Δόγια Μ., Σεργάκη Π. - «Tα εγχειρήματα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας ως φορείς κοινωνικής δικαιοσύνης και ελευθερίας» (16ο Συνέδριο ΕΤΑΓΡΟ)

TΑ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΑΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΩΣ ΦΟΡΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Δόγια Μαρία , Ερευνήτρια, MSc,  Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, email: std509220@ac.eap.gr

Σεργάκη Παναγιώτα, Αν. Καθηγήτρια ΑΠΘ, email:gsergaki@agro.auth.gr

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η έρευνα εστιάζει σε ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης και  ελευθερίας των εγχειρημάτων που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας. Η αναζήτηση της δυναμικής της ομάδας σε διαφορετικά σχήματα από άποψη μεγέθους, καθώς και χωρικών και κοινωνικό-οικονομικών χαρακτηριστικών, οδήγησε στη διεξαγωγή έρευνας σε δύο αγροτικά συνεταιριστικά εγχειρήματα του Νομού Καρδίτσας. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν βασικά προβλήματα που συναντώνται στη λειτουργία των εγχειρημάτων της ΚΑΛΟ, όπως ελλιπής κατανόηση των Διεθνών Συνεταιριστικών Αρχών, εστίαση στα οικονομικά οφέλη και ανεπαρκής μέριμνα για το περιβάλλον. Τα αποτελέσματα της ποσοτικής έρευνας έδειξαν ότι το μικρό μέγεθος και η συνοχή της ομάδας διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην ενδυνάμωση και τη στόχευση των κοινωνικών ωφελειών, ενώ το μεγάλο μέγεθος και η διαφορετικότητα ενισχύουν την παραγωγική και οικονομική πορεία των συνεταιρισμών, αλλά δυναμιτίζουν συχνά την ομαλή συνεργασία και το ειρηνικό κλίμα.

Λέξεις-κλειδιά: συνεταιρισμός, κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, κοινωνική δικαιοσύνη

ABSTRACT

The research focuses on issues of social justice and freedom of projects carried out in the context of the Social and Solidarity Economy. The search for the dynamics of the group in different shapes, in terms of size as well as spatial and socio-economic characteristics, led to the conduct of research in two agricultural cooperative projects in the Prefecture of Karditsa. The results highlighted key problems encountered in the operation of SSE enterprises, such as a lack of understanding of the International Cooperative Principles and information, a focus on financial benefits and insufficient care for the environment. The results of quantitative research showed that the small size and cohesion of the group play a key role in strengthening and targeting social benefits, while large size and diversity enhance the productive and economic course of cooperatives, but often threaten the smooth cooperation and the peaceful coexistence.

Keywords: cooperative, social and solidarity economy, social justice

 

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία αποτελεί τον τρίτο τομέα, ο οποίος καταλαμβάνει το χώρο της οικονομικής δραστηριότητας ανάμεσα στη φιλελεύθερη οικονομία που λειτουργεί με τους νόμους της αγοράς και τη δημόσια οικονομία που ασκείται από το κράτος σύμφωνα με την αναδιανεμητική αρχή. Ο τρίτος αυτός τομέας περιλαμβάνει συλλογικές ενώσεις που συγκροτούνται για την κάλυψη αναγκών που δεν ικανοποιούνται ή ικανοποιούνται μερικώς στο κυρίαρχο οικονομικό σύστημα και διέπονται από τις αρχές της ελεύθερης συμμετοχής, της αμεσοδημοκρατίας και της αλληλοϋποστήριξης. Στόχευση των οργανώσεων αυτών είναι κυρίως η ενίσχυση των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, η προώθηση αειφόρων πρακτικών παραγωγής και κατανάλωσης και η καθιέρωση ανταλλακτικών δικτύων με αυστηρά ηθικό και ανθρωποκεντρικό κανονιστικό πλαίσιο (Νικολόπουλος & Καπογιάννης, 2012). Το θεωρητικό υπόβαθρο της Κ.Α.Λ.Ο. (Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία) δεν προέκυψε ως επίσημη διακήρυξη κάποιας οργανωμένης προσπάθειας αλλά οικοδομήθηκε πάνω στις φιλοσοφικές αναζητήσεις σημαντικών επιστημόνων που ανέδειξαν τη δικαιοσύνη, την ελευθερία, την αυτοοργάνωση και τη συνεργασία ως πυλώνες ανάπτυξης ισχυρών κοινωνικών συστημάτων με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Η ΚΑΛΟ καλείται να δώσει λύσεις στα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και να αναπτύξει συλλογικά εγχειρήματα ποικίλων οικονομιών που θα επανακτήσουν την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών και θα αποτελέσουν πυρήνες δικαιοσύνης και ελευθερίας  σε ένα οικονομικό σύστημα που κυριαρχείται από το φιλελεύθερο μοντέλο (Ψημίτης, 2018).Ο Jean-LouisLaville(2014) τονίζει πως είναι καθήκον του σύγχρονου ερευνητή να ανακαλύψει και να φωτίσει τις ποικίλες διαστάσεις της οικονομικής ζωής που κατορθώνει να αποκρύψει το κυρίαρχο οικονομικό δόγμα, εφόσον προσβλέπει σε έναν πραγματικό κοινωνικό-πολιτικό μετασχηματισμό.

 

Πιο συγκεκριμένα, όλα τα εγχειρήματα της ΚΑΛΟ βασίζονται στη συνεργασία δύο ή και περισσότερων ατόμων που συμπράττουν για το ατομικό και κοινό συμφέρον και υπόκεινται στις δράσεις, τις διαδικασίες και τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό τους. Αυτή είναι η δυναμική της ομάδας που καθορίζεται από την προσωπικότητα και το υπόβαθρο των μελών και ταυτόχρονα καθορίζει αποφασιστικά την πορεία των εγχειρημάτων που επιδιώκουν να γίνουν οι εστίες ελευθερίας και αλλαγής ολόκληρης της κοινωνίας. Όπως λοιπόν η επιλογή κατά ομάδα(Kropotkin, 1902) υπήρξε η καθοριστική διαδικασία για την ανθρώπινη εξέλιξη και τη δημιουργία πολιτισμών, σύμφωνα με την έρευνα πολλών επιστημόνων των ανθρωπιστικών επιστημών, κατ΄αναλογία, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ευελπιστούν να γίνουν οι «ρωγμές» του καπιταλιστικού συστήματος και οι φορείς της κοινωνικής αλλαγής (Holloway, 2011).

Πρωτεύοντα ρόλο στον τρίτο τομέα της οικονομίας διαδραματίζουν οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις, οι οποίες διέπονται από τις Διεθνείς Συνεταιριστικές Αρχές τις οποίες διατύπωσε ηICA ( InternationalCooperativeAlliance) και λειτουργούν με γνώμονα την προσωπική ωφέλεια των μελών και τη συμβολή στην κοινωνική ευημερία (Καβουλάκος&Γριτζάς, 2015). Οι συνεταιρισμοί, στη σύγχρονή τους μορφή, ξεκίνησαν ως οργανώσεις διεκδίκησης βασικών κοινωνικών, οικονομικών και επαγγελματικών δικαιωμάτων που καταστρατηγούνταν από τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς της εποχής (Parnell, 2000). Οι εθνικές και διεθνείς εξελίξεις προκάλεσαν πολυποίκιλες αλλαγές στο συνεταιριστικό κίνημα, που παρέμεινε όμως ισχυρό στην πορεία του χρόνου. Στον αγροτικό τομέα, οι συνεταιρισμοί ξεκίνησαν ως οργανώσεις που διεκδίκησαν και κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν ευνοϊκότερους όρους επιβίωσης και ευημερίας και υπήρξαν πάντα ο πυρήνας του αγροτικού κινήματος (Αβδελίδης, 1986). Η σύγχρονη πραγματικότητα επιβάλλει τη στροφή σε εναλλακτικές μορφές οργάνωσης συνεταιριστικών επιχειρήσεων που, μέσα από τη συλλογική δράση, ενδυναμώνουν την παρουσία των αγροτών στο ανταγωνιστικό οικονομικό περιβάλλον (Κοντογεώργος & Σεργάκη, 2015).

 

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Ο άξονας της μεθοδολογίας κινείται γύρω από τον κεντρικό προβληματισμό και οι βασικές ερωτήσεις στηρίζονται στο κεντρικό ερώτημα και αναδεικνύουν το είδος των πληροφοριών που κρίνονται σημαντικές για την εξαγωγή συμπερασμάτων (Παππάς, 2002). Για τη διεξοδική διερεύνηση των ερευνητικών υποθέσεων απαιτείται η χρήση διαφορετικών ερευνητικών εργαλείων, καθώς και ο συνδυασμός αυτών για την ορθή διασταύρωση των αποτελεσμάτων (Λαγουμιντζής κ.ά., 2015).Το βασικό ερευνητικό ερώτημα είναι η καταγραφή της δυναμικής των ομάδων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας(Cartwright&Zander, 1968) και η ανίχνευση του βαθμού διαφύλαξης και παραγωγής κοινωνικής δικαιοσύνης. Τα ερωτήματα της έρευνας κατηγοριοποιήθηκαν σε ενότητες και αφιερώθηκε μέρος του ερωτηματολογίου στα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού.

Για την έρευνα επιλέχθηκαν δύο συλλογικά εγχειρήματα. Το πρώτο είναι ο Αγροτικός Συνεταιρισμός με την επωνυμία «Οργάνωση Παραγωγών Βιομηχανικής Τομάτας προς Μεταποίηση - Η Δήμητρα», με έδρα την Τοπική Κοινότητα  Φίλιας της Δημοτικής Ενότητας Σοφάδων, στην Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας. Ο συνεταιρισμός έχει Περιφέρεια τη γεωγραφική περιοχή, η οποία ορίζεται από τα διοικητικά όρια της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας, όπου δραστηριοποιούνται τα μέλη του και δύναται να εγγράψει μέλη-καλλιεργητές με έδρα σε οποιαδήποτε από τις Περιφέρειες της χώρας, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις σχετικά με την εγγραφή και είσοδο στο συνεταιρισμό νέων μελών. Ως κύρια δραστηριότητα ορίζεται η επεξεργασία, μεταποίηση και εμπορία βιομηχανικής τομάτας. Η ομάδα που ιδρύθηκε το 1995 διαθέτει 436 μέλη από όλη την Περιφέρεια του Νομού Καρδίτσας και δραστηριοποιείται στην παραγωγή και διάθεση βιομηχανικής τομάτας, μέσα από συμφωνίες που συνάπτει με βιομηχανικές μονάδες της περιοχής. Οι μονάδες αυτές εφαρμόζουν προγράμματα συμβολαιακής γεωργίας που αποτελούν για τα περισσότερα μέλη απαραίτητη οικονομική στήριξη στις αρχές της καλλιεργητικής περιόδου.

Το δεύτερο συλλογικό εγχείρημα είναι ο «Αγροτικός Συνεταιρισμός Αμπέλου» (ΑΣΑ),  με έδρα την Άμπελο του Νομού Καρδίτσας, της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας. Ο συνεταιρισμός,  που ιδρύθηκε το 1986, έχει Περιφέρεια τη γεωγραφική περιοχή η οποία ορίζεται από τα διοικητικά όρια της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας, όπου δραστηριοποιούνται τα μέλη του. Το μικρό μέγεθος του συνεταιρισμού, που αριθμεί 89 μέλη και ο κοινός τόπος κατοικίας  όλων των μελών, το χωριό Άμπελος, αποτελούν παράγοντες που θα διερευνηθεί αν θα επηρεάσουν τα ερωτήματα της έρευνας, κυρίως ως προς τη λειτουργία της ομάδας, τις σχέσεις μεταξύ τους και το ενδιαφέρον για την κοινότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. 

Το κύριο ερευνητικό εργαλείο της έρευνας είναι το ερωτηματολόγιο το οποίο συντάχθηκε σε δύο άξονες: την ανάλυση της ομάδας και τη μέτρηση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Χρησιμοποιήθηκε η 5θμια κλίμακα Likert για τις ερωτήσεις ανοιχτού τύπου, που μετρούν το βαθμό συμφωνίας/διαφωνίας. Οι ερωτήσεις κλειστού τύπου αφορούν στα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτώμενων, στα στοιχεία της γεωργικής εκμετάλλευσης και στο εισόδημά τους. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν «δια ζώσης», το χρονικό διάστημα μεταξύ 10^ης Μαΐου 2021 και 3^ης Ιουνίου 2021. Για την ολοκλήρωση της έρευνας, κρίθηκε αναγκαία η διενέργεια προσωπικής συνέντευξης με τους προέδρους, κατά την οποία ζητήθηκαν τα σχόλιά τους για τα εξαγόμενα αποτελέσματα.

 

Μετά τη συλλογή των ερωτηματολογίων, έγινε έλεγχος ως προς την πληρότητα των απαντήσεων. Πέντε εξ αυτών κρίθηκαν άκυρα, λόγω μη συμπλήρωσης όλων των ερωτήσεων. Τελικά χρησιμοποιήθηκαν 54 ερωτηματολόγια από την ΟΠ «Δήμητρα» και 20 από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Αμπέλου. Οι απαντήσεις αποτυπώθηκαν αναλυτικά σε λογιστικά φύλλα Excel και εισήχθησαν στο στατιστικό λογισμικό SPSS, έκδοσης 25, εξάγοντας συμπεράσματα στη βάση περιγραφικών μεθόδων, μέσων τιμών και τυπικών αποκλίσεων.
Οι ερωτήσεις που συνέθεταν την κάθε ενότητα ομαδοποιήθηκαν λόγω χωρικού περιορισμού της έρευνας. Ωστόσο, διατηρήθηκαν τα αποτελέσματα μεμονωμένων ερωτήσεων που αφορούσαν στις κατηγορίες που εστίαζε η έρευνα, στην  ομάδα,στην  κοινωνική δικαιοσύνη καιστο όραμα. Για κάθε μια από τις μεταβλητές πραγματοποιήθηκε έλεγχος της  εσωτερικής συνοχής με μέτρηση της αξιοπιστίας.

 

 

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Για την ανάλυση των αποτελεσμάτων, κρίθηκε απαραίτητο να διαχωριστούν  τα ευρήματα σε τρεις κατηγορίες.

Α) δημογραφικά χαρακτηριστικά, τα σημαντικότερα εκ των οποίων κρίνονται τα

     - φύλο
     - ηλικία
     - εκπαίδευση
     - είδος καλλιέργειας
     - εισόδημα

Β) κατηγορίες ερωτημάτων, που σχετίζονται με

      - το βαθμό ικανοποίησης από το συνεταιρισμό
      - τις έννοιες της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και του συνεργατισμού
      - τις Διεθνείς Συνεταιριστικές Αρχές
      - τη δυναμική της ομάδας
      - το όραμα για το συνεταιρισμό
      - την κοινωνική δικαιοσύνη
      - την εργασιακή ηθική

Γ) μεμονωμένα ερωτήματα, που σχετίζονται με τα θεωρητικά ζητήματα της έρευνας

       - τη λειτουργία της ομάδας
       - το όραμα για το συνεταιρισμό
       - την κοινωνική δικαιοσύνη
       - την εργασιακή ηθική

Ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, δύο κρίνονται τα σημαντικότερα στοιχεία, με πρώτο το συντριπτικό ποσοστό των αντρών (95,9%), που υποδηλώνει τον ιδιαίτερα χαμηλό βαθμό δραστηριοποίησης των γυναικών στον επαγγελματικό και κοινωνικό στίβο. Δεύτερον, το μεγάλο ποσοστό αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (60,8%), που αντικατοπτρίζει την επιθυμία των νέων της περιοχής να ακολουθήσουν την επαγγελματική πορεία των προγενέστερων γενεών, λόγω της  πρόθεσης εκμετάλλευσης της οικογενειακής περιουσίας και της αξιοποίησης της επαγγελματικής εμπειρίας. Η συνέντευξη με τους προέδρους των συνεταιρισμών επιβεβαίωσε το μειωμένο ενδιαφέρον των νέων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση (17,6% είναι το δεύτερο κατά σειρά ποσοστό που αφορά τους αποφοίτους ΑΕΙ) και οφείλεται κυρίως στην προσωπική επιλογή και όχι σε οικονομικούς και οικογενειακούς λόγους. 

 

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ ANA ENOTHTA

Κρίθηκε αναγκαίο να κατηγοριοποιηθούν τα ερωτήματα της έρευνας σε ενότητες, ξεκινώντας από τη διερεύνηση του βαθμού ικανοποίησης των μελών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Η δεύτερη ενότητα μελετά το βαθμό εξοικείωσης των μελών με τις έννοιες της ΚΑΛΟ και του συνεργατισμού και η τρίτη ενότητα αναφέρεται στην κατανόηση των Διεθνών Συνεταιριστικών Αρχών(εθελοντισμός, δημοκρατία, οικονομική συμμετοχή, αυτονομία, εκπαίδευση και συνεργασία). Οι διαπροσωπικές σχέσεις, η κριτική για τη λειτουργία της ομάδας και το όραμα για το μέλλον αποτελούν το αντικείμενο της τέταρτης ενότητας, ενώ στο πέμπτο μέρος διερευνάται ο βαθμός ανάπτυξης και διαφύλαξης της κοινωνικής δικαιοσύνης και της εργασιακής ηθικής.

 

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ	ΤΙΜΕΣ	ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ	ΚΑΛΟ	ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣΜΟΣ	ΔΣΑ	ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ	ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ	ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
ΔΗΜΗΤΡΑ	ΜΤ	2,77	3,31	3,88	2,86	3,19	4,07	4,00
ΑΣΑ	ΜΤ	2,86	2,99	3,43	3,78	2,18	4,63	3,40

Συγκριτικά αποτελέσματα ανά ενότητα (i) (N=54+20) 

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ	ΤΙΜΕΣ	ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ	ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ	ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ	ΟΜΑΔΑ	ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΟΜΑΔΑΣ	ΟΡΑΜΑ	ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ	ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΗΘΙΚΗ
ΔΗΜΗΤΡΑ	ΜΤ	3,53	3,65	3,28	3,65	3,47	3,50	2,64	3,31
ΑΣΑ	ΜΤ	3,15	3,67	3,08	2,22	4,40	3,05	2,70	3,54

Συγκριτικά αποτελέσματα ανά ενότητα (ii) (N=54+20)

 

Σχετικά με το βαθμό ικανοποίησης των μελών από τη συνεργασία τους με το συνεταιρισμό, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα μέλη εμφανίζονται ικανοποιημένα από τη λειτουργία και τις σχέσεις τους με το συνεταιρισμό (βαθμός> 3,4).  Οι μικρότερες  βαθμολογίες (με ελάχιστη όμως διαφορά) σημειώνονται στην κατηγορία για τη γνωστοποίηση των Διεθνών Συνεταιριστικών Αρχών (3,27), τις έννοιες της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (3,22), τη συνεργασία με άλλους συνεταιρισμούς (3,23) και την εργασιακή ηθική (3,37), αναδεικνύοντας την ανάγκη για πληροφόρηση των μελών πάνω σε βασικά θέματα, τις Διεθνείς Συνεταιριστικές Αρχές και την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.

Τα βασικά συμπεράσματα που εξάγονται είναι ότι στις 11 από τις 15 εξεταζόμενες κατηγορίες δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στα ποσοστά (0,05-0,60).

Οι  κατηγορίες που εμφανίζουν τις μεγαλύτερες διαφορές αναλυτικά είναι

-        Διεθνείς Συνεταιριστικές Αρχές

 

                                           ·             Γνωρίζω τις Διεθνείς Συνεταιριστικές Αρχές

                                           ·             Οι Διεθνείς Συνεταιριστικές Αρχές μου κοινοποιήθηκαν κατά την είσοδό μου στο συνεταιρισμό

Τα μέλη του ΑΣΑ δήλωσαν ότι γνωρίζουν τις Συνεταιριστικές Αρχές και ότι τους γνωστοποιήθηκαν, σε βαθμό 3,78 ενώ τα μέλη του Δήμητρα σε βαθμό 2,86 (διαφορά 0,92).

 

-        Λειτουργία της ομάδας

 

Η διακυβέρνηση του συνεταιρισμού είναι αποτελεσματική

Η διακυβέρνηση του συνεταιρισμού είναι δημοκρατική

Ενθαρρύνεται η ενεργή συμμετοχή όλων στις συνελεύσεις

Ενθαρρύνεται η ελευθερία έκφρασης στις συνελεύσεις

Τηρείται η ίση κατανομή χρόνου στις συνελεύσεις

 

 

Τα μέλη του ΑΣΑ δηλώνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό (4,40) ικανοποιημένοι από την εύρυθμη λειτουργία της ομάδας έναντι 3,47 του Δήμητρα, ποσοστό επίσης υψηλό, αλλά υπολειπόμενο κατά 0,93.

 

 

-        1η Αρχή: Εθελοντική & ανοιχτή ιδιότητα μέλους

 

·       Πιστεύω ότι υπάρχουν περιορισμοί στην εγγραφή νέων μελών που σχετίζονται με προσωπικά κριτήρια   

·       Πιστεύω ότι γίνονται διαγραφές μελών που σχετίζονται με προσωπικά κριτήρια

 

Στα δύο ερωτήματα που αφορούν την ανοιχτή ιδιότητα του μέλους, εξετάστηκε ουσιαστικά ο βαθμός εισαγωγής προσωπικών κριτηρίων στην είσοδο και τη διαγραφή μελών. Ο ΑΣΑ παρουσίασε ένα χαμηλό βαθμό εισαγωγής ( 2,18), ενώ η Δήμητρα ένα μέτριο βαθμό (3,19), που όμως είναι κατά 1,01 μεγαλύτερος.

-        Η σχέση με την ομάδα του συνεταιρισμού

 

• Διακρίνω προσωπικές αντιδικίες
• Διακρίνω έλλειψη συνεργατικότητας
• Θα επιθυμούσα να εισηγηθώ τη διαγραφή κάποιων μελών για την καλύτερη  λειτουργία της ομάδας
• Πιστεύω ότι ο συνεταιρισμός μπορεί να συνδέσει ανθρώπους που δεν έχουν άλλα κοινά σημεία επαφής
• Πιστεύω ότι η σύνδεσή μου με τα άλλα μέλη σταματά εκεί που τελειώνουν τα θέματα του συνεταιρισμού
• Πιστεύω ότι ο συνεταιρισμός είναι κομμάτι της κοινωνικής μου ζωής

 

Η μεγαλύτερη διαφορά εντοπίζεται σε αυτή την κατηγορία που σχετίζεται με τη σχέση με την ομάδα του συνεταιρισμού (1,43). Η κυριότερη παρατήρηση είναι ότι τα μέλη του ΑΣΑ διακρίνουν σε πολύ μικρότερο βαθμό αντιδικίες και έλλειψη συνεργατικότητας, ενώ τα μέλη της Δήμητρας εστιάζουν πιο πολύ στο κομμάτι της κοινωνικότητας, ως προσφορά του συνεταιρισμού.

 

 

AΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

Επιλέγοντας τις κατηγορίες που σχετίζονται άμεσα με το θεωρητικό υπόβαθρο τηςέρευνας,  ερευνώνται τα αποτελέσματα της κάθε ερώτησης μεμονωμένα.

 «Η σχέση με την ομάδα» συγκριτικά. (Ν=54+20)

Tα μέλη της ΟΠ Δήμητρα θεωρούν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό την ομάδα φορέα κοινωνικοποίησης, αλλά συγχρόνως εντοπίζουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό δυσάρεστες συμπεριφορές όπως αντιδικίες και έλλειψη συνεργατικότητας.

 

 «Η προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης» συγκριτικά (Ν=54+20)

Από ό,τι διαφαίνεται, τα μέλη της ΟΠ Δήμητρα πιστεύουν σε μεγαλύτερο βαθμό ότι η ομάδα προωθεί την κοινωνική δικαιοσύνη και την περιβαλλοντική μέριμνα, ενώ τα μέλη του ΑΣΑ εισπράττουν σε μεγαλύτερο βαθμό το αίσθημα της ισότητας και του σεβασμού, αλλά και του οφέλους  στην κοινότητα.

 

 «Η έννοια της εργασιακής ηθικής» συγκριτικά (Ν=54+20)

Στο γράφημα απεικονίζεται η σύγκλιση στο μέσο όρο της βαθμολογίας με εμφανή διαφορά μόνο στο ερώτημα για την τήρηση των νόμιμων όρων εργασίας των αγρεργατών, με προβάδισμα του ΑΣΑ κατά 0,77.

 

 «Το όραμα του συνεταιρισμού» συγκριτικά (Ν=54+20)

Διακρίνεται ξεκάθαρα ο μεγαλύτερος βαθμός πίστης των μελών του ΑΣΑ τόσο στην επιτυχημένη λειτουργία του συνεταιρισμού (0,90) όσο και στη μελλοντική ελπιδοφόρα πορεία του (0,37).

 

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Στο επόμενο στάδιο της έρευνας  πραγματοποιήθηκε η διενέργεια συνεντεύξεων για τη διασταύρωση των αποτελεσμάτων, σύμφωνα και με την έμπειρη γνώμη των προέδρων των συνεταιριστικών εγχειρημάτων, τον ΚΑ (Δήμητρα) και ΧΜ (ΑΣΑ).

Σχολιάζοντας τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, αναφορικά με το φύλο, την εκπαίδευση και το είδος της καλλιέργειας, διαπιστώθηκε από κοινού η άμεση ανάγκη δραστηριοποίησης του γυναικείου πληθυσμού και η προσέγγισή τους για ενημέρωση των ωφελειών που απορρέουν από τη συμμετοχή τους στην ομάδα. Η γυναικεία συμμετοχή θεωρείται ότι θα δώσει νέα πνοή στο όποιο εγχείρημα, θα βοηθήσει στην ευαισθητοποίηση σχετικά με θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης και θα αποτελέσει ένα θετικό παράδειγμα ισότητας και ενδυνάμωσης για την τοπική κοινωνία. Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης κρίθηκε ότι δεν αποτελεί τροχοπέδη για την ενεργό συμμετοχή στις ομάδες, η οποία συνδέεται με το επίπεδο ενημέρωσης και κατάρτισης σχετικά με τον κοινωνικό ρόλο που επιτελείται και τη σημαντικότητα των Διεθνών Συνεταιριστικών Αρχών. Η συνένωση ατόμων με διαφορετικές καλλιέργειες, έκταση καλλιεργειών και εισοδήματα κρίθηκε ότι  ενίοτε προκαλεί αντιθέσεις στο εσωτερικό, αλλά παράλληλα προσφέρει πλουραλισμό και συμβάλλει στην ανάπτυξη των εγχειρημάτων.

Ως προς τη δυναμική των ομάδων, ο ΧΜ επιβεβαίωσε την ομαλή λειτουργία του ΑΣΑ και την ανάπτυξη στενών συνεργατικών σχέσεων, γεγονός που οφείλεται κυρίως στο μικρό αριθμό μελών και στην καθημερινή προσωπική επαφή τους στον επαγγελματικό και κοινωνικό τόπο. Ο ΚΑ παρατήρησε ότι ο μεγάλος αριθμός μελών, που ισχυροποιεί το μέγεθος της ανταγωνιστικής δύναμης της οργάνωσης, καθώς και το εύρος που περιλαμβάνει ολόκληρο το Νομό Καρδίτσας, συνενώνει μέλη άγνωστα μεταξύ τους που ενίοτε επιδεικνύουν απροθυμία συνεργασίας και τάσεις αντιδικίας. Ωστόσο, ο ίδιος  σημειώνει ότι η Δήμητρα αποτελεί φορέα κοινωνικοποίησης και εστία δημιουργίας στενών συνεργατικών σχέσεων που εκτείνονται και στην κοινωνική ζωή του ατόμου έξω από το συνεταιρισμό.

Ως προς την κοινωνική δικαιοσύνη, είναι ξεκάθαρο ότι στον ΑΣΑ υπάρχει μεγαλύτερη πρόθεση για ανάπτυξη δημοκρατικών σχέσεων και διασφάλιση εμπιστοσύνης και σεβασμού. Ο ΧΜ εξηγεί ότι ο ρόλος του είναι εκ των πραγμάτων πιο ενεργός και  καθοδηγητικός, καθώς διαχειρίζεται μια μικρότερη ομάδα, στην οποία τα μέλη γνωρίζονται μεταξύ τους και έχουν μάθει να συμβιώνουν αρμονικά στον ίδιο τόπο. Μεγάλη σημασία δίνεται επίσης από τον ΧΜ στη φροντίδα στην κοινότητα και στην εξάλειψη δυσάρεστων κοινωνικών φαινομένων όπως η φτώχεια και η ανεργία. Ο ΚΑ επισημαίνει τη δυσκολία χειρισμού μιας μεγάλης ομάδας με άγνωστα μέλη προερχόμενα από διαφορετικό υπόβαθρο (Novkovic&Miner, 2015). Και οι δύο διαπιστώνουν την έλλειψη μέριμνας για το περιβάλλον και αναγνωρίζουν την ανάγκη πληροφόρησης, αλλά και τη διεκδίκηση της κρατικής στήριξης.

Ο ΧΜ περιέγραψε επιμέρους δραστηριότητες του συνεταιρισμού -τη λειτουργική πλάστιγγα ζυγίσματος, τη συλλεκτική μηχανή βάμβακος, την αποθήκη αγροτικών προϊόντων- που βελτιώνουν σε καθημερινή βάση  το επαγγελματικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο των κατοίκων. Ταυτόχρονα μίλησε για τα μελλοντικά σχέδια που περιλαμβάνουν την έναρξη λειτουργίας του τοπικού σούπερ μάρκετ υπό τη διεύθυνση του συνεταιρισμού (που μέχρι σήμερα λειτουργεί με ενοικιοστάσιο) και την ενοικίαση και λειτουργία ενός κλειστού πρατηρίου βενζίνης στο χωριό. Το μέλημα σε αυτά τα σχέδια είναι η βελτίωση της καθημερινότητας των κατοίκων, η οικονομική ελάφρυνση και η επαγγελματική αποκατάσταση ανέργων. Το όραμα λοιπόν του συνεταιρισμού αφορά στην ανάπτυξη του εγχειρήματος και στη μεγιστοποίηση του οφέλους για την κοινότητα. Η αλληλοβοήθεια είναι ο πυλώνας της κοινωνικής ανάπτυξης και του αξιακού συστήματος, αφού διασφαλίζει τη λειτουργία της κοινωνίας με γνώμονα το συλλογικό όφελος (Glassman, 2000).

 

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Τα αποτελέσματα της ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας δείχνουν ότι η στόχευση του συνεταιρισμού Δήμητρα είναι περισσότερη οικονομική και επιχειρηματική, αφενός διότι πρόκειται για ομάδα παραγωγής με πολυσχιδές επιχειρηματικό πλάνο, αφετέρου διότι συνενώνει μέλη άγνωστα μεταξύ τους, με διαφορετικό κοινωνικό-οικονομικό υπόβαθρο, στα οποία είναι δύσκολο να εμπεδωθούν όροι κοινωνικής ευαισθησίας. Αντίθετα, στο συνεταιρισμό Αμπέλου γίνεται πιο εμφανής η κοινωνική στόχευση, με επίκεντρο το ενδιαφέρον για την κοινότητα. Το μικρό σχήμα καθώς και η κοινή καταγωγή και κατοικία συμβάλλουν αποφασιστικά στη συνοχή της οργάνωσης και την προάσπιση των κοινών συμφερόντων που οδηγούν την  ομάδα να λειτουργεί ως οντότητα, που σκέφτεται και πράττει σαν ένας και μοναδικός νους (Jahoda, 2007).

Στα γενικότερα συμπεράσματα, διακρίνεται ως σημαντική η συνεισφορά του Bales (1950) στην διερεύνηση των σχέσεων αλληλεπίδρασης μέσα στις ομάδες και συγκεκριμένα, ο διαχωρισμός σε σχεσιακή και εργασιακή αλληλεπίδραση. Το πρώτο είδος αφορά στον ΑΣΑ, καθώς αναφέρεται στη συναισθηματική εμπλοκή των μελών, ενώ το δεύτερο αφορά περισσότερο στη Δήμητρα, καθώς αναφέρεται στην ένωση που ισχυροποιείται μέσα από το πλέγμα επαγγελματικών σχέσεων. Χωρίς να μπορεί να γίνει σύγκριση της ισχύος των δύο τύπων, μπορεί να σημειωθεί ότι η σχεσιακή αλληλεπίδραση συμβάλλει πιο πολύ στη συνοχή της ομάδας, ενώ η εργασιακή στην ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας.  Πολύ σημαντικό στοιχείο για την ανάλυση της έρευνας είναι η μελέτη του Forsyth(2010) πάνω στη δυναμική των ομάδων, η οποία εξαρτάται από κάποιους βασικούς παράγοντες. Πιο συγκεκριμένα, ως πρώτος παράγοντας αναφέρεται η αλληλεξάρτηση, η οποία καθιστά τα μέλη υπόλογα έναντι των συνεταιρισμών, συνθήκη κοινή και στα δύο σχήματα, που επιβάλλεται από το καταστατικό τους. Δεύτερος παράγοντας είναι η δομή, η οποία στην περίπτωση των υποκειμένων της έρευνας επίσης απορρέει από το καταστατικό και τηρεί απαρέγκλιτα τις αρχές της δημοκρατίας, της ισοτιμίας και του σεβασμού. Τέλος, στον τρίτο παράγοντα, στην ενότητα, διακρίνονται διαφοροποιήσεις που προέρχονται από το βαθμό συνοχής και αυτό που αποκαλεί ο Campbell (1958) ως «βαθμό αντιλαμβανόμενης οντότητας», που συναρτάται με την κοινή μοίρα, την κοινή συμπεριφορά και την εγγύτητα των μελών της ομάδας και εμφανίζεται κατά μεγαλύτερο βαθμό στο συνεταιρισμό Αμπέλου.

Εν κατακλείδι, τα συμπεράσματα της έρευνας καταδεικνύουν τα μεγάλα ζητούμενα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας που είναι η δικτύωση, η συνεργασία των εγχειρημάτων και η γνωστοποίηση των ωφελημάτων της ΚΑΛΟ στην ευρύτερη κοινωνία, για την επίτευξη των οποίων χρειάζεται να ακολουθηθεί η διαδικασία δημοκρατικής συνδιαμόρφωσης και συμπαραγωγής, δηλαδή ο σχεδιασμός και η εφαρμογή δημόσιων πολιτικών που επιτελούνται σε στενή συνεργασία με το πεδίο (GECES, 2017). Για το σκοπό αυτό, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί συνιστάται να αναπτύξουν δίκτυα συλλογικής εκπροσώπησης ώστε να ενισχύσουν τη θέση τους και να οργανώσουν τις διεκδικήσεις τους. Ιδανικά θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια αγροτική «συνεταιριστική κοινωνία», η οποία θα στέκεται αρωγός, τόσο σε εκπαιδευτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο και θα στηρίζει κυρίως τα μικρά εγχειρήματα που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στο σκληρό ανταγωνιστικό περιβάλλον της ελεύθερης οικονομίας (Lowery&Schatz, 2016).

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΕΣ

Αβδελίδης, Π. (1986). Το αγροτικό συνεταιριστικό κίνημα στην Ελλάδα-Ιστορική εξέλιξη &δράση. Προβλήματα & προοπτικές ανάπτυξης. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.

Καβουλάκος, Κ. Γριτζάς, Γ. (2015). Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι.  Αθήνα: Κάλλιπος.

Κοντογεώργος Αχ. & Σεργάκη Π. (2015). Αρχές διοίκησης αγροτικών συνεταιρισμών. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.

Λαγουμιντζής, Γ., Βλαχόπουλος, Γ. & Κουτσογιάννης, Κ. (2015). Μέθοδοι συλλογής δεδομένων. Στο Μεθοδολογία της έρευνας ως επιστήμης υγείας. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε 18 Ιουνίου 2021 από https://repository.kallipos.gr/handle/11419/5360

Νικολόπουλος, Τ. Καπογιάννης, Δ. (2013). «Κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία: κοινά χαρακτηριστικά, αρχές και κριτήρια για την εννοιολογική οριοθέτησή της» στο Εισαγωγήστην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία. Το Μετέωρο βήμα μιας δυνατότητας. Αθήνα: Εκδόσεις των Συναδέλφων.

Παππάς, Θ. (2002). Η μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας στις ανθρωπιστικέςεπιστήμες. Αθήνα: ΕκδόσειςΚαρδαμίτσα.

Ψημίτης, Μ. (2018). Όψεις της ελληνικής κρίσης. Συγκρουσιακός κύκλος διαμαρτυρίας & θεσμικές εκβάσεις. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

Holloway, J. (2011). Ρωγμές στον καπιταλισμό. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας.

Parnell, Edg. (2000). Επανεφεύρεση των Συνεταιρισμών: Επιχειρήσεις για τον 21^ο αιώνα. Αθήνα: ΕκδόσειςΣτοχαστής.

 

 

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ

Bales, R.Fr. (2013). Interaction process analysis; a method for the study of small groups. Delhi: Isha Books.

Campbell, D. (1958). Common fate, similarity and other indices of the status of aggregates of persons as social entities. Behavioral Science, 3(1), pp. 14-25. doi: 10.1002/bs.3830030103.

Cartwright, D. & Zander Al. (1968). Groups dynamics; research and theory. New York: Harper and Row.

Forsyth, D. (2010). Group Dynamics. USA: Wadsworth, Cengage Learning.

GECES (2017). Improving access to funding. Subject Paper.

Glassman, M. (2000). Mutual aid Theory and Human Development: Sociality as Primary. Journal for the Theory of Social Behaviour, 30(4), pp.391-412. doi: 10.1111/1468-5914.00137.

Jahoda, G. (2007). A History of Social Psychology: From the Eighteenth-Century Enlightenment to the Second World War. New York: Cambridge University Press.

Kropotkin, P. (1902). Mutual Aid: A Factor of Evolution. New York: McClure Phillips & Co.

Laville, J.L., (2014). The Social and Solidarity Economy. A theoretical and plural framework. In Social Enterprise and the Third Sector. Changing European landscapes in a comparative perspective. London: ROUTLEDGE.

Lowery, Fr. & Schatz, W. (2016). The Co-operators Group Limited: A Canadian Perspective. In The Capital Conundrum for Co-operatives. International Co-operation Alliance.

Novkovic, S. & Miner, K. (2015). Introduction: Co-operative Governance Fit to BuildResilience in the Face of Complexity. International Co-operative Alliance.