Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου 2018

. Κοντογεώργος Α., Αυγέρης Α., Σεργάκη Π., Χατζηθεοδωρίδης Φ., “Αμοιβαιότητα στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις: Μια Πρώτη Διερεύνηση”


Αμοιβαιότητα στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις: Μια Πρώτη Διερεύνηση
Α. Κοντογεώργος1*, Α. Αυγέρης2, Π. Σεργάκη2, Φ. Χατζηθεοδωρίδης3
1. Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα ΔΕΑΠΤ, Αγρίνιο, akontoge@upatas.gr
2. Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσ/νίκης, Τμήμα Γεωπονίας, Θεσσαλονίκη
3. ΤΕΙ Δυτ. Μακεδονίας,, Τμήμα Τεχνολογίας Γεωπόνων, Φλώρινα

Εκτεταμένη Περίληψη[1]
Λέξεις Κλειδιά: Κοινωνική Οικονομία, Αμοιβαιότητα, Συνεταιρισμοί
Κωδικοί JEL: L31, B55

Εισαγωγή
Η Κοινωνική Οικονομία αποτελούσε για πολλά χρόνια κομμάτι της Ελληνικής Οικονομίας κυρίως μέσω των αγροτικών συνεταιριστικών εγχειρημάτων. Από το 2011 και μετά όπου και δημιουργήθηκε η νομική μορφή των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (Κοιν.Σ.Επ) καθώς και ο φορέας τους, το Γενικό Μητρώο Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, ο τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα απέκτησε μια διαφορετική δυναμική, προσφέροντας θέσεις εργασίας σε νέα αντικείμενα εκτός του αγροτικού τομέα.
Η εντυπωσιακή ανάπτυξη του τομέα των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης -που έχει επιφέρει τεράστια ζημιά στην Ελληνική Οικονομία-  καθιστώντας τον ως ένα σημαντικό τομέα έρευνας. Θεωρείται ότι η ανάπτυξη των αγροτικών συνεταιρισμών και των συνεταιρισμών εργαζομένων μπορεί να ενισχύσει την απασχόληση, την οικονομική ανάπτυξη καθώς και την διατήρηση επιχειρήσεων που πλήττονται.
Η έρευνα αυτή έχει ως στόχο να διερευνήσει αν υπάρχει σύνδεση της αμοιβαιότητας με τα μέλη που συμμετέχουν στις Κοιν.Σ.Επ. και ο ρόλος που διαδραματίζει η αμοιβαιότητα ως κοινωνικό χαρακτηριστικό- στην επιλογή τους να συμμετάσχουν σε μια Κοιν.Σ.Επ.

Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις
Η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί επίσημο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) από το 1989 και συνδέεται με διαφορετικούς τρόπους επιχειρηματικής δραστηριότητας και οργανωτικής μορφής όπως είναι οι συνεταιρισμοί, οι αμοιβαίοι οργανισμοί, τα ιδρύματα, οι φιλανθρωπικοί οργανισμοί ή οι οργανισμοί αμοιβαίας βοήθειας (Westlund, 2003, Sdrali κ.α, 2015).
Από την πλευρά της ελληνικής νομοθεσίας, η «Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία» ορίζεται ως το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων που στηρίζονται σε εναλλακτική μορφή οργάνωσης των σχέσεων παραγωγής, διανομής, κατανάλωσης και επανεπένδυσης, βασισμένη στις αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της συνεργασίας καθώς και του σεβασμού στον άνθρωπο και το περιβάλλον (ΦΕΚ 205/31-10-2016). Παγκοσμίως, ο τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας παρέχει 100 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, περίπου, 20% περισσότερες σε σύγκριση με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις. Ειδικότερα, οι συνεταιρισμοί σε μερικές χώρες καλύπτουν έως και το 60% των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε παραδοσιακούς οικονομικούς τομείς όπως είναι ο αγροτικός τομέας. Στην Ευρώπη υπάρχουν 2 εκατομμύρια κοινωνικές επιχειρήσεις, το οποίο αντιστοιχεί στο 10% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων. Αυτές απασχολούν πάνω από 11 εκατομμύρια εργαζόμενους, αριθμός που αντιστοιχεί στο 6% των εργαζομένων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην Ελλάδα, ο τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας αριθμεί πάνω από 1.000 επιχειρήσεις που απασχολούν χιλιάδες εργαζόμενους, ενώ συμμετέχουν εθελοντικά για την υλική στήριξη άλλα τόσα μέλη χωρίς (ή με ελάχιστες) οικονομικές απολαβές..

Η εννοιολογική προσέγγιση της Αμοιβαιότητας
Η ανταμοιβή που λαμβάνει ένα άτομο όταν συμπεριφέρεται «σωστά» και δίκαια αλλά και η τιμωρία που μπορεί να δεχτεί όταν η συμπεριφορά του είναι απρεπής και άδικη, αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κοινωνίας και των ανθρωπίνων σχέσεων. Τα παραπάνω αποτελούν τον ορισμό της αμοιβαιότητας (reciprocity) στις σχέσεις και στις συναλλαγές των ανθρώπων. Η αμοιβαιότητα είναι μια συμπεριφορική αντίδραση ενός ατόμου στην εκλαμβανόμενη ευγένεια και αγένεια από τις πράξεις ενός άλλου ατόμου, όπου η ευγένεια συμπεριλαμβάνει τόσο την επιθυμητή ανταμοιβή μιας (θετικής) πράξης όσο και την πρόθεση ανταπόδοσης μιας εκλαμβανόμενης (αρνητικής) πράξης (Falk & Fischbacher, 2006).
Η αμοιβαιότητα διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο καθώς βασίζεται στην εμπιστοσύνη και στους κανόνες που ορίζουν την αποδεκτή συμπεριφορά στο εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο. Μια βασική διάκριση στην αμοιβαιότητα έχει να κάνει αρχικά με την πρόθεση ανταπόδοσης ή μη μιας πράξης αλλά και με τα χαρακτηριστικά της πράξης που ορίζουν την θετική και την αρνητική αμοιβαιότητα. Με συνδετικό κρίκο την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία, η αμοιβαιότητα αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου, το οποίο αποτελεί ένα από τους βασικότερους στόχους της Κοινωνικής Οικονομίας (Kim & Lin, 2017).

Μεθοδολογία
Η παρούσα έρευνα έχει ως στόχο να διερευνήσει αν υπάρχει σύνδεση της αμοιβαιότητας με τα μέλη που συμμετέχουν στις Κοιν.Σ.Επ. και το ρόλο που διαδραματίζει η αμοιβαιότητα στην επιλογή τους να συμμετάσχουν σε μια Κοιν.Σ.Επ.. Για να διερευνηθεί αυτό πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2017, μια εμπειρική μελέτη -μέσω ερωτηματολογίων- που αφορά στην προσωπική άποψη των μελών Κοιν.Σ.Επ για την αμοιβαιότητα και πιο συγκεκριμένα για την θετική και την αρνητική αμοιβαιότητα.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με την χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και της ηλεκτρονικής πλατφόρμας Google Forms. Για το λόγο αυτό επιλέχθηκαν οι Κοιν.Σ.Επ από την επίσημη λίστα που διαθέτει στην ιστοσελίδα του το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλειας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (www.ypakp.gr) και ειδικότερα από το Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας. Με βάση τη λίστα αυτή στάλθηκαν email με το ερωτηματολόγιο της έρευνας σε ηλεκτρονική μορφή σε όλους τους εγγεγραμμένους.
Το ερωτηματολόγιο αυτό έχει χρησιμοποιηθεί σε παλαιότερη έρευνας των Perugini et al., (2003) με τις απαραίτητες αλλαγές ώστε να προσαρμοστεί στα δεδομένα της Ελλάδας. Το ερωτηματολόγιο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: Στο πρώτο μέρος συγκεντρώνονται πληροφορίες για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά καθώς και για χαρακτηριστικά που αφορούν στη σχέση των ερωτώμενων με την Κοιν.Σ.Επ στην οποία συμμετέχουν αλλά και με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των Κοιν.Σ.Επ. Στο δεύτερο τμήμα, υπάρχουν εννέα ερωτήσεις σχετικά με τον γενικό όρο της «αμοιβαιότητας». Το τρίτο μέρος έχει επίσης εννέα ερωτήσεις που αφορούν συγκεκριμένα στην άποψη των ερωτώμενων για τη θετική αμοιβαιότητα ενώ το τέταρτο και τελευταίο τμήμα έχει αντίστοιχα εννέα ερωτήσεις που αφορούν στην αρνητική αμοιβαιότητα. Το 2ο, 3ο και 4ο τμήμα του ερωτηματολογίου έχει απαντήσεις σε κλίμακα Likert 7 βαθμίδων, από το 1 (Διαφωνώ Απόλυτα) έως το 7 (Συμφωνώ Απόλυτα). Στάλθηκαν 980 ερωτηματολόγια από τα οποία απαντήθηκαν τα 142. Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων έγινε με τη χρήση των προγραμμάτων IBM SPSS Statistics v.23.0 και Microsoft Excel 2016.

Αποτελέσματα
Οι κατηγορίες των Κοιν.Σ.Επ που συμπεριλαμβάνονται στο δείγμα είναι οι: α. Κοιν.Σ.Επ Ένταξης Ευάλωτων Ομάδων, β. Κοιν.Σ.Επ Ένταξης Ειδικών Ομάδων, γ. Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Πε), δ. Κοιν.Σ.Επ Συλλογικής και Κοινωνικής Ωφέλειας και ε. Συνεταιρισμοί Εργαζομένων. Από αυτές το μεγαλύτερο ποσοστό έχει η κατηγορία Συλλογικής και Κοινωνικής Ωφέλειας, ενώ δεύτερη είναι η κατηγορία των Κοι.Σ.Π.Ε με ποσοστό 11,3%. Κατά ποσοστό 38% οι Κοιν.Σ.Επ  έχουν 3-5 μέλη που είναι τα ελάχιστα μέλη που χρειάζονται για να συσταθούν οι περισσότερες κατηγορίες των Κοιν.Σ.Επ. ενώ το 32,4% των Κοιν.Σ.Επ έχει 6-10 μέλη. Επίσης, το 29,6% των Κοιν.Σ.Επ δραστηριοποιείται τα τελευταία τρία  έτη ενώ φαίνεται ότι το μικρότερο ποσοστό  (14,1%) δραστηριοποιείται για τουλάχιστον πέντε χρόνια.
Οι Κοιν.Σ.Επ. που συμμετείχαν στην έρευνα έχουν (με ποσοστό 52,1%)  μέχρι  δύο εργαζομένους,  ενώ με ποσοστό 19,7% έχουν 3 – 5 εργαζόμενους. Τέλος, οι μισοί περίπου ερωτώμενοι (50,7%) είναι και εργαζόμενοι εκτός από μέλη στις Κοιν.Σ.Επ στις οποίες συμμετέχουν.
Το δείγμα μας αποτελείται από 70 άνδρες (49,3%) και 72 γυναίκες (50,7%). Σχετικά με την  ηλικία των συμμετεχόντων κατά 80% είναι μεγαλύτεροι από 30 χρονών ενώ κατά ποσοστό 50,7% είναι άνω των 40 ετών.



Πίνακας 1: Γενικά Χαρακτηριστικά του Δείγματος.
Δημογραφικά χαρακτηριστικά Μελών
Φύλο
Παρατηρήσεις
Ποσοστό%
Άντρας
70
49,3
Γυναίκα
72
50,7
Ηλικία
18-24
10
7,0
25-30
14
9,9
31-40
46
32,4
40 κ άνω
72
50,7
Μέλη και Μέλη / Εργαζόμενοι στις Κοιν. Σ. Επ
Μέλος και Εργαζόμενος
72
50,7
Μέλος (χωρίς να είναι εργαζόμενος στην Κοιν.Σ.Επ)
70
49,3



Χαρακτηριστικά Κοιν. Σ. Επ.

Κατηγορία Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων
Ένταξης Ειδικών Ομάδων
4
2,8
Ένταξης Ευάλωτων Ομάδων
12
8,5
Κοι.Σ.Π.Ε
16
11,3
Συλλογικής και Κοινωνικής Ωφέλειας
98
69,0
Συνεταιρισμός Εργαζομένων
12
8,5
Αριθμός  Μελών Κοιν.Σ.Επ;
3-5
54
38,0
6-10
46
32,4
10 και πάνω
42
29,6
Έτη δραστηριοτήτων της Κοιν.Σ.Επ;
1
30
21,1
3
42
29,6
4
22
15,5
5 και πάνω
20
14,1
Αριθμός εργαζόμενων στην Κοιν. Σ. Επ.;
0-2
74
52,1
3-5
28
19,7
6-8
26
18,3
9 και πάνω
12
8,5

Για την κατηγορία των ερωτήσεων από αφορά στην γενικότερη άποψη για την αμοιβαιότητα στις σχέσεις των ανθρώπων, οι συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι: Δεν συμπεριφέρονται στα υπόλοιπα μέλη ανάλογα με την συμπεριφορά των άλλων. Δεν κρίνουν τη συμπεριφορά τους με βάση την μελλοντική ανταμοιβή η τιμωρία που θα λάβουν ως αποτέλεσμα της. Αναμένουν ότι υπάρχει πιθανότητα να λάβουν μια άδικη συμπεριφορά αν συμπεριφερθούν ανάλογα. Επίσης, κρίνουν ότι πρέπει να ανταμείβονται δίκαια για την εργασία τους.
Για την κατηγορία των ερωτήσεων που κρίνουν την θετική αμοιβαιότητα το δείγμα έδειξε μια θετική διάθεση βαθμολογώντας πάνω από τη τιμή αδιαφορίας ως τη μέγιστη τιμή. Οι συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι είναι διατεθειμένοι να δεχτούν κάποιο ατομικό κόστος για να βοηθήσουν κάποιον που τους βοήθησε στο παρελθόν. Επιπλέον, δείχνουν να έχουν αρκετά θετική διάθεση και υποχρέωση να ευχαριστήσουν κάποιον ανταποδίδοντας μια βοήθεια που δέχτηκαν. Είναι θετικοί στο να παρέχουν βοήθεια όταν αυτή ζητείται ευγενικά. Τέλος έχουν διάθτρίαση οικονομικής ανταμοιβής σε κάποια βοήθεια που δέχτηκαν, είτε μέσω οικονομικής ελάφρυνσης είτε μέσω παροχής πληροφόρησης.  Στην τρίτη κατηγορία ερωτήσεων -που αφορά στην αρνητική αμοιβαιότητα- οι ερωτώμενοι απάντησαν δίνοντας χαμηλές βαθμολογίες.
Από τα αποτελέσματα που προέκυψαν από το ερωτηματολόγιο, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, που αφορά στη γενική άποψη για την αμοιβαιότητα, οι μέσοι όροι είναι μικρότεροι του τέσσερα. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι το δείγμα δε λειτουργεί με βάση τους γενικούς κανόνες της αμοιβαιότητας, παρ’ όλα αυτά, όπως παρατηρείται, ο γενικός μέσος όρος των απαντήσεων είναι 3,55 που σημαίνει ότι βρίσκεται κοντά στο ῾Ούτε Διαφωνώ, Ούτε Συμφωνώ᾽. Πιο συγκεκριμένα παρατηρήθηκε ότι μόνο στις ερωτήσεις q4, q6 και q8 το δείγμα βαθμολόγησε πάνω από τέσσερα τις ενδείξεις αμοιβαιότητα αλλά οι τιμές που αποδώσανε στις ερωτήσεις αυτές δεν έφταναν στο πέντε. Ο έλεγχος του Friendman έδειξε και για τις τρεις κατηγορίες ερωτήσεων οι επιμέρους συμπεριφορές αξιολογηθήκαν διαφορετικά

Πίνακας 2: Άποψη για την Αμοιβαιότητα.
Ενδείξεις αμοιβαιότητας
Μέση τιμή
Τυπική απόκλιση
q1: Για να βοηθήσεις κάποιον/α πρέπει να είσαι σίγουρος ότι θα σε βοηθήσει στο μέλλον.
2,479
1,7654
q2: Δεν συμπεριφέρομαι άσχημα σε κάποιον για να μην μου συμπεριφερθεί άσχημα στο μέλλον.
3,831
2,2089
q3: Φοβάμαι την αντίδραση κάποιου που του έχω συμπεριφερθεί με άσχημο τρόπο
3,690
1,8030
q4: Αν δουλεύω σκληρά περιμένω να έχω και την αντίστοιχη ανταπόδοση
4,690
1,7060
q5: Αν κάνω σε κάποιον/α φιλοφρονήσεις περιμένω να μου τις ανταποδώσει
2,352
1,6682
q6: Αποφεύγω να είμαι αγενής, γιατί δεν θέλω οι άλλοι να είναι αγενής με μένα
4,577
1,8730
q7: Αν βοηθάω κάποιον τουρίστα, περιμένω να με ευχαριστήσει.
3,268
1,9201
q8: Είναι αναμενόμενο όταν συμπεριφέρομαι σε κάποιον/α άσχημα περιμένω και την αντίστοιχη συμπεριφορά σε μένα.
4,704
1,7856
q9: Αν δεν αφήσω ένα καλό φιλοδώρημα σε ένα εστιατόριο, περιμένω στο μέλλον να μην έχω καλή εξυπηρέτηση
2,366
1,6088
Σημείωση: Friedman test (χ2 = 350,29, df = 8, sig. = 0) 
Στον Πίνακα 3 παρατηρούμε την άποψη για την θετική αμοιβαιότητα του δείγματος. Όπως φαίνεται το δείγμα παρουσιάζει θετική αμοιβαιότητα αφού ο συνολικός μέσος όρος των απαντήσεων είναι 5,6. Παρατηρείται επίσης ότι η ερώτηση q15 (mean= 6.437) που δεν αφορά οικονομική ανταπόδοση έχει την πιο υψηλή τιμή σε θετική αμοιβαιότητα στο δείγμα. Από την άλλη, η ερώτηση q16 (mean= 4.493) που αφορά στην οικονομική ανταπόδοση αλλά με μεγαλύτερη χρηματική αξία από μια ίση συνδιαλλαγή το δείγμα έδειξε ουδέτερη στάση.

Πίνακας 3: Θετική Αμοιβαιότητα.
Ενδείξεις Θετικής αμοιβαιότητας
Μέση τιμή
Τυπική απόκλιση
q10: Είμαι έτοιμος/η να υποστώ κάποιο ατομικό κόστος για να βοηθήσω κάποιον/α που με βοήθησε παλιότερα
5,493
1,4279
q11: Αν κάποιος/α μου κάνει μια χάρη, είμαι έτοιμος να του/της την ανταποδώσω
5,577
1,3118
q12: Αν κάποιος/α είναι βοηθητικός/η απέναντι μου στην δουλειά, θα τον/την βοηθούσα ευχαρίστως.
5,958
1,2541
q13: Είμαι διαθέσιμος/η να κάνω μια βαρετή εργασία για να βοηθήσω κάποιον/α που με βοήθησε παλιότερα.
5,577
1,3855
q14: Όταν κάποιος/α μου κάνει μια χάρη, νιώθω υποχρεωμένος/η να του την ξεπληρώσω.
5,394
1,5016
q15: Αν κάποιος/α μου ζητήσει ευγενικά πληροφορίες, του τις παρέχω με πολύ ευχαρίστηση.
6,437
,8870
q16: Αν κάποιος/α μου δανείσει λεφτά, νιώθω ότι πρέπει να του/της τα ξεπληρώσω σε μεγαλύτερη αξία.
4,493
1,8518
q17: Αν κάποιος/α μου προτείνει τους αριθμούς του Τζόκερ που κερδίζει, θα μοιραστώ μέρος των κερδών μαζί του/της.
5,859
1,4122
q18: Βγαίνω από τη διαδρομή μου για να βοηθήσω κάποιον/α που με βοήθησε παλιότερα.
5,620
1,3824
Σημείωση: Friedman test (χ2 = 213,117, df = 8, sig. = 0,00)

Πίνακας 4: Αρνητική Αμοιβαιότητα.
Ενδείξεις Αρνητικής αμοιβαιότητας
Μέση τιμή
Τυπική απόκλιση
q19: Αν υποστώ μια σοβαρή αδικία, θα πάρω την εκδίκησή μου όσο ποιο γρήγορα μπορώ, οποιοδήποτε και αν είναι το «κόστος».
2,127
1,4384
q20: Είμαι διατεθειμένος/η να επενδύσω χρόνο και προσπάθεια για να ανταποδώσω μια άδικη ενέργεια.
2,366
1,6863
q21: Είμαι καλός/ή αν οι γύρω μου συμπεριφέρονται αντίστοιχα, διαφορετικά είναι «μια σου και μία μου».
2,141
1,3187
q22: Αν κάποιος/α με φέρει σε δύσκολη θέση, θα κάνω το ίδιο σε αυτόν/ή.
2,268
1,4776
q23: Αν κάποιος/α με προσβάλει, θα αντεπιτεθώ.
3,493
1,7655
q24: Αν κάποιος/α είναι άδικος/η μαζί μου, θα πάρει ότι του/της αξίζει αντί να δεχτώ τις δικαιολογίες του/της.
3,070
1,6616
q25: Δεν θα κάνω χάρη σε κάποιον/α που μου έχει φερθεί άσχημα, ακόμα και αν έχω προσωπικό κέρδος
3,169
1,6242
q26: Αν κάποιος/α είναι αγενής απέναντί μου, γίνομαι και εγώ αγενής.
2,718
1,5817
q27: Ο τρόπος που συμπεριφέρομαι στους γύρω μου εξαρτάται από τον τρόπο που μου συμπεριφέρονται.
3,282
1,9218
Σημείωση: Friedman test (χ2 = 162,23, df = 8, sig. = 0,00)

Τέλος στον Πίνακα 4 που αφορά σε ερωτήσεις για την αρνητική αμοιβαιότητα, παρατηρείται ότι στο σύνολο του το δείγμα δεν δείχνει να επηρεάζεται από την αρνητική αμοιβαιότητα. Ειδικά στις ερωτήσεις q19 και q21 που αναφέρονται στην ανάγκη που μπορεί να έχει κάποιος να τιμωρήσει αρνητικές συμπεριφορές αλλά και να λειτουργεί με βάση αυτές, οι απαντήσεις είχαν τις χαμηλότερες τιμές (πολύ αρνητικό).
Συμπεράσματα
Τα αποτελέσματα της έρευνας, έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες στην έρευνα δεν παρουσιάζουν σε γενικό επίπεδο συμπεριφορά που να χαρακτηρίζεται από αμοιβαιότητα.
Ωστόσο, οι συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι  είναι διατεθειμένοι να δεχτούν κάποιο ατομικό κόστος για να βοηθήσουν κάποιον που τους βοήθησε στο παρελθόν. Επιπλέον, δείχνουν να έχουν αρκετά θετική διάθεση και υποχρέωση να ευχαριστήσουν κάποιον ανταποδίδοντας μια βοήθεια που δέχτηκαν. Είναι θετικοί στο να παρέχουν βοήθεια όταν αυτή ζητείται ευγενικά. Τέλος, έχουν διάθεση οικονομικής ανταμοιβής σε κάποια βοήθεια που δέχτηκαν, είτε μέσω οικονομικής ελάφρυνσης είτε μέσω παροχής πληροφόρησης.
Όσον αφορά στην αρνητική αμοιβαιότητα, το δείγμα απάντησε δίνοντας χαμηλές βαθμολογίες. Οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι δεν είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν λεφτά ή χρόνο για να τιμωρήσουν κάποιον που τους αδίκησε. Τέλος, δεν εμφανίζουν εκδικητική διάθεση και δεν τροποποιούν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με την συμπεριφορά των γύρω τους και γενικά δεν έχουν την λογική «μια σου και μια μου».

Πρωτοτυπία & Συνεισφορά
Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις και γενικά τα επιχειρηματικά σχήματα που εντάσσονται στην Κοινωνική Οικονομία φιλοδοξούν να αποτελέσουν ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας και συνεπώς χρειάζεται ιδιαίτερη επιστημονική μελέτη για τις επιδράσεις τους στην κοινωνία  αλλά και στα ίδια τους τα μέλη που εμπλέκονται σε αυτόν τον τομέα. Η παρούσα εργασία ασχολείται με τη διερεύνηση της ύπαρξης αμοιβαιότητας στις κοινωνικές επιχειρήσεις στις οποίες η αμοιβαιότητα μεταξύ των μελών θεωρείται λίγο πολύ δεδομένη. Τα αποτελέσματα  δείχνουν ότι δεν είναι δεδομένη και  επομένως απαιτείται επιπλέον διερεύνηση των χαρακτηριστικών που συντελούν στην αύξηση της αμοιβαιότητας σε συλλογικές δράσεις. Η ύπαρξη ικανοποιητικού βαθμού αμοιβαιότητας στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις,  είναι καθοριστικής σημασίας για την βιωσιμότητά τους και γι αυτό είναι σημαντικό να διερευνηθούν οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να αυξηθεί.

Βιβλιογραφία
European Commission (2013). Social economy and social entrepreneurship, Social Europe guide Vol 4, at: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=7523
Falk, A. and Fischbacher, U. (2006). A theory of reciprocity, Games and Economic Behavior, 54 (2006), 293–315
Fehr, E. and Gächter, S. (1998). “Reciprocity and economics: The economic implications of Homo Reciprocans”, European Economic Review, Vol. 42, 845-859
Guzman, R. A., Abarca, N., Harrison, R. and Villena, M. G. (2013). “Reciprocity and trust: Personality psycology meets behavioral economics”, Documento de Trabajo IE-PUC, N° 439.
Kim, D., & Lim, U. (2017). "Social Enterprise as a Catalyst for Sustainable Local and Regional Development." Sustainability, Vol. 9, no. 8: 1427.
Perugini, M., Gallucci, M., Presaghi, F. and Ercolani, A. (2003). The Personal Norm of Reciprocity, European Journal of Personality, Vol. 17: 251-283.
Sdrali, D., Goussia-Rizou, M., Giannouli, P. and Makris, K., (2015). “What motivates employees to engage in the social economy sector? A case study of Greek cooperative enterprises”, International Journal of Social Economics, Vol. 43 Iss 12, pp.1334-1350.
Westlund, H., (2003). “Social economy and employment – the case of Sweden”, Review of Social Economy, Vol. 61 No. 2, pp. 163-182.




[1] Η παρούσα εργασία παρουσιάστηκε στο 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας που διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη 1- 2 Νοεμβρίου, 2018