.. Επίσης,
συνεχής ήταν η παρακολούθηση των τάσεων της αγοράς για την επιλογή των γραμμών
μεταποίησης και τη σωστή διαφοροποίηση των προϊόντων, ενώ παραμένει διαρκής η
παρακολούθηση τής εξέλιξης των ανταγωνιστών, καθώς και των προϊόντων που
παράγουν, ώστε να διαμορφωθεί το πληρέστερο και αποδοτικότερο «καλάθι»
προϊόντων που προσφέρεται στον καταναλωτή.
Η
έντονη παρουσία τού εθελοντισμού ως πράξη αυτοβελτίωσης και ανάπτυξης, έχει
συμβάλει τα μέγιστα στην αντιμετώπιση προβλημάτων που προκύπτουν, αλλά και στη
δημιουργία και στην ανάπτυξη ικανών στελεχών, με έντονα επιχειρηματική
νοοτροπία, από το εσωτερικό (εκ των έσω) του συνεταιρισμού.
Τέλος,
ένα σημαντικό στοιχείο που παίζει ιδιαίτερο ρόλο, από την αρχή της ίδρυσης του
Σ.Ν.Γ., είναι ο καθορισμός στόχων και η επίτευξη αυτών με κάθε τρόπο, ακόμα και
υπό αντίξοες συνθήκες. Αυτή η πρακτική λειτούργησε έως σήμερα, άλλοτε θετικά
και άλλοτε αρνητικά, στην επέκταση του συνεταιρισμού και στη δημιουργία
κεφαλαίων από την εγγραφή νέων μελών, αντίστοιχα.
Πιο
συγκεκριμένα, η κατασκευή της μεταποιητικής μονάδας αποτέλεσε, από την πρώτη
στιγμή, τον κύριο και αμετάκλητο στόχο των μελών. Η αποφασιστικότητα για την
επίτευξη τού συγκεκριμένου στόχου ήταν τόσο ισχυρή, ώστε ακόμα και η εν μέρει
κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος το καλοκαίρι του 2015, δεν μπόρεσε να
μεταβάλει τη συγκεκριμένη απόφαση των μελών. Εντούτοις, για την επίτευξη του
στόχου αυτού, η πολιτική εγγραφής μελών και λειτουργίας του συνεταιρισμού ήταν
τόσο αυστηρή, ώστε ο αριθμός των μελών[1]
να είναι μικρός και να περιορίζεται σε άτομα με ανεπτυγμένο το αίσθημα του
«επιχειρείν» και ξεκάθαρο εμπορικό προσανατολισμό, αποφεύγοντας τις εύκολες
λύσεις.
Τα
νέα ήθη στη λήψη αποφάσεων που εισήγαγε το παράδειγμα του «Εύκαρπον»,
λειτούργησαν σαν «σπίθα» στην περιοχή της Θεσσαλίας, με αποτέλεσμα τη
δημιουργία νέων Συνεταιρισμών Νέας Γενιάς, αλλά και την επανεκκίνηση
προγενέστερων προσπαθειών.
Αναλυτική
περιγραφή στις επιμέρους λειτουργίες των Σ.Ν.Γ., αλλά και παρουσίαση των
προσπαθειών που γίνονται στο συγκεκριμένο μέρος του συνεργατισμού (Συνεταιρισμοί
Νέας Γενιάς) στην Ελλάδα, θα δοθούν στο εγγύς και απώτερο μέλλον.
* Γεωπόνος Γεωργοοικονομολόγος,
Υποψήφιος διδάκτωρ στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών
Βιώσιμης Ανάπτυξης, Σχολή Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας και Εφαρμοσμένων
Οικονομικών), Μέλος τους Σ.Ν.Γ. «Εύκαρπον» και μέλος του Ι.Σ.Ε.Μ.
** Ομότιμος καθηγητής στη Σχολή
Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας και Εφαρμοσμένων Οικονομικών του Χαροκοπείου
Πανεπιστημίου, Πρόεδρος του Ι.Σ.Ε.Μ.
[1] Σήμερα ο Σ.Ν.Γ. «Εύκαρπον» αριθμεί εκατόν δέκα πέντε (115) μέλη και οι
φυτείες των μελών του καλύπτουν περίπου εξακόσια (600) στρέμματα
