«Συνεταιρισμοί και ανάπτυξη των γεωργικών προϊόντων διατροφής» Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, 2012

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ
της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής
με θέμα
«Συνεταιρισμοί και ανάπτυξη των γεωργικών προϊόντων διατροφής»
(Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

NAT/541 – CESE 1593/2012

Εισηγητής: ο κ. Carlos Trias Pintó

_____________

Κατά τη σύνοδο ολομέλειας της 19ης Ιανουαρίου 2012 και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα

Συνεταιρισμοί και ανάπτυξη των γεωργικών προϊόντων διατροφής

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας).

Το ειδικευμένο τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 26 Ιουνίου 2012.

Κατά την 482^η σύνοδο ολομέλειας της 11^ης και 12^ης Ιουλίου 2012 (συνεδρίαση της 11^ης Ιουλίου 2012), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 144 ψήφους υπέρ, 2 κατά και 4 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

*

* *

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Κατά την αναζήτηση ενός πιο βιώσιμου οικονομικού μοντέλου, οι συνεταιρισμοί αναδεικνύονται ως μια ανταγωνιστική και αποτελεσματική εναλλακτική λύση, η οποία προσφέρει νέες απαντήσεις στις ανισορροπίες της αξιακής αλυσίδας του τομέα των γεωργικών προϊόντων διατροφής, ενώ παράλληλα προωθεί την απασχόληση, τις τοπικές αλυσίδες διατροφής, την επισιτιστική ασφάλεια, τη συμμετοχή και την κοινωνική ευθύνη.

1.2 Είναι απαραίτητο να επέλθουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις σημερινές αγορές των γεωργικών προϊόντων διατροφής, σύμφωνα με τις προκλήσεις που επισημαίνονται στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» και άλλες κοινοτικές πρωτοβουλίες. Οι συμβατικοί δίαυλοι εμπορικής διάθεσης δεν παρέχουν τη δέουσα διαφάνεια όσον αφορά τη διαμόρφωση των τιμών, γεγονός που δημιουργεί σοβαρές ανισορροπίες στη διαπραγματευτική ικανότητα των εμπλεκόμενων φορέων, ζημιώνοντας τους παραγωγούς και τους καταναλωτές (τον πρώτο και τον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας). Επιπροσθέτως, δημιουργείται περιττό περιβαλλοντικό κόστος εξαιτίας ενός μη αποτελεσματικού, από ενεργειακή άποψη, καταμερισμού, π.χ. με την εναποθήκευση υπό ψύξη νωπών τροφίμων εκτός εποχής και τη μεταφορά τους σε αγορές πολύ μακριά από τον τόπο παραγωγής τους.

1.3 Η αναδιοργάνωση της αγοράς θα πρέπει να προσανατολιστεί προς έναν κυκλικό σχεδιασμό, που προωθεί τις συντομότερες διαδρομές εμπορικής διάθεσης, για μια καλύτερη σύνδεση προσφοράς και ζήτησης σε δίκτυο, το οποίο ξεκινά από τις πιο στοιχειώδεις μονάδες τους, σε πλαίσιο καινοτομίας και τεχνολογικής προόδου.

1.4 Οι συνεταιρισμοί, χάρη στις αρχές και τις αξίες ταυτότητας στις οποίες βασίζονται, συντείνουν σε ισότιμες και συνεργειακές εμπορικές σχέσεις, οι οποίες συμβάλλουν στην επανεξισορρόπηση της αξιακής αλυσίδας του τομέα των γεωργικών προϊόντων διατροφής, συνδυάζοντας τα συμφέροντα, μεγιστοποιώντας το κοινό όφελος και καθιερώνοντας πιο βιώσιμους τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης.

1.5 Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να προωθήσουν τις απαραίτητες συνθήκες για τη διάδοση του συνεταιριστικού μοντέλου, υιοθετώντας κοινοτικές πολιτικές που προβλέπουν τα κατάλληλα μέτρα σε νομικό, οικονομικό, φορολογικό, τεχνικό κλπ. επίπεδο, ώστε να εξασφαλιστεί η αρμονική ανάπτυξή του.

2. Εισαγωγή

2.1 Το συνεταιριστικό μοντέλο προωθεί τη βελτίωση του επιχειρηματικού οικοσυστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδίως την οικονομική δημοκρατία, συμβάλλοντας στην απαραίτητη αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου.

2.2 Το 2012, που έχει ανακηρυχθεί από τον ΟΗΕ Διεθνές Έτος των Συνεταιρισμών, αποτελεί ιδανικό πλαίσιο για προβληματισμό σχετικά με τον ρόλο των συνεταιρισμών στον σχεδιασμό μιας νέας κινητήριας δύναμης για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, που θα συμβάλει ώστε να αναδυθεί από την τρέχουσα κρίση μια άκρως ανταγωνιστική κοινωνική οικονομία της αγοράς¹.

2.3 Η πρακτική εφαρμογή του συνεταιριστικού τομέα στην ΕΕ παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία. Υπάρχουν συνεταιρισμοί που αναπτύσσουν εμπορική δραστηριότητα η οποία δεν διαφέρει σε τίποτα από των ανταγωνιστών τους, ενώ άλλοι συνδυάζουν την εμπορική τους δραστηριότητα με «πολιτικές» δράσεις υπέρ των καταναλωτών, του περιβάλλοντος κλπ., ενσωματωμένες στις στρατηγικές ενημέρωσης ή πώλησής τους. Επίσης, μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ των συνεταιρισμών που λειτουργούν στην αρχή (παραγωγή) και στο τέλος (κατανάλωση) της αξιακής αλυσίδας, συχνά χωρίς συντονισμό μεταξύ τους.

2.4 Η διαρθρωτική μεταρρύθμιση των αγορών για να διευκολυνθεί η επίτευξη ενός βιώσιμου προτύπου παραγωγής και κατανάλωσης απαιτεί επανεξισορρόπηση της αξιακής αλυσίδας του τομέα των γεωργικών προϊόντων διατροφής², με την ανάθεση στις ενώσεις αγροτών, γενικά, και στους συνεταιρισμούς, ειδικότερα, λειτουργιών συντονισμού και ολοκλήρωσης, οι οποίες θα επιτρέψουν την υλοποίηση των απαιτούμενων προσαρμογών και αλλαγών μέσω του διαλόγου και της διατομεακής αλληλεπίδρασης.

2.5. Αυτή η προσέγγιση συμβάλλει στην ανάπτυξη των θέσεων της ΕΟΚΕ και επιδιώκει να ανταποκριθεί στις μελλοντικές προκλήσεις των κοινοτικών πολιτικών στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», της νέας Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, του σχεδίου δράσης για τη βιώσιμη κατανάλωση, παραγωγή και βιομηχανική πολιτική και της Πράξης για την Ενιαία Αγορά.

2.6 Πρέπει να υπογραμμιστεί εδώ ότι η παρούσα πρωτοβουλία εδράζεται στην αρχή της έξυπνης, διατηρήσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, η οποία βασίζεται στη γνώση, στην οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών³, στην απασχολησιμότητα και στην κοινωνική και εδαφική συνοχή.

2.7 Τέλος, η παρούσα πρόταση συμβάλλει και σε άλλες οριζόντιες πτυχές ζωτικής σημασίας για τις κοινοτικές πολιτικές, όπως είναι, μεταξύ άλλων, εκείνες που σχετίζονται με την επισιτιστική κυριαρχία και ασφάλεια, την εδαφική ισορροπία και τη διατήρηση των τοπικών αλυσίδων διατροφής⁴, την κοινωνική επιχειρηματικότητα, την προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των καταναλωτών και την άμεση συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στον τομέα των γεωργικών προϊόντων διατροφής⁵.

3. Παρατηρήσεις της ΕΟΚΕ

3.1 Διάγνωση των προβλημάτων της σημερινής αγοράς

3.1.1 Η λειτουργία της αγοράς θα πρέπει να εξασφαλίζει την προσφορά προϊόντων του είδους και της ποιότητας που επιθυμούν οι καταναλωτές. Γι’ αυτό, είναι απαραίτητο οι αντιδράσεις των καταναλωτών να μεταδίδονται σε όλο το μήκος της αξιακής αλυσίδας και να φθάνουν χωρίς στρεβλώσεις στους παραγωγούς. Δυστυχώς, η αγορά σήμερα χαρακτηρίζεται συχνά από γραμμικότητα —γεγονός που εμποδίζει τις θετικές αναδράσεις— και από έναν βαθμό πολυπλοκότητας που στρεβλώνει την αποστολή της, εις βάρος του πραγματικού έργου της, που είναι η διάθεση των προϊόντων της στον πληθυσμό με όσο το δυνατόν πιο ικανοποιητικό τρόπο.

3.1.2 Οι καταναλωτές ζητούν, ολοένα και περισσότερο, ασφαλή και βιώσιμα προϊόντα που παράγονται με καινοτόμο και υπεύθυνο τρόπο, με σεβασμό στο περιβάλλον και υπό κατάλληλες συνθήκες εργασίας και καλής μεταχείρισης των ζώων —όλα αυτά χωρίς να λησμονείται και η συνεκτίμηση των φθηνότερων προϊόντων, αφού η τιμή εξακολουθεί να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τις αποφάσεις αγοράς. Δυστυχώς, η αξιακή αλυσίδα των γεωργικών προϊόντων διατροφής δεν μεταδίδει σήμερα τις σχετικές πληροφορίες μεταξύ των διάφορων κρίκων της (πρωτογενής παραγωγή, επεξεργασία, αποθήκευση, διανομή και πώληση).

3.1.3 Οι δίαυλοι εμπορικής διάθεσης, μεγαλώνοντας την απόσταση ανάμεσα στους προμηθευτές και τους καταναλωτές, έχουν δυσχεράνει τη διαφάνεια των λειτουργιών που περιλαμβάνουν, με αποτέλεσμα να υποτιμάται το κόστος παραγωγής και οι τιμές που πληρώνονται στους παραγωγούς συχνά να μην φθάνουν τα ελάχιστα όρια που επιτρέπουν την οικονομική τους επιβίωση.

3.1.4 Παράλληλα, η ελάχιστη διαπραγματευτική ισχύς και η δέσμια εξάρτηση εκείνων των φορέων που υφίστανται άδικες τιμές για τη δραστηριότητά τους επιδεινώνουν ακόμα περισσότερο την υπάρχουσα ανισορροπία της αλυσίδας των γεωργικών προϊόντων διατροφής⁶, διαιωνίζοντας μιαν αφύσικη συμπεριφορά της αγοράς.

3.1.5 Κατά συνέπεια, η ανάλυση της σημερινής αγοράς, η οποία είναι απαραίτητη για τη μεταρρύθμισή της, καταλήγει στην ακόλουθη διάγνωση: κατακερματισμένη προσφορά, συγκεντρωμένη διανομή και ασταθής ζήτηση. Σε αυτό το πλαίσιο, η κερδοσκοπία βρίσκει εύφορο έδαφος για να αναπτυχθεί.

3.1.6 Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στο στάδιο της διανομής εμπλέκονται επίσης οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκύπτουν από τις μεταφορές μεγάλων αποστάσεων, την παρατεταμένη εναποθήκευση υπό ψύξη, τη μετεγκατάσταση επιχειρήσεων κλπ.

3.2 Προς μια πιο συνεταιριστική αγορά: έμφαση σε νέες, βιώσιμες μεθόδους παραγωγής και κατανάλωσης

Η συνεταιριστική ταυτότητα ενισχύεται από τις αξίες της δημοκρατίας, της ισότητας, της ισονομίας, της αλληλεγγύης, της διαφάνειας και της κοινωνικής ευθύνης. Η Διεθνής Συνεταιριστική Ένωση (ICA) έχει θεσπίσει επτά αρχές που οφείλουν να εφαρμόζουν οι συνεταιρισμοί: «εθελοντική και ανοικτή συμμετοχή· δημοκρατικός έλεγχος από τα μέλη· οικονομική συμμετοχή των μελών· αυτονομία και ανεξαρτησία· εκπαίδευση, κατάρτιση και ενημέρωση· συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών· και μέριμνα για την κοινότητα»⁷.

Συνεταιριστική αγορά στον τομέα των γεωργικών προϊόντων διατροφής είναι μια αγορά που βασίζεται σε συνεταιρισμούς της βάσης για την προσφορά και τη ζήτηση των εν λόγω προϊόντων, καθώς και στις σχέσεις αμοιβαιότητας ή αμοιβαίου οφέλους των δύο πλευρών, με στόχο την επίτευξη μιας πιο δίκαιης και αποδοτικής αξιακής αλυσίδας από άποψη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική. Εν κατακλείδι, συνίσταται στη διαμόρφωση της αγοράς σαν ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος, όπου κερδίζουν όλοι οι συμμετέχοντες, χάρη στη μεγιστοποίηση της δημιουργίας κοινού οφέλους μέσω της σύναψης συμμαχιών και μακροπρόθεσμων δεσμεύσεων μεταξύ των κύριων φορέων (παραγωγών και καταναλωτών) στο πλαίσιο ισότιμων συνθηκών θεμιτού ανταγωνισμού. Οι κυριότεροι παράγοντες για την αναδιοργάνωση της αγοράς σύμφωνα με τις αρχές που εκτίθενται στο παρόν έγγραφο μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

3.2.1 Αντιστροφή της «πυραμίδας της παραγωγής» με έμφαση στους διακρατικούς συνεταιρισμούς, η κρίσιμη μάζα των οποίων εγγυάται την απαραίτητη κλίμακα και έκταση. Με αφετηρία τον μεμονωμένο ή τον οικογενειακό παραγωγό, πρέπει να προωθηθεί η δημιουργία ενώσεων ή συνεταιρισμών της βάσης —που είναι ο κινητήριος μοχλός της αγροτικής οικονομίας— και η ενσωμάτωσή τους σε μεγαλύτερες δομές —περιφερειακά δίκτυα και ανταγωνιστικούς πόλους— οι οποίες φέρνουν τους παραγωγούς πιο κοντά στα τμήματα των διαύλων εμπορίας που έχουν μεγαλύτερη συνολική αξία. Αυτή η συνεταιριστική διάρθρωση θα επιτρέψει τη μεγιστοποίηση των αποδόσεων και την ικανοποίηση της ποικιλομορφίας της ζήτησης, συντομεύοντας τις εμπορικές διαδρομές μεταξύ των κόμβων παραγωγής και κατανάλωσης⁸. Η ολοκλήρωση μεταξύ των συνεταιρισμών⁹ διασφαλίζει επίσης μεγαλύτερη ιχνηλασιμότητα καθ’όλη τη διαδικασία, τόσο στο πεδίο της ποιότητας όσο και σε εκείνο της διαμόρφωσης των τιμών, γεγονός που με τη σειρά του επιφέρει βελτιστοποίηση των πόρων και μεγαλύτερη αποδοτικότητα.

3.2.2 Κοινωνικές επιστροφές του συνεταιρισμού. Τα κέρδη που παράγει το δίκτυο των συνεταιρισμών επιστρέφουν στους ίδιους τους συνεταιρισμούς που συμμετέχουν, γεγονός που αυξάνει τις δυνατότητές τους να ενισχύσουν τη θέση τους στην αγορά, για καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης και καθολικότερη πρόσβαση στους βασικούς πόρους, υπό ευνοϊκότερες συνθήκες για τους παραγωγούς και τους καταναλωτές, γεγονός που ευνοεί τις συνέργειες στο νέο πλαίσιο εμπορικών σχέσεων.

3.2.3 Συγκέντρωση της ζήτησης¹⁰_. Μέσω των συνεταιρισμών των καταναλωτών, πέρα από την προώθηση δικτύων των καταναλωτών που συγκεντρώνουν τη ζήτηση των πολιτών, επιδιώκεται και η διευκόλυνση της πρόσβασης στα προϊόντα με πιο ευνοϊκούς όρους τιμής και ποιότητας. Η άμεση επικοινωνία με τους παραγωγούς αρχίζει από τις τοπικές αγορές και τη γειτονιά και σταδιακά κατευθύνεται προς την τελειοποίηση των ηλεκτρονικών εμπορικών συνδιαλλαγών στο Διαδίκτυο. Αυτή η προσέγγιση συμπίπτει με τους στόχους που έχουν εκφραστεί από τις κυριότερες αγροτικές οργανώσεις και τους συνεταιρισμούς γεωργικών προϊόντων διατροφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «Στόχος είναι η προώθηση/στήριξη των πρωτοβουλιών των αγροτών σχετικά με την απευθείας πώληση των προϊόντων τους στους τελικούς καταναλωτές (για παράδειγμα απευθείας πωλήσεις επιτόπου, μέσω αγροτικών συνεταιρισμών· στις τοπικές αγορές, μέσω συλλογικών πλατφορμών ή επιχειρήσεων που ελέγχονται από τους παραγωγούς)»¹¹.

3.2.4 Κυκλικό¹² μοντέλο αγοράς με συντόμευση των εμπορικών διαδρομών. Προκειμένου να αντισταθμιστεί το υπερβολικό βάρος των φορέων που δεν προσθέτουν αξία στην αλυσίδα εμπορικής διάθεσης των γεωργικών προϊόντων διατροφής, πρέπει να προαχθεί η επιλογή διαύλων εμπορίας που φέρνουν όσο το δυνατόν κοντύτερα τις μονάδες παραγωγής και κατανάλωσης, με τις οποίες νοούνται οι πρωτογενείς παραγωγοί και οι τελικοί καταναλωτές αντίστοιχα¹³. Έτσι διευκολύνεται η εμφάνιση «βρόχων αγοράς» που καθιστούν δυνατή την κατάλληλη προσαρμογή των μέσων και του κόστους στις ανάγκες του πληθυσμού και στους παραγωγικούς πόρους, αποτρέποντας πλεονάσματα ή ελλείμματα, τα οποία θα μπορούσαν επιπλέον να προκαλέσουν τεχνητές διακυμάνσεις των τιμών. Όλα τα ανωτέρω στοιχεία θα οδηγήσουν σε μια πιο δίκαιη, διαφανή και ισορροπημένη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, η οποία θα συμβάλει στην εξάλειψη διάφορων καταχρηστικών και αθέμιτων πρακτικών που θέτουν σε κίνδυνο τον θεμιτό ανταγωνισμό.

3.2.5 Νέες τεχνολογίες¹⁴. Η τεχνολογική καινοτομία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στον οποίο θα οικοδομηθεί μια πιο συνεταιριστική αγορά, τόσο με την έννοια της καινοτόμου εξέλιξης των τεχνικών παραγωγής των γεωργικών προϊόντων διατροφής όσο και από την πλευρά του αναγκαίου σχεδιασμού της εφοδιαστικής για να βελτιστοποιηθεί η αποδοτικότητα των διαδικασιών επικοινωνίας κατά την υλοποίηση έξυπνων δικτύων παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης (ως μορφών οργάνωσης που διαθέτουν υψηλό επίπεδο αυτοοργάνωσης και εξελικτικής ευελιξίας και έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν νέες συμπεριφορές για την επίτευξη των στόχων τους). Η μεταδοτικότητα, η διαλειτουργικότητα και η αμοιβαία συνδεσιμότητα των εν λόγω δικτύων σε ένα ψηφιοποιημένο περιβάλλον θα επιτρέψει την αντικατάσταση των περιττών μεσολαβητών. Κατά συνέπεια, οι νέες τεχνολογίες θα πρέπει να είναι τα εργαλεία με τα οποία θα διαμορφωθεί μια διαδικασία που θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη συλλογική αποδοτικότητα, μέσω της εφαρμογής της καινοτομίας στις αλυσίδες εμπορικής διάθεσης των τροφίμων και στην αξία της επεξεργασίας τους.

3.3 Πώς θα επιτευχθεί μια πιο συνεταιριστική αγορά

Η συνολική αναδιοργάνωση της αγοράς με βάση την υπεύθυνη και βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση θεωρείται πραγματικότητα που αφορά πολλούς ενδιαφερόμενους (multistakeholder) και στην οποία κάθε ομάδα συμφερόντων μπορεί να επηρεάσει και να επηρεαστεί από τη συνεταιριστική δραστηριότητα («συνεταιριστική κοινωνική συνευθύνη»). Ένα ζήτημα στρατηγικής σημασίας που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την προώθηση μοντέλων συνεταιριστικής και διασυνεταιριστικής κατανάλωσης και παραγωγής είναι η πρόβλεψη θεσμικών μέσων και μηχανισμών για την εισαγωγή του συνεταιριστικού μοντέλου υπό συνθήκες ανταγωνιστικότητας με τη συμβατική αξιακή αλυσίδα. Ορισμένοι συλλογισμοί που μπορούν να αποδειχθούν χρήσιμοι στη λήψη των σχετικών αποφάσεων είναι, μεταξύ άλλων, οι εξής:

3.3.1 Θέσπιση μέτρων στο πλαίσιο των κοινοτικών πολιτικών. Πρέπει να προωθηθούν, μέσω της μεταρρύθμισης του νομικού πλαισίου και μιας κατάλληλης πολιτικής κινήτρων, μέτρα στήριξης της σύστασης συνεταιρισμών μέσω αναπτυξιακών οργανισμών, χρηματοδοτικών πιστώσεων κλπ., μέτρα ολοκλήρωσης και διεθνοποίησης των συνεταιρισμών, μέτρα κοινωνικής συνοχής και καινοτομίας και μέτρα ενίσχυσης των εταιρικών σχέσεων μεταξύ δημόσιων αρχών και μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, συνεταιρισμών, ενώσεων καταναλωτών και άλλων ομάδων.

3.3.2 Ανάθεση δημόσιων συμβάσεων σε συνεταιρισμούς¹⁵. Η πρόοδος που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο των «πράσινων» δημόσιων συμβάσεων και, πιο πρόσφατα, στην εισαγωγή κριτηρίων δεοντολογίας στις διαδικασίες ανάθεσης των δημόσιων συμβάσεων από τις δημόσιες αρχές έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική προβολή των δράσεων βιωσιμότητας και συνεργασίας. Ο παραδειγματισμός που χαρακτηρίζει τις δημόσιες συμβάσεις, καθώς και ο μεγάλος όγκος αγορών που συνεπάγονται, αποτελούν αναμφίβολα ένα απαράμιλλο μέσο προώθησης των επιδιωκόμενων στόχων. Η ενίσχυση της κυκλοφορίας των ροών της αγοράς μεταξύ των δημόσιων διοικήσεων και των δικτύων συνεταιρισμών μπορεί να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός νέου μοντέλου βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης.

3.3.3 Σήματα ποιότητας¹⁶. Τα σήματα ποιότητας είναι έμμεσα εργαλεία προώθησης που πιστοποιούν την προέλευση, τα χαρακτηριστικά και τις μεθόδους παραγωγής των εμπορικών προϊόντων· σε αυτή την περίπτωση ξεχωρίζει η προστιθέμενη αξία του κοινωνικού στοιχείου που συνοδεύει την συνεταιριστική παραγωγή («σήμα συνεταιρισμού»). Το γόητρο αυτού του σήματος προσφέρει φήμη και επιτρέπει στους αγροτικούς συνεταιρισμούς να μεταστρέψουν τον προσανατολισμό τους από την παραγωγή στην αγορά.

3.3.4 Διαφάνεια και ενημέρωση των καταναλωτών¹⁷. Η διαφάνεια, ιδίως όσον αφορά την ποιότητα και την ιχνηλασιμότητα, σε συνδυασμό με εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών σχετικά με τη λήψη αποφάσεων αγοράς στο πλαίσιο μιας συνεταιριστικής αγοράς, αποτελεί εξισορροπητικό παράγοντα στην αξιακή αλυσίδα, που οδηγεί σε μεγαλύτερη ενημερωτική συμμετρία και σε συντονισμένη δράση μεταξύ της παραγωγής και της κατανάλωσης (στοιχεία απαραίτητα για την αποδοτικότητα ενός μοντέλου που βασίζεται στη βιωσιμότητα), καθώς συνδέει χρονικά και χωρικά την προσφορά και τη ζήτηση, με ολοκλήρωση των αντίστοιχων διαδικασιών εμπορίας. Επίσης, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη συνένωση των καταναλωτών, καθώς και στη χάραξη των οδών που οδηγούν στη συγκέντρωση της τελικής ζήτησης των γεωργικών προϊόντων διατροφής.

3.3.5 Εκπαίδευση και κατάρτιση στην κοινωνική επιχειρηματικότητα και το συνεταιριστικό μοντέλο¹⁸. Παρότι πρόκειται για ένα σαφώς προληπτικό εργαλείο, τα αποτελέσματα του οποίου δεν παρατηρούνται άμεσα, είναι ωστόσο θεμελιώδες για την εδραίωση των αλλαγών που συντελούνται στην αγορά. Η γνώση και η αφομοίωση των αρχών του συνεταιρισμού στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όχι μόνο δημιουργεί από νωρίς θετική στάση έναντι του συνεταιριστικού μοντέλου και της συνεργασίας ως πηγής εμπιστοσύνης, αλλά διαδίδει την πρακτική εφαρμογή τους και στους γονείς, καθώς τα παιδιά τους ωθούν προς καταναλωτικά πρότυποα που συνάδουν με τις ενέργειες που τους προτείνουν. Πρωταρχική σημασία εδώ έχει η προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος μεταξύ των νέων και η παροχή ώθησης και κινήτρων για τη σύσταση και την εδραίωση συνεταιρισμών, στην παραγωγική, εμπορική ή καταναλωτική φάση. Σε όλα αυτά θα συμβάλουν, αναμφίβολα, η γνώση, η ανταλλαγή και η διάδοση των ορθών πρακτικών των συνεταιρισμών.

3.3.6 Διαφοροποιημένη φορολογική μεταχείριση¹⁹. Απαιτείται μια πιο δίκαιη φορολόγηση, που να προσανατολίζει την κατανάλωση προς μια αποδοτική χρήση των πόρων²⁰, όπου θα συνεκτιμώνται καλύτερα οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις κάθε προϊόντος και η κοινωνική προστιθέμενη αξία του βάσει του συνεταιριστικού μοντέλου. Με αφετηρία ένα συγκεκριμένο φορολογικό πλαίσιο, τα φορολογικά κίνητρα και οι ενισχύσεις αποζημίωσης είναι μερικά από τα πιο άμεσα εργαλεία με τις μεγαλύτερες δυνατότητες επίτευξης των προβλεπόμενων στόχων. Όπως δείχνει η πείρα του παρελθόντος σε διάφορα κράτη μέλη, η υιοθέτηση διαφοροποιημένης φορολογικής μεταχείρισης προωθεί την οικονομική αυτονομία και ανεξαρτησία, αλλά, όπως και για άλλες πρωτοβουλίες που είχαν προταθεί στο παρελθόν, απαιτείται εκ των προτέρων ανάλυση των επιπτώσεών της.

3.3.7 Τεχνολογική εφαρμογή. Η τεχνολογική πρόοδος και η καθολική πρόσβασή της αποτελούν την καλύτερη ώθηση για την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων. Εδώ αξίζει να αναφερθούν οι ακόλουθες πρωτοβουλίες: η έρευνα και η καινοτομία και η εφαρμογή τους στην παραγωγή γεωργικών προϊόντων διατροφής, η δημιουργία νέων χώρων και διαύλων εμπορικής διάθεσης και, τέλος, η αναπτυσσόμενη πιστοποίηση της ποιότητας, με χορήγηση πρόσθετων μονάδων ανάλογα με τη διατροφική αξία, τις εγγυήσεις εφοδιασμού και άλλα δημόσια οφέλη και αφαίρεση μονάδων, μεταξύ άλλων, για το αρνητικό εξωτερικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος, ούτως ώστε να μπορούν να συνυπολογίζονται κριτήρια όπως η υγιεινή και η ασφάλεια των τροφίμων ή το οικολογικό και το κοινωνικό αποτύπωμα και να αξιολογούνται από τους καταναλωτές μαζί με την τιμή και το κόστος παραγωγής και εμπορίας. Για την εφαρμογή αυτού του εργαλείου πιστοποίησης θα χρειαστεί η συμβολή στοιχείων όπως τα έξυπνα τηλέφωνα, ειδικές εφαρμογές πληροφορικής και τα κοινωνικά δίκτυα.

3.4 Ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της συνεταιριστικής αγοράς

Πέρα από τα προφανή πλεονεκτήματα που προσφέρει ένα μοντέλο βασισμένο στη βιωσιμότητα και την οικονομική και κοινωνική συνεργασία, η συνεταιριστική αγορά διαθέτει ορισμένα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, με επιπτώσεις σε πτυχές μεγάλης σημασίας για τις κοινοτικές πολιτικές στους εξής τομείς:

3.4.1 Οικονομικός: σταθερή και ασφαλής πρόσβαση των προϊόντων των αγροτών στις αγορές, βιώσιμη χρηματοδότηση, κοινωνικά υπεύθυνες επενδύσεις, δυναμισμός της αγοράς, προάσπιση του ανταγωνισμού, προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των καταναλωτών κλπ.

3.4.2 Κοινωνικός: χωροταξία, αγροτική ανάπτυξη και ενσωμάτωση, πολιτιστική κληρονομιά και τοπική και περιφερειακή ταυτότητα, επισιτιστική κυριαρχία και ασφάλεια, απουσία υπερπαραγωγής, προσβασιμότητα των τροφίμων, κοινωνική ιχνηλασιμότητα των προϊόντων, μη μετεγκατάσταση επιχειρήσεων, εγγύηση αξιοπρεπών αποδοχών και βελτίωση των συνθηκών εργασίας, κοινωνική ευθύνη και υπεύθυνη κατανάλωση, κοινοτική υγεία και υγιεινοί τρόποι ζωής, άμεση συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων των οργάνων που τους εκπροσωπούν κλπ.

3.4.3 Περιβαλλοντικός: εξοικονόμηση ενέργειας, προστασία των οικοσυστημάτων, οικολογικό αποτύπωμα, αγροοικολογία και μόνιμη καλλιέργεια (permaculture), ορθολογική και υπεύθυνη χρήση των πρώτων υλών και των φυσικών πόρων, κύκλος ζωής των γεωργικών προϊόντων διατροφής, δημιουργία πράσινης απασχόλησης ως στρατηγική διάδοσης της αγοράς κλπ.

Βρυξέλλες, 11 Ιουλίου 2012

Ο Πρόεδρος

Της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Staffan NILSSON

1 Ανακοίνωση της Επιτροπής «Η Πράξη για την Ενιαία Aγορά», COM(2011) 206 τελικό.

2 Ανακοίνωση της Επιτροπής όσον αφορά το σχέδιο δράσης για τη βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή και τη βιώσιμη βιομηχανική πολιτική, COM(2008) 397 τελικό.

3 Γνωμοδότηση CESE 1389/2011 «Χάρτης πορείας για τη μετάβαση σε μια ανταγωνιστική οικονομία χαμηλών επιπέδων ανθρακούχων εκπομπών το 2050» EE C 376 της 22.12.2011, σ. 110-116

4 Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, «Έκθεση του ειδικού εισηγητή του ΟΗΕ για το δικαίωμα στη διατροφή», Olivier de Schutter (A/HRC/19/59 – 26 Δεκεμβρίου 2011).

5 Συμπεράσματα του Προέδρου κ. Nilsson μετά τη διάσκεψη «Food for everyone: Towards a global deal».

6 Γνωμοδότηση CESE 1176/2010 «Βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων στην Ευρώπη» (EE C 48 της 15.2.2011, σ. 145).

7 Γνωμοδότηση CESE 1049/2012 «Συνεταιρισμοί και αναδιάρθρωση» ΕΕ C 191 της 29.6.2012, σ. 24-30.

8 Ανακοίνωση της Επιτροπής «Ολοκληρωμένη Πολιτική Προϊόντων», COM(2003) 302 τελικό.

9 Ως νεοεμφανιζόμενη μορφή επιχείρησης, ο ολοκληρωμένος συνεταιρισμός ή συνεταιριστική εταιρεία συλλογικού συμφέροντος είναι μια επιχείρηση που παράγει αγαθά ή υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση των συλλογικών αναγκών μιας περιοχής, μέσω της κοινής κινητοποίησης των ενδιαφερόμενων φορέων.

10 Ανακοίνωση της Επιτροπής «Η ΚΓΠ με χρονικό ορίζοντα το 2020: η αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων όσον αφορά τη διατροφή, τους φυσικούς πόρους και το έδαφος», COM(2010) 672 τελικό.

11Η Κοινή Γεωργική Πολιτική μετά το 2013._° Αντιδράσεις των αγροτών και των αγροτικών συνεταιρισμών της ΕΕ στις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής (COPA-COGECA, 2012).

12 Salcedo Aznal, Alejandro. «¿Sociedad de consumo o redes de consumidores? Esbozo para un análisis social del consumidor actual (Κοινωνία κατανάλωσης ή δίκτυα καταναλωτών; Δοκίμιο για μια κοινωνική ανάλυση του σημερινού καταναλωτή)», 2008.

13 Ανακοίνωση της Επιτροπής όσον αφορά το σχέδιο δράσης για τη βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή και τη βιώσιμη βιομηχανική πολιτική, COM(2008) 397 τελικό.

14 Γνωμοδότηση CESE 649/2010 «Το κοινοτικό γεωργικό πρότυπο: η ποιότητα της παραγωγής και της ενημέρωσης των καταναλωτών ως στοιχεία ανταγωνιστικότητας» (ΕΕ C 18 της 19.01.11, σ. 5).

15 Ανακοίνωση της Επιτροπής «Μια ανανεωμένη στρατηγική ΕΕ 2011-14 για την εταιρική κοινωνική ευθύνη», COM(2011) 681 τελικό.

16 Ανακοίνωση της Επιτροπής «Η ΚΓΠ με χρονικό ορίζοντα το 2020: η αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων όσον αφορά τη διατροφή, τους φυσικούς πόρους και το έδαφος», COM(2010) 672 τελικό.

17 Ανακοίνωση της Επιτροπής όσον αφορά το σχέδιο δράσης για τη βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή και τη βιώσιμη βιομηχανική πολιτική, COM(2008) 397 τελικό.

18 Ανακοίνωση της Επιτροπής «Πρωτοβουλία για την κοινωνική επιχειρηματικότητα - Οικοδόμηση ενός οικοσυστήματος για την προώθηση των κοινωνικών επιχειρήσεων στο επίκεντρο της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής καινοτομίας» COM(2011) 682 τελικό.

19 Γνωμοδότηση CESE 1454/2009 «Οι διάφοροι τύποι επιχειρήσεων» (ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σ. 22-28).

20 COM(2011) 571 τελικό και γνωμοδότηση NAT/537 «Η προώθηση βιώσιμων προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης στην ΕΕ».