ΔΥΝΑΤΕΣ
ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ
ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ
Η μοναδική και
ανεπανάληπτη-ετερόκλητη συμβίωση Χριστιανών και Εβραίων
στ’ ΄Αγραφα της
Καρδίτσας, κατά τη Ναζιστική Κατοχή!
Γράφει ο Κων/νος
Δ. Αποστολόπουλος
Από μικρός
άκουγα διάφορα γεγονότα από τη ζωή των Εβραίων της πόλης μου (και γενέτειράς
μου), δηλαδή της Καρδίτσας, όταν αυτοί κατέφυγαν στο χωριό Μαστρογιάννη,
γενέτειρα του αείμνηστου πατέρα μου (σημερινό όνομα: Αμάραντος) από τον Οκτώβρη
του 1943 και μέχρι τον Οκτώβρη του 1944[1], για να γλυτώσουν από τους
άγριους διωγμούς των Ναζί. Μία όμως
σχετικά πρόσφατη εκδήλωση για την ιστορία αυτή της Κατοχής, η οποία ξύπνησε
μνήμες κυρίως στους μεγάλους, μου έδωσε
το έναυσμα να γράψω ένα μυθιστόρημα[2], με βάση βέβαια τα
ακούσματα που φώλιαζαν μέσα μου από τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια.
Η εκδήλωση αυτή έγινε πριν από έξι χρόνια (το 2017),
φυσικά στο χωριό Αμάραντος των Αγράφων που «βλέπουν» προς την Καρδίτσα, δηλαδή
στο τότε Μαστρογιάννη, και αφορά στην ανέγερση και στα εγκαίνια ενός μνημείου «Αιώνιας Ευγνωμοσύνης και
Αναγνώρισης» (έτσι ονομάστηκε).
Στα εγκαίνια αυτά πήραν μέρος και κάποιοι διασωθέντες ,
οι οποίοι τότε ήταν μικρά παιδιά και οι
οποίοι ήρθαν από διάφορα μέρη της Ελλάδας, αλλά και από την αλλοδαπή (Ευρώπη
και Ισραήλ). Παρουσία των Αρχών του τόπου και πλήθους κόσμου έγιναν τα
εγκαίνια και το όλο ζήτημα πήρε μεγάλες
διαστάσεις. Από το μυθιστόρημά μου αυτό αντλώ μερικές μου σκέψεις και κάποια
όμορφα συναισθήματα του εσωτερικού μου κόσμου, προκειμένου να δώσω έναν ύμνο
αγάπης, ανθρωπιάς, υπέροχης συνεργασίας και ανεξάντλητης αλληλεγγύης μεταξύ
ετερόκλητων (αλλόθρησκων) Ελλήνων, σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για τον τόπο
μας, για τους υπόδουλους από τους Ναζί ΄Ελληνες και προπάντων για τους ΄Ελληνες Εβραίους, οι
οποίοι διώχθηκαν ανελέητα από τους Γερμανούς, όπως και όλοι οι ομόθρησκοί τους
σ’ ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο.
Η συμβίωση των αστών Εβραίων της Καρδίτσας με τους
φτωχούς κατοίκους ενός ορεινού χωριού στη δεκαετία του 1940 αποτελεί ένα
χαρακτηριστικό παράδειγμα διπολιτισμικής (ή και πολυπολιτισμικής) συνύπαρξης σε
χαλεπούς χρόνους. Η ζωή στο χωριό, στη δεκαετία αυτή, είναι μία αρχέγονη
κατάσταση, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, χωρίς
τρεχούμενο νερό, με μία οικονομία τόσο αγροτική, όσο και κλειστή, αρκετά
ανταλλακτική, με ελάχιστη έως μηδαμινή
ρευστότητα (χρηματική ροή) και με αυξημένη τη δασική εκμετάλλευση από τη
μεριά των ξυλοκόπων και γεωργο-κτηνοτρόφων κατοίκων.
Η «διπλή ζωή» των ντόπιων, με δύο σπίτια, ένα πέτρινο στο
χωριό και ένα καλύβι σε κάποιον απόμακρο οικισμό, για την ευχερέστερη
αξιοποίηση της γης τους, των παραγωγικών τους ζώων και της ξύλευσης του δάσους,
ήταν η βασική αφορμή για την καταφυγή των Εβραίων στην κύρια (πέτρινη) κατοικία
τους, με τους ιδιοκτήτες της να περιορίζονται στα αγροτόσπιτα-καλύβια τους των
γεωργο-κτηνοτροφικών τους οικισμών.
Αυτή όμως η αφορμή από μόνη της δεν αρκούσε για τη συνύπαρξη και συμβίωση των δύο μερών,
αστών και ορεινών ξυλοκόπων-αγροτών. Απαιτούνταν και άλλα πολλά. Ανάμεσα σ΄αυτά
πρώτιστη θέση κατείχαν η συνεργασία και η αλληλεγγύη. Κι΄αυτά τα δύο υπέροχα
και πανανθρώπινα στοιχεία αποκαλύφθηκαν εκεί πάνω και από τα δύο μέρη, καθώς,
για ένα χρόνο λειτούργησε άριστα το συνεργατικό πρότυπο, το οποίο έδωσε στους
αστούς και αλλόθρησκους ΄Ελληνες να αισθάνονται τόσο άνετα σ΄ένα ορεινό-φτωχό
χωριό μιας δύσκολης εποχής πριν ογδόντα χρόνια.
Η ψυχολογία των διωκόμενων, με τόση αγριότητα, Εβραίων
όταν κρύβονταν στο Μαστρογιάννη, βελτιώθηκε σε μεγάλο βαθμό, ώστε να
αισθάνονται ασφαλείς και να γίνονται δυνατοί στους 12 μήνες της «εξαφάνισής
τους» στα βουνά των Αγράφων. Και φυσικά αυτό το γεγονός είναι απόρροια της
στήριξης από τη μεριά των ντόπιων Μαστρογιαννιτών. Και οι Εβραίοι της Καρδίτσας
βρέθηκαν ν΄ανταποδίδουν με τον καλύτερό τους τρόπο και από τα βάθη της καρδιάς
τους τα αναγκαία στηρίγματα των
ορεσίβιων και καλοκάγαθων χωρικών.
Το Μαστρογιάννη, ο σημερινός Αμάραντος Καρδίτσας της
οροσειράς των Αγράφων (Νότιας Πίνδου), σ΄ένα υψόμετρο 750 και πλέον μέτρων, με
έλατα και γενικά πλούσια χλωρίδα (αλλά και πανίδα), ήταν το χωριό του
λυτρωμού για ογδόντα δύο (82) εβραϊκές
ψυχές. Γι΄αυτό και έχει καταγραφεί από τους Εβραίους όλης της Ευρώπης και του
Ισραήλ (ίσως και όλου του κόσμου) ως μία κοινότητα «Αιώνιας Ευγνωμοσύνης και
Αναγνώρισης» αυτής της υπέροχης ανθρώπινης και ιστορικής μοναδικότητας και
ανεπανάληπτης και ετερόκλητης συμβίωσης (σε πολύ δύσκολες και σκληρές συνθήκες)
χριστιανών και εβραίων, ορεινών και φτωχών ανθρώπων από την μία πλευρά και αστών
εμπόρων και επαγγελματιών από την άλλη.
Ως καλός, στενός και αγαπητός παιδικός φίλος των
συμπατριωτών μου –Καρδιτσιωτών Εβραίων, προσωπικά αισθάνομαι την ανάγκη, ογδόντα χρόνια μετά την
υποδειγματική συνύπαρξη των συγγενών μου-προγόνων μου με τους προγόνους των
φίλων μου Εβραίων, να παρουσιάσω και να τονίσω την αδελφοσύνη των δύο
κοινοτήτων (χριστιανικής και εβραϊκής) κατά το 12μηνο εκείνο (από τον Οκτώβρη
του 1943 μέχρι τον Οκτώβρη του 1944).
Στο παραπάνω 12μηνο προέκυψε ένας κόσμος αγνός,
καλοπροαίρετος και συνεργάσιμος. Και ο κόσμος αυτός ανήκει και στις δύο
πλευρές, χριστιανών και εβραίων. Πιθανόν να είναι και ένας κόσμος που σήμερα
σπανίζει! Είναι όμως και ένας κόσμος που ζυμώθηκε με ζύμη τον πόνο, τον φόβο
και την οδύνη ψυχής από την μία πλευρά (αυτή των Εβραίων της Καρδίτσας) και από
την άλλη, από τον μόχθο, τον ιδρώτα και την αγάπη για ζωή των ορεσίβιων
ανθρώπων των Αγράφων, που είχαν μάθει να ζουν εκεί πάνω και να δημιουργούν μόνο στα δύσκολα, κάνοντάς
τα απλά και εύκολα. Σ΄αυτά τα δύσκολα (που γίνονται και εύκολα!) έβαλαν για να ζήσουν, για δώδεκα μήνες, και
τους φίλους τους Εβραίους της πόλης. Και τα κατάφεραν, γιατί η αγάπη για ζωή
παντού και πάντοτε νικάει, σαν «οδοστρωτήρας» που «ισοπεδώνει» κάθε αντιξοότητα
και κάθε εμπόδιο που συναντά μπροστά του!
[1] Το 12μηνο αυτό (10ος/1943 έως 10ος /1944) η Καρδίτσα
είχε δύναμη κατοχής τους Γερμανούς. Κατά την προηγούμενη
κατοχική περίοδο είχε Ιταλική Δύναμη
κατοχής (υποφερτή για τους Εβραίους της πόλης, οι οποίοι κυκλοφορούσαν με
χριστιανικά ονοματεπώνυμα και αντίστοιχες ταυτότητες).
[2] Το μυθιστόρημά μου «Η Ρεβέκκα, η
Εσθήρ και το χωριό του λυτρωμού» θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο τρ. έτους από τις
Εκδόσεις Γρηγόρη.
