Α. Πλιακούρα Α., Μπεληγιάννης Γ., Κοντογεώργος Α., «Το Αγροτικό Συνεταιριστικό Μοντέλο Επιχειρηματικότητας Μέσα από τη Διεθνή Βιβλιογραφία»

Το Αγροτικό Συνεταιριστικό Μοντέλο Επιχειρηματικότητας Μέσα από τη Διεθνή Βιβλιογραφία

Πλιακούρα Αλεξάνδρα

Υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών

Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων & Τροφίμων

apliakoura@upatras.gr

Μπεληγιάννης Γρηγόριος

Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών

Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων & Τροφίμων

gbeligia@upatras.gr

Αχιλλέας Κοντογεώργος

Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών

Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων & Τροφίμων

akontoge@upatras.gr

Περίληψη

Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η διερεύνηση της βιβλιογραφίας για τη συνεταιριστική επιχειρηματικότητα στον αγροτικό τομέα και τον εντοπισμό σημαντικών εμποδίων που αντιμετωπίζει αυτό το μοντέλο επιχειρηματικότητας. Για το σκοπό αυτό διεξήχθη συστηματική ανασκόπηση στις βάσεις δεδομένων: Scopus, Emerald, ScienceDirect, Google Scholar, IDEAS/RePEcsearch, Web of Science. Εντοπίστηκαν 76 δημοσιευμένες μελέτες από το 2010 έως το 2019, οι οποίες καταδεικνύουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τους συνεταιρισμούς ως μοντέλο επιχειρηματικότητας.

Η παρούσα εργασία, μέσω της συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης, παρέχει μια γενική εικόνα του συνεταιριστικού μοντέλου επιχειρηματικότητας και εντοπίζει τους σημαντικούς φραγμούς που αντιμετωπίζει το μοντέλο αυτό. Παράλληλα, από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, προσδιορίζει τις υπάρχουσες ερευνητικές προκλήσεις και περιγράφει τους τομείς στους οποίους θα μπορούσαν να συμβάλουν οι μελλοντικοί ερευνητές.

Λέξεις κλειδιά: Αγροτικός συνεταιρισμός, συνεταιριστική επιχειρηματικότητα, ανασκόπηση βιβλιογραφίας, οικονομίες κλίμακας.

1.     Εισαγωγή

Η μελέτη της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα, δεδομένου ότι οι αγρότες σε πολλές χώρες (τόσο αναπτυσσόμενες όσο και αναπτυγμένες) επιδιώκουν διάφορες επιχειρηματικές προσεγγίσεις με σκοπό τον επιτυχή βιοπορισμό τους μέσω της γεωργικής δραστηριότητας. Προς την κατεύθυνση αυτή στρέφονται όχι μόνο οι υφιστάμενοι αγρότες που αναζητούν πιο προσοδοφόρες και βιώσιμες επιλογές για τη γεωργία, αλλά και οι νέοι που αναζητούν εργασία, καθώς και εκείνοι που θέλουν να κάνουν τη γεωργία μια επιλογή τρόπου ζωής (Agarwal&Dorin,2018).

Οι γεωργικές συνεταιριστικές οργανώσεις είναι σημαντικές σε ολόκληρο τον κόσμο. Για παράδειγμα στην Ευρώπη, πάνω από το 50% των γεωργικών προϊόντων παράγονται και διατίθενται από τους συνεταιρισμούς (Bijman et al., 2012) και στις ΗΠΑ πάνω από το 80% (Cakir & Balagtas, 2012). Σε όλες τις χώρες του κόσμου οι γεωργικοί συνεταιρισμοί παίζουν σημαντικό ρόλο σε όλες σχεδόν τις πτυχές της παραγωγής και της εμπορίας τροφίμων (Bijman et al., 2012). Οι συνεταιρισμοί θεωρούνται δυνητικά οργανωτικά μέσα για την αειφόρο ανάπτυξη λόγω των πολλαπλών στόχων και των ποικίλων ρόλων τους (Mojo et al., 2015). Οι συνεταιρισμοί όλων των ειδών, σε όλο τον κόσμο, κάνουν ολοένα πιο αισθητή την παρουσία τους, καταγράφοντας σημαντικά οικονομικά και κοινωνικά αποτελέσματα (Matei & Matei, 2012; Byrne et al., 2015).

Η «διττή φύση» των συνεταιριστικών οργανώσεων έχει αναγνωριστεί από πολλούς ακαδημαϊκούς στο πεδίο της μελέτης των συνεταιρισμών (Mazzarol et al.,2014; Iliopoulos & Valentinov, 2017). Οι συνεταιρισμοί είναι δύο πράγματα σε ένα: (α) επιχείρηση,και (β) κοινωνική ομάδα (μελών). Η επιχειρηματική φύση των συνεταιρισμών θα απασχολήσει κυρίως αυτή τη μελέτη.

Υπάρχει ανάγκη για μια εναλλακτική στρατηγική αγροτικής ανάπτυξης (Shahraki & Movahedi, 2017). Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί είναι μια οργανωτική πλατφόρμα η οποία συνδέει τους «μικρούς αγρότες» με τη «μεγάλη αγορά» (Mazzarol et al., 2014; Iliopoulos & Valentinov, 2017; Ji et al., 2017; Colombo & Perujo-Villanueva, 2017) και ένας συνδυασμός οικονομικών επιχειρήσεων και ενώσεων ανθρώπων (Czternasty, 2014) που αποσκοπούν στην ικανοποίηση οικονομικών αναγκών, στη βελτίωση των γεωργικών επιδόσεων και την ευημερία των μελών τους (Wassie et al,2019; Liu et al. 2019).

Η επιλογή του συνεταιριστικού μοντέλου ως μέσου επιχειρηματικότητας μπορεί να εξηγηθεί σε μελέτες που διεξήχθησαν από πολλούς ερευνητές και σε διάφορες περιοχές του κόσμου, όπως είναι η Κίνα (Lianga & Hendrikseb, 2013; Dan & Wei, 2011; Dhakal, 2018; Garnevska et al.,2011;Saunders & Bromwich, 2012; Huang & Liang, 2018; Huang et al., 2015;Yu et al., 2015;Gao et al., 2018), οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Grashuis, 2018;Gonzales et al., 2013), οι Κάτω Χώρες (Bijman et al., 2013;Soboh et al.,2019), η Γαλλία (Agarwal & Dorin, 2019), η Ισπανία (Marcos-Matás et al., 2013) η Ιταλία (Brandano et al. 2018;Couderc & Marchini , 2011),η Σερβία (Simonović et al., 2016;Sokchea & Culas, 2015), η Γερμανία (Hanf & Schweickert, 2014), η Κροατία (Pejnović et al. 2016), η Ουκρανία (Pimenova, 2016), η Βραζιλία (Queiroz et al., 2018), οι οποίες δείχνουν τους παράγοντες που αυξάνουν την ικανοποίηση και την πρόθεση να παραμείνουν σε συνεταιρισμούς.

Ο Abu-Saifan (2012), αναφέρει τέσσερα χαρακτηριστικά, στα οποία η συνεταιριστική επιχειρηματικότητα διαφέρει από άλλες μορφές επιχειρηματικότητας: i) στην αποστολή, ii) στην επιχειρηματική δράση iii) στον επιχειρησιακό προσανατολισμό και iv) στην οικονομική ανεξαρτησία.

Το ιδιαίτερο καθεστώς επιχειρηματικής οργάνωσης και δράσης των συνεταιρισμών προστατεύεται και ενισχύεται από το ειδικό συνεταιριστικό δίκαιο που έχει αναπτυχθεί με την πάροδο του χρόνου στην έννομη τάξη πολλών χωρών(Arcas-Lario et al., 2014; Fici, 2014.) καθώς οι συνεταιρισμοί έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τη γεωργική οικονομία (Saunders & Bromwich, 2012).

Η συστηματική αυτή βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με την συνεταιριστική επιχειρηματικότητα συμβάλλει στην κατανόηση της επιχειρηματικής συμπεριφοράς, του πλαισίου, των κινήτρων και της ανάπτυξης του συνεταιριστικού μοντέλου επιχειρηματικότητας. Επίσης, παρέχει έγκαιρες γνώσεις σχετικά με τις πρακτικές συνεργασίας, την αμοιβαία σχέση μεταξύ τόπου και επιχειρηματικότητας και τη συνύπαρξη κοινωνικών και οικονομικών στόχων. Τέλος, διερευνά την υπάρχουσα βιβλιογραφία σχετικά με την συλλογική επιχειρηματικότητα, συνθέτει την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας προκειμένου να προσδιορίσει τις υπάρχουσες ερευνητικές προκλήσεις και περιγράφει κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα

Το αμέσως επόμενο τμήμα της εργασίας παρουσιάζει τη μεθοδολογία που υιοθετείται από την παρούσα ανασκόπηση, η οποία ακολουθείται κατόπιν από τη συζήτηση των ευρημάτων. Στη συνέχεια, εξάγονται συμπεράσματα και υποβάλλονται προτάσεις - κατευθύνσεις μελλοντικής έρευνας.

2. Μεθοδολογία

Η μελέτη αυτή χρησιμοποιεί την προσέγγιση της συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης, η οποία έχει καθιερωθεί στην έρευνα για την επιχειρηματικότητα (Henry & Foss, 2015, Korsgaard, 2013) και είναι κατάλληλη για την ενοποίηση της βιβλιογραφίας που δημοσιεύεται σε μια σειρά επιστημονικών κλάδων. Ακολουθώντας τις οδηγίες των Tranfield et al., (2003) διεξήχθη συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικών άρθρων, τα οποία δημοσιεύτηκαν μεταξύ 2010 και 2019 σε διεθνώς αναγνωρισμένα ερευνητικά περιοδικά.

Πραγματοποιήθηκε μια ηλεκτρονική αναζήτηση στις βάσεις δεδομένων. Έγινε συστηματική αναζήτηση σε έξι βάσεις δεδομένων (από το 2010 και αργότερα): Scopus, Emerald ,IDEAS/RePEc search, Science Direct, Google Scholar και Web of Science.

Αρχικά πραγματοποιήθηκε μία ευρεία αναζήτηση του όρου «rural cooperative» και «cooperative entrepreneurship» στις παραπάνω βάσεις δεδομένων. Αντίστοιχα, πραγματοποιήθηκε μία δευτερεύουσα αναζήτηση συμπεριλαμβάνοντας τον όρο «agricultural entrepreneurship AND farmer organizations»

Για την διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης καθορίστηκαν οι παρακάτω ερευνητικοί στόχοι και κριτήρια ένταξης.

α)Καθορισμός των ερευνητικών στόχων

• Προσδιορισμός των βασικών ερευνητικών θεμάτων μέχρι σήμερα και προκλήσεις για τη μελλοντική έρευνα.
• Αξιολόγηση μεθόδων και προοπτικών που υιοθετήθηκαν στη μελέτη της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας.
• Εντοπισμός σημαντικών φραγμών που εμποδίζουν αυτό το μοντέλο επιχειρηματικότητας.

β)Καθορισμός των κριτηρίων ένταξης.

·         Άρθρα που δημοσιεύτηκαν το 2010 και αργότερα,

·         Άρθρα δημοσιευμένα στην αγγλική γλώσσα μόνο,

·         Άρθρα δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά, συνέδρια ή κεφάλαια βιβλίων. Εξαιρέθηκε οποιαδήποτε γκρίζα βιβλιογραφία και αναρτήσεις ιστολογιών, επειδή η ποιότητά τους μπορεί να διαφέρει και μπορεί να επηρεάσει την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων.

·         Άρθρα σχετικά με τις οργανώσεις αγροτών και τη διερεύνηση του συνεταιριστικού επιχειρηματικού πνεύματος στον γεωργικό τομέα

Το πρώτο βήμα αυτής της συστηματικής αναθεώρησης ήταν η κατάργηση των διπλών εγγράφων στις βάσεις δεδομένων και των μελετών που δεν πληρούσαν τα αρχικά κριτήρια ένταξης. Στη συνέχεια, διαβάστηκαν οι τίτλοι, οι λέξεις-κλειδιά και η περίληψη και συμπεριλήφθηκαν οι μελέτες που στον τίτλο, τις λέξεις κλειδιά ή την περίληψη πληρούσαν τα κριτήρια ένταξης που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Τέλος, μετά την επιλογή των μελετών, από τον τίτλο, λέξεις-κλειδιά, περίληψη και συγγραφέα, εξήχθησαν ορισμένες πληροφορίες. Η παραπάνω διαδικασία είχε ως αποτέλεσμα να εντοπιστούν 76 άρθρα.

Ο πίνακας 1 του Παραρτήματος παρέχει πληροφορίες για τα 55 επιλεγμένα άρθρα που αναφέρονται σε συγκεκριμένες περιοχές ή και χώρες. Συνολικά είκοσι επτά (27) χώρες μελετώνται στα άρθρα που συμπεριλήφθηκαν στο δείγμα. Δέκα άρθρα δεν επικεντρώνονται σε συγκεκριμένη χώρα ως μελέτη περίπτωσης αλλά μελετούν συγκεκριμένα ζητήματα του συνεταιρικού επιχειρείν και ως εκ τούτου ταξινομούνται ως παγκόσμια (Πίνακας 1 του κειμένου).

Πίνακας 1. Συνολική επισκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με το συνεταιριστικό επιχειρηματικό μοντέλο.

Συγγραφείς	Επιλογή	Περιοδικό δημοσίευσης	Ετεροαναφορές
Valentinov & Iliopoulos, 2013	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Nonprofit and Voluntary Sectors Quarterly	44
Czternasty, 2014	Τίτλος, περίληψη	Management	1
Benos et al., 2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Open Access Journal
Pokharela & Featherstoneb, 2019	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	The journal of the International Association of Agricultural Economists	1
Byrne et al., 2015	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Annals of Public and CooperativeEconomics,
Nilssonet al., 2014	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	International Journal: Agribusiness	147
Iliopoulos et al.,2016	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Journal on Chain and Network Science	5
Abu-Saifan, 2012	Τίτλος, περίληψη	Technology Innovation Management Review	364
Grashuis, 2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Agricultural Finance Review	7
Bretos & Marcuello, 2017	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Annals of Public and Cooperative Economics	40

2.      Αποτελέσματα της ανασκόπησης μέσω της μετά-αναλυτικής προσέγγισης

Μετά την εφαρμογή της διαδικασίας βιβλιογραφικής ανασκόπησης και των κριτηρίων συμπερίληψης/αποκλεισμού στις εργασίες, πραγματοποιήθηκε μετα-αναλυτική προσέγγιση στις μελέτες που προέκυψαν. Η μετα-ανάλυση έχει λάβει υπόψη διάφορες πτυχές όπως: α) έτος δημοσίευσης, β) δημοσιευμένες αναφορές της έκδοσης, γ) Συχνότητα λέξεων στις περιλήψεις.

Ο Πίνακας 1 (Παράρτημα) παρουσιάζει τον συνολικό αριθμό των αναφορών που έλαβε κάθε μελέτη. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι παρόλο που οι μελέτες είναι αρκετά καινούργιες, παρουσιάζουν ένα σχετικά υψηλό σύνολο αναφορών, το οποίο αντιπροσωπεύει μια περιοχή μεγάλης εμβέλειας και ανάπτυξης. Άρθρα τα οποία έχουν δημοσιευτεί κατά το τρέχον έτος αναφέρονται για πρώτη φορά σε αυτή τη βιβλιογραφική ανασκόπηση.

Η κατανομή του αριθμού των εγγράφων, σε σχέση με το έτος έκδοσης παρουσιάζεται στο Σχήμα 2. Η κατανομή δείχνει ότι υπάρχει επίσης μια αυξανόμενη τάση στις δημοσιεύσεις που συμβάλλουν στην έρευνα και στον τομέα της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας. Οι δημοσιεύσεις που εξετάζονται, υπάρχουν σε πολλά διαφορετικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων από διάφορα ερευνητικά πεδία.

Μπορούμε επίσης να παρατηρήσουμε στον Πίνακα 1 του παραρτήματος, πληροφορίες που συλλέχθηκαν από τα επιλεγμένα δημοσιευμένα έγγραφα.

Όλες οι μελέτες είναι δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά και λαμβάνοντας υπόψη το εύρος της κυκλοφορίας των επιστημονικών αυτών περιοδικών, ο τομέας αυτός ανοίγει πολλές δυνατότητες αναζήτησης. Την επιλογή του συνεταιριστικού μοντέλου ως μέσου επιχειρηματικότητας σε διάφορες περιοχές του κόσμου μελετούν οι ερευνητές υιοθετώντας έτσι τη σπουδαιότητα και την αναγκαιότητα αυτού του μοντέλου συνεργασίας. Το φαινόμενο της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας μελετάται όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες (Αφρική, Ινδία, Κίνα κτλ.) αλλά και στις χώρες της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Το 50% περίπου τον μελετών αναφέρονται σε αναπτυσσόμενες περιοχές και το υπόλοιπο 50% σε περιοχές ανεπτυγμένες, όπου οι αγροτικοί συνεταιρισμοί προβάλλουν ως ένα δυναμικό μοντέλο επιχειρηματικότητας, βιωσιμότητας και αειφόρου ανάπτυξης.

Οι περισσότερες από τις μελέτες στον τομέα της έρευνας και του δείγματος επικεντρώνονται στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο (14 άρθρα), στην Κίνα (8 άρθρα) , στις Ηνωμένες Πολιτείες (7 άρθρα), στην Ινδία (4 άρθρα ), στην Ελλάδα (3 άρθρα) και έξι άρθρα επικεντρώνονται σε διάφορες χώρες της Αφρικής. Ένας μικρότερος αριθμός μελετών επικεντρώνεται στις υπόλοιπες χώρες. Αυτή η άνιση κατανομή μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η ιδέα της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας εφαρμόζεται ευρύτερα στην Ευρώπη, στην Κίνα και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, αντί των χωρών της Νότιας Αμερικής και της Ινδίας. Η Αφρική, επίσης  είναι μια περιοχή στην οποία υπάρχει ενδιαφέρον για το φαινόμενο της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας.

Είναι γεγονός ότι σήμερα στην Κίνα οι αγροτικοί συνεταιρισμοί βρίσκονται στο επίκεντρο του συστήματος γεωργικών οργανώσεων και αυτό προκύπτει από την συχνότητα  με την οποία μελετάται το φαινόμενο. Με βάση τα στοιχεία της Κίνας, οι συγγραφείς δηλώνουν ότι πρέπει να προχωρήσουν σε ένα σύγχρονο σύστημα γεωργικής οργάνωσης, που αποτελείται από βιομηχανικούς οργανισμούς που χαρακτηρίζονται από εντατικοποίηση, κλίμακα παραγωγής και ειδίκευσης, καθώς και παρόχους υπηρεσιών που διαφοροποιούνται από εκβιομηχάνιση, συστηματοποίηση και κοινωνικοποίηση (Huang & Liang, 2018).

4.Συζήτηση και Ερευνητική Ατζέντα

4.1. Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί ως δυναμικός παράγοντας επιχειρηματικότητας

Στις επιλεγμένες μελέτες συχνά τίθεται το ερώτημα αν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί (ΑΣ) μπορούν να ανταγωνιστούν επάξια τις άλλες εταιρικές μορφές. Ενώ ο όρος "επιχειρηματικότητα" χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ανάγκη να διατηρηθούν οι οργανώσεις σε μια ανταγωνιστική κατάσταση (Pishbin et al. 2015). Οι περισσότερες θεωρητικές αναλύσεις συγκλίνουν στο ότι οι ΑΣ όντως λειτουργούν ως «σημείο αναφοράς» στις αγορές που επιχειρούν (Bijman et al. 2012, Soboh et al., 2012, Gupta, 2014·Mazzarol et al., 2014) και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον αγροδιατροφικό τομέα (Iliopoulos, 2013·,Valentinov & Iliopoulos, 2013).

Ως βιώσιμες και συμμετοχικής μορφής επιχειρήσεις, οι συνεταιρισμοί προσφέρουν ένα εναλλακτικό επιχειρηματικό μοντέλο (Aris et al. 2018) και η ικανότητα συνεργασίας είναι ένας σημαντικός αναπτυξιακός στόχος (Poole & Donovan, 2014). Σε πολλές χώρες οι γεωργικοί συνεταιρισμοί αποδεικνύονται ότι αποτελούν ένα σημαντικό επιχειρησιακό μοντέλο (Maghsoudi & Davodi, 2011).

Οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις αποτελούν εκ φύσεως μια βιώσιμη και συμμετοχική επιχειρηματική μορφή και έχουν επιδείξει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα ενόψει οικονομικών και χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Μία πρόβλεψη που μπορεί να γίνει με σιγουριά είναι ότι το συνεταιριστικό επιχειρηματικό μοντέλο θα συγκεντρώσει μεγάλο ενδιαφέρον (Birchall, 2013) και θα μπορούσε να συμβάλει στην πραγματοποίηση του οράματος για ένα βιώσιμο μέλλον για όλους (Benos et al. 2018).

Επίσης, έχει επισημανθεί σε πολλές μελέτες η επιχειρηματική φύση των αγροτικών συνεταιρισμών, ειδικά όταν λαμβάνεται υπόψη ο οικονομικός τους αντίκτυπος (Maietta & Sena, 2010; Benos et al., 2018) με τη θεώρηση του συνεταιρισμού ως ανεξάρτητης επιχείρησης (Grashuis, 2018). Οι οργανώσεις των αγροτών μειώνουν το κόστος των γεωργικών δραστηριοτήτων και παρέχουν περισσότερες δυνατότητες διαπραγματεύσεων στους αγρότες, οι οποίες τους οδηγούν σε υψηλότερα κέρδη (Sokchea & Culas,2015).

Τα ζητήματα βιωσιμότητας και καινοτομίας έχουν μεγάλη σημασία σε ορισμένους οργανισμούς όπως οι γεωργικοί συνεταιρισμοί. Ένα δυναμικό παράδειγμα αγροτικής συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας είναι η γυναίκεια επιχειρηματικότητα στον αγροτικό τομέα (Katre, 2018; Nguyen et al, 2014; Dhakal, 2018; Sergaki et al., 2015; Selhausen, 2016; Ishemo & Bushel, 2017). Οι γυναίκες της υπαίθρου ευνοούνται περισσότερο από την επιχειρηματική εκπαίδευση και υποστήριξη ,οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη ενώ μεγιστοποιούν εμπορικές ευκαιρίες για να αναπτυχτούν οι τοπικές κοινωνίες (Maghsoudi & Davodi, 2011).

4.2. Σημαντικά εμπόδια

Η κατανόηση των παραγόντων  που επηρεάζουν την επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα των γεωργικών συνεταιρισμών είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία επιχείρησης στην παραγωγική , εμπορική ή καταναλωτική φάση (Maghsoudi et al., 2012).

Η οικοδόμηση ενός μοντέλου συνεργατικότητας για τον αγροδιατροφικό τομέα δεν αποτελεί ιδεολογική ή κοινωνική πολυτέλεια, αλλά αδήριτη οικονομική ανάγκη. Ο λόγος είναι απλός. Το μέγεθος στον αγροδιατροφικό τομέα σε όλα τα επίπεδα τόσο στις αναπτυσσόμενες χώρες όσο και στην πλειοψηφία των αναπτυγμένων είναι μικρό (Dan & Wei, 2011; Lianga & Hendrikseb, 2013; Morgan et al., 2010; Alho, 2016; Wassie et al., 2019) ώστε να καθιστά την πλειοψηφία των αγροτικών επιχειρήσεων μη ανταγωνιστικές (Adjemian et al., 2016) σε ότι αφορά τις εξαγωγές και τα διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα.

Στην παρούσα ανασκόπηση, η ανάλυση του συνεταιριστικού μοντέλου επιχειρηματικότητας γίνεται πιο περίπλοκη, επειδή οι συνεταιρισμοί πρώτον έχουν αποκτήσει μεγάλη σημασία τα τελευταία χρόνια ως στρατηγικοί φορείς για την επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης (Bretos & Marcuello, 2017) και δεύτερον λόγω του ότι πρέπει να λειτουργούν ως επιχειρήσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τηρώντας παράλληλα τις αρχές της αμοιβαίας βοήθειας και συνεργασίας (Ferreira & Arbage, 2016). Από την ανάλυση εντοπίστηκαν τα παρακάτω προβλήματα που απορρέουν από αυτό το μοντέλο επιχειρηματικότητας:

α) Προβλήματα που σχετίζονται με το προβλεπόμενο οικονομικό αποτέλεσμα

Εδώ οι ερευνητές αναφέρονται σε προβλήματα χρηματοοικονομικής φύσεως και προβλήματα στρατηγικής για την επίτευξη του προβλεπόμενου οικονομικού αποτελέσματος.

        i.            Χρηματοοικονομικά

Η επίτευξη οικονομιών κλίμακας αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για την ανάπτυξη του αγροδιατροφικού τομέα. (Reynolds, 2012; USDA, 2016) και ο κεφαλαιακός περιορισμός διευκολύνει την ενοποίηση όλων των επενδύσεων σε οικονομίες κλίμακας και εμβέλειας (Briggeman et al., 2016). Οι Pokharela & Featherstoneb, (2019) εκτιμούν ότι οι οικονομίες κλίμακας και η διαφοροποίηση των προϊόντων μπορούν να μειώσουν το κόστος για τους γεωργικούς συνεταιρισμούς, το οποίο αποτελεί σημαντικό φραγμό στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους.

Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί σε όλο τον κόσμο είναι εκτεθειμένοι σε αυξανόμενο ανταγωνισμό, καθώς και σε χρηματοδοτικά κενά που βάθυναν εξαιτίας της επιδείνωσης της κατάστασης στις κεφαλαιαγορές (Nilsson et al., 2012; Tortia et al., 2013; Alho, 2016; Grashuis & Su, 2018).

      ii.             Στρατηγικής

Οι Couderc & Marchini, (2011) συνηγορούν πως ορισμένα ισχυρά διαφοροποιητικά στοιχεία και η μεγαλύτερη εξειδίκευση (ενδιάμεσες φάσεις μετασχηματισμού των προϊόντων που οδηγούν σε στρατηγικές διαφοροποίησης μεταξύ επιχειρήσεων) θα μπορούσαν να είναι πιο κερδοφόρες για τους καλλιεργητές-ιδιοκτήτες τους. Συγκεκριμένα, οι συστάσεις περιλαμβάνουν την έμφαση στη διαπραγματευτική ισχύ, τη διαφοροποίηση των προϊόντων και τις οικονομίες κλίμακας (Grashuis, 2018).

β) Οργανωσιακά προβλήματα

Οι έρευνες επικεντρώνονται σε προβλήματα διοίκησης, συνεργασίας/εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών και  της συνεταιριστικής εκπαίδευσης.

        i.            Διοίκηση Συνεταιρισμών

Προβλήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση (διοίκηση, τεχνική κατάρτιση και εργασία, τη χρηματοδότηση και τη λογιστική, καθώς και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών) επισημαίνουν οι (Chagwiza et al., 2016). Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες, ιδιαίτερα στη λήψη αποφάσεων, τη συμμετοχή στη συνεργασία και τη διαφάνεια (Queiroz et al., 2018), δηλαδή το μέλλον του συνεταιρισμού εξαρτάται από την ενεργό συμμετοχή των συνεταιρισμένων μελών και τον σεβασμό των συλλογικών συμφερόντων τους (Breitenbach et al., 2017, Ishemo & Bushel,2017). Επίσης, η συμμετοχή των συνεταιρισμένων μελών στη διοίκηση είναι χαμηλή (Brandão et al. 2016).

Το πρόβλημα της οργανωτικής πολυδιάσπασης εντοπίζουν οι Simonović et al., (2016) και επισημαίνουν ότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, εφόσον είναι τόσο μεγάλοι όσο και οι μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις, αντιμετωπίζουν τα ίδια με αυτές προβλήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση.

      ii.            Συνεργασία & Εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών

Τα μέλη των συνεταιρισμών συχνά έχουν χαμηλά κίνητρα και έλλειψη εμπιστοσύνης καθώς πιστεύουν πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν επιτυχημένα τον ανταγωνισμό από μεγαλύτερες εταιρίες (Zakić et al., 2014). Η ικανότητα συνεργασίας είναι απαραίτητη μεταξύ των βιώσιμων αγροτικών επιχειρηματιών προκειμένου να προκληθεί μια κουλτούρα καινοτομίας σε όλα τα επίπεδα και με όλους τους τρόπους (Ratten, 2018;Muriqi et al., 2019) και ένας σημαντικός αναπτυξιακός στόχος (Poole & Donovan, 2014) καθώς οι οικογενειακές εκμεταλλεύσεις πρέπει να ενταχθούν σε εξειδικευμένους συνεταιρισμούς για να αποκτήσουν τις απαιτούμενες υπηρεσίες. Η συνεργασία μεταξύ γεωργών για την αύξηση του μεγέθους των εκμεταλλεύσεων και τη μείωση του κατακερματισμού της γης μπορεί να είναι μια καινοτόμος στρατηγική και μια πολύτιμη επιλογή για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και την αύξηση της κερδοφορίας τους ( Colombo & Perujo-Villanueva, 2017).

Οι Huang et al. (2015), επισημαίνουν την σημασία της οριζόντιας συνεργασίας μεταξύ των αγροτών και της κάθετης ολοκλήρωσης μεταξύ των διαφόρων σταδίων της αλυσίδας εφοδιασμού για τη μείωση  του κόστους των συναλλαγών και τη διασφάλιση προστιθέμενης αξίας.

Οριζόντια συνεργασία, μεταξύ των αγροτών (παραδοσιακοί συνεταιρισμοί, συνεταιρισμοί νέου τύπου, Ομάδες Παραγωγών και Οργανώσεις Παραγωγών, αγροτικές επιχειρήσεις κλπ.), ή/και μεταξύ των μεταποιητικών επιχειρήσεων (δίκτυα και clusters), κάθετη συνεργασία, μεταξύ των αγροτών και των μεταποιητικών επιχειρήσεων (συμβολαιακή γεωργία, υβριδικά σχήματα συνεργασίας μεταξύ συνεταιρισμών και ιδιωτικών επιχειρήσεων) ή μεταξύ των μεταποιητικών και των εμπορικών επιχειρήσεων ή μεταξύ ολόκληρης της αλυσίδας αξίας και των ερευνητικών κέντρων (Huang et al. 2015).

Η πλέον επαναλαμβανόμενη πρόκληση του σύγχρονου συνεταιρισμού αφορά στη συνεργασία για την εξασφάλιση της ανταγωνιστικότητας στην αγορά και την οικονομική βιωσιμότητα αυτού του μοντέλου επιχειρηματικότητας. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια αδύναμη γραμμή μεταξύ συνεργασίας και ανταγωνισμού και μεταξύ συλλογικών και ατομικών συμφερόντων (Breitenbach et al., 2017).

Οι συνεργάτες και τα μέλη των συνεταιρισμών παρουσιάζουν ευκαιριακές συμπεριφορές (Brandão et al. 2016) που μπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια κεφαλαίου λόγου του κόστος της κακής διαχείρισης (Chagwiza et al., 2016) η οποία είναι συλλογική.  Σύμφωνα με τη Selhausen, (2016) η θετική αξία της ενεργού συμμετοχής των γυναικών στους συνεταιρισμούς που απασχολούνται στην γεωργική εμπορία είναι εξίσου σημαντική.

    iii.            Συνεταιριστική Εκπαίδευση

Επίσης, ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια που αντιμετωπίζει αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο είναι η έλλειψη εκπαίδευσης (Baldacchino et al., 2018) και ευαισθητοποίησης σχετικά με το συνεταιριστικό κίνημα (Francesconi & Wouterse,2018).Υπάρχει έλλειψη πνεύματος συνεργατικότητας εκ μέρους των μελών (Brandão et al., 2016).

Η εκπαίδευση, η συμμετοχή στις διοικητικές διαδικασίες του συνεταιρισμού, καθώς και οι αντιλήψεις των αγροτών για πιθανές μελλοντικές στρατηγικές και προηγούμενες διαχειριστικές αποτυχίες μπορούν να επηρεάσουν θετικά την απόφαση των μελών να επενδύσουν στον συνεταιρισμό (Kontogeorgos et al., 2014).

Για τη δυνατότητα να δημιουργηθούν νέες ευκαιρίες μέσω της γεωργικής επιχειρηματικής εκπαίδευσης κάνουν λόγο και οι Azizi et al., (2010). Μέσα από τον εντοπισμό αυτών των σημαντικών φραγμών, μπορούν να προταθούν στοχοθετημένες δράσεις και να ληφθούν μέτρα ώστε να μειωθούν, αν όχι να εξαλειφθούν, τα εμπόδια αυτά συμβάλλοντας έτσι στην επιτυχία αυτού του μοντέλου επιχειρηματικότητας.

5.      Περιορισμοί

Παρόλο που οι συστηματικές βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα, υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Επιλέγοντας την επιστημονική βιβλιογραφία, αυτή η μελέτη απέκλεισε άλλη βιβλιογραφία που μπορεί ωστόσο να συνέβαλε στην κατανόηση των διασυνοριακών επιχειρηματικών στρατηγικών, όπως διδακτορικές διατριβές ή άλλες πηγές που δεν εμφανίζονται στις βάσεις δεδομένων.

Ορισμένες μελέτες ενδέχεται επίσης να έχουν αποκλειστεί λόγω της ημερομηνίας δημοσίευσης, δεδομένου ότι αυτή η διαδικασία ανακτούσε δημοσιευμένες μελέτες μόνο από το 2010 έως τοv Ιούνιο του 2019. Προηγούμενες μελέτες ή μελέτες που δημοσιεύθηκαν έκτοτε θα μπορούσαν να πληρούν τα κριτήρια ένταξής τους στην εργασία αυτή. Ακόμη και μέσα σε αυτήν την περίοδο, οι μελέτες ενδέχεται να έχουν αποκλειστεί με τίτλο, λέξεις-κλειδιά και αναγνώσεις περίληψης, επειδή δεν περιέχουν σαφώς τα κριτήρια που τέθηκαν.

Στην ιδανική περίπτωση, μια συστηματική ανασκόπηση θα έθετε ένα σημείο αναφοράς όσον αφορά την αξιολόγηση της ποιότητας των μελετών που περιλαμβάνονται. Επιπλέον, διαφορετικά ερευνητικά ερωτήματα στα επιλεγμένα άρθρα απαιτούν διαφορετικές προσεγγίσεις και μεθόδους.

Ωστόσο, η συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση ως μέθοδος έχει τον εγγενή περιορισμό ότι εξαρτάται από την ποιότητα της αναζήτησης και η ποιότητα της αναζήτησης εξαρτάται από την προηγούμενη εμπειρία στη συστηματική συγγραφή βιβλιογραφικών αναλύσεων στο υπό μελέτη θέμα καθώς και στον προγραμματισμό.

Παρόλα αυτά, ο αριθμός των σχετικών ερευνητικών αποτελεσμάτων που κάλυπτε τις περιοχές ενδιαφέροντος και τα προκαθορισμένα κριτήρια ήταν αρκετά μεγάλος,  γεγονός που ισχυροποιεί την αξιοπιστία και την σημαντικότητα αυτής της μελέτης.

6.      Συμπεράσματα και μελλοντική έρευνα

Σημείο εκκίνησης αυτού του άρθρου ήταν το ενδιαφέρον για το ρόλο των αγροτικών συνεταιρισμών ως μοντέλου επιχειρηματικότητας. Τα τελευταία 10 χρόνια, η βιβλιογραφία για την αγροτική συνεταιριστική επιχειρηματικότητα αναπτύσσεται ραγδαίως με το φαινόμενο να μελετάται από πολλούς ερευνητές ανά τον κόσμο οι οποίοι δίνουν έμφαση στη διοίκηση /διαχείριση ,το οικονομικό αποτέλεσμα και τη στάση των μελών των αγροτικών συνεταιρισμών.

Η βιβλιογραφία ασχολείται όλο και περισσότερο με τους παράγοντες και τους φραγμούς που εμποδίζουν τη συνεταιριστική επιχειρηματικότητα καταλήγοντας όμως στο συμπέρασμα ότι πρέπει να κερδηθούν πολλά από τη μελλοντική έρευνα που εξετάζει τη σχέση μεταξύ συνθηκών, στρατηγικών και επιπτώσεων. Οι έρευνες επικεντρώνονται σε προβλήματα διοίκησης, συνεργασίας/εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών και συνεταιριστικής εκπαίδευσης.

Μέσα από την ανασκόπηση των 76 άρθρων εντοπίστηκαν οι σημαντικοί φραγμοί και παράγοντες που εμποδίζουν την βιωσιμότητα του μοντέλου της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας καθώς και οι ευκαιρίες για μελλοντική έρευνα. Το μέλλον του συνεταιριστικού μοντέλου εξαρτάται από την ενεργό συμμετοχή των συνεταιρισμένων μελών και το σεβασμό των συλλογικών συμφερόντων τους. Παράμετροι επιτυχίας συνεργασίας είναι η προτεραιότητα της συνεταιριστικής συμμετοχής, η ποικιλομορφία των συνεταιρισμών, η ενίσχυση της οικονομικής δύναμης, η προσεκτική διαχείριση των πόρων και η στρατηγική σκέψη.

Συνεπώς, ο μόνος ρεαλιστικός δρόμος για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας είναι η μαζική αύξηση του βαθμού συνεργασίας στο πλαίσιο των συνεταιρισμών του αγροδιατροφικού τομέα, σε όλα τα επίπεδα και με όλους τους τρόπους. Η πρόκληση είναι να αυξηθεί η προθυμία των αγροτών να επενδύσουν, να συμμετάσχουν στη λήψη αποφάσεων και να διατηρήσουν την πίστη στη συναλλακτική σχέση. Οι μελέτες υποδεικνύουν, αφενός, την εξειδίκευση της διοίκησης ως στρατηγικής για να γίνουν ανταγωνιστικοί οι συνεταιρισμοί, ενώ, από την άλλη, ο συνεταιρισμός υποστηρίζει τη συμμετοχή των μελών, η οποία οδηγεί σε εμπόριο.

Περαιτέρω έρευνα σχετικά με την επιχειρηματική φύση των αγροτικών συνεταιρισμών θα μπορούσε να επικεντρωθεί στα ακόλουθα θέματα.

Πρώτον, μπορούν οι συνεταιρισμοί να συνεχίσουν να συνδυάζουν τους κοινωνικούς με τους οικονομικούς στόχους ή υπάρχει ένα όριο πέρα από το οποίο η οργάνωση πρέπει να επιλέξει;

Δεύτερον, ένα ερευνητικό θέμα το οποίο έχει τύχει μεγαλύτερης προσοχής από τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής και άρα αξίζει επιστημονική έρευνα είναι ο ρόλος των γεωργικών συνεταιρισμών και άλλων μορφών γεωργικής συλλογικής επιχειρηματικότητας στη στήριξη μικρών οικογενειακών εκμεταλλεύσεων.

Μια άλλη προσέγγιση θα μπορούσε να είναι η κατανόηση της εικόνας του συνεταιρισμού και των συνεταιρισμών από τον γενικό πληθυσμό και αν υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις ανάλογα με τη χώρα ή το επίπεδο εκπαίδευσης.

Τέλος, απαιτείται διεξοδική μελέτη των συνεταιριστικών και επιχειρηματικών συνιστωσών των συνεταιρισμών, έτσι ώστε να επιβεβαιωθεί αν μπορούν πράγματι να θεωρηθούν υβριδικά μοντέλα επιχειρηματικότητας.

Βιβλιογραφία

Abu-Saifan, S.(2012).Social Entrepreneurship: Definition and Boundaries. Technology Innovation Management Review, 2(2): 22-27. http://doi.org/10.22215/timreview/523

Adjemian M. K., Brorsen, B. W., Hahn W., Saitone T. L. & Sexton R. J. (2016). Thinning markets in U.S. agriculture. Economic Information Bulletin No. 148. US Department of

Agarwal, B. & Dorin, B. (2019). Group farming in France: Why do some regions have more cooperative ventures than others? EPA: Economy and Space 2019, Vol. 51(3) 781–804s DOI: 10.1177/0308518X1880231

Alho, E. (2016). Survey evidence of members' willingness to invest in agricultural hybrid cooperatives. Journal on Chain and Network Science, 16(1), pp. 41-58. doi: 10.3920/JCNS2014.0006.

Aris, N.A., Marzuki, M.M., Othman, R., Safawi A. R. & Norashikin H. I. (2018) Designing indicators for cooperative sustainability: the Malaysian perspective. Social Responsibility Journal, Vol. 14 Issue: 1, pp.226-248, https://doi.org/10.1108/SRJ-01-2017-0015

Arcas-Lario, N., Martin-Ugedo, J.F. & Minguez-Verac, A. (2014). Farmers’ satisfaction with fresh fruit and vegetable marketing Spanish cooperatives: Anexplanation from agency theory. International Food and Agribusiness Management Review, 17, 127-146. 

Azizi, B., Hosseini, J., Hosseini, M. & Mirdamadi, M. (2010). Factors influencing the development of entrepreneurial education in Iran’s applied-scientific educational centers for agriculture.American Journal of Agricultural & Biological Sciences, 5(1), 77–83.

Baldacchino, P.J., Gatt, E.M., Grima, S. (2018). Analysing the Barriers to the Development of Maltese Cooperatives, in Simon Grima. Pier Paolo Marano (ed.) Governance and Regulations’ Contemporary Issues (Contemporary Studies in Economic and Financial Analysis, Volume 99) Emerald Publishing Limited, pp.55 – 92

Benos, T., Kalogeras, N., Wetzels, M., de Ruyter, K. & Pennings, J.M.E. (2018).Harnessing a ‘Currency Matrix’ for Performance Measurement in Cooperatives: A Multi-Phased Study. Sustainability, MDPI, Open Access Journal, vol. 10(12), pages 1-38,

Bijman, J., Hendrikse, G. & Oijen, A. (2013). Accommodating Two Worlds in One Organisation: Changing Board Models in Agricultural Cooperatives.Managerial and DecisionEconomics 34:3-5, 204-217

Birchall, J. (2013). The potential of co-operatives during the current recession;theorizing comparative advantage. Journal of Entrepreneurial and OrganizationalDiversity, 2, 1-22.

Brandano, M.G., Vannini, M.& Detotto,C.(2018).Comparative Efficiency OF agricultural cooperatives and conventional firms in a sample of QUASI‐TWIN companies. Annals of Public and Cooperative Economics 90:1 2019pp. 53–76 https://doi.org/10.1111/apce.12220

Brandãoa, J.B. & Breitenbachd, R. (2019). What are the main problems in the management of rural cooperatives in Southern Brazil? Land Use Policy, Volume 85, June 2019, Pages 121-129. doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.03.047.

Breitenbach, R., Brandão, J.B., Zorzan, M. (2017). Advantages and opportunism in the relationship between members and dairy cooperative.Interactions 18 (April/June (2) Campo Grande, MS.

Bretos, I. & Marcuello, C. (2017). Revisiting globalization challenges and opportunities in the development of cooperatives: Revisiting globalization challenges and opportunities for cooperatives. Annals of Public and Cooperative Economics, 88, 47–73.

Briggeman, B.C., Jacobs, K.L., Kenkel, P., Mckee, G. (2016). Current trends in cooperative finance.Agricultural Finance Review, Vol. 76 Issue: 3, pp.402-410,https://doi.org/10.1108/AFR-04-2016-0034

Byrne, N., Heinonen, K. & Jussila, I. (2015). The role of proximity in value preferences: a study of consumer co-operatives. Annals of Public and Cooperative Economics, 86, 339-361

Cakir, M. &Balagtas, J.V. (2012). Estimating market power of US dairy cooperatives in the fluid milk market.American Journal of Agricultural Economics, 94 (3), 647–658

Chagwiza, C., Muradian, R., Ruben, R. (2016). Cooperative membership and dairy performance among smallholders in Ethiopia. Food Policy 59, 165–173. Accessed 10 November 2018. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0306919216000178.

Colombo, S. & Perujo-Villanueva, M. (2017). Analysis of the spatial relationship between small olive farms to increase their competitiveness through cooperation. Land Use Policy 63 (April), 226–235.doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.01.032.

Couderc, J.P. &Marchini, A. (2011). Governance, commercial strategies and performances of wine cooperatives: An analysis of Italian and French wine producing regions.International Journal of Wine Business Research, Vol. 23 Issue: 3, pp.235-257, https://doi.org/10.1108/17511061111163069

Czternasty, W. (2014). The position of cooperatives in the new social economy. Management 2014 Vol.18, No. 1, ISSN 1429-932DOI: 1 10.2478/manment-2014-0036

Dan, Z.& Wei, W. (2011). The Situation, Problems and Policy Proposals about Farmer Cooperative in China. Forum on Science and Technology in China, 2011-02http://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTOTAL-ZGKT201102025.htm

Dhakal, S.P.  (2018). Cooperative Enterprises and Sustainable Development in Post-Crisis Nepal: A Social Responsibility Perspective on Women’s Employment and Empowerment.In Entrepreneurship and the Sustainable Development Goals. Published online: 27 Sep 2018; 185-200.

Ferreira, G.M.V. & Arbage, A.P. (2016). Governance and Its Relationship with Loyalty in Cooperatives, edition. Primeiraedição Publisher: Serviço Nacional de Aprendizagemdo Cooperativismo do Estado do Rio Grande do Sul (SESCOOP/RS) ISBN: 978-85-63500-29-8

Fici, A. (2014). The essential role of cooperative law. The Dovenschmidt Quarterly,4, 147-158.DOI:10.5553/DQ/221199812014002004003

Francesconi , G.N. & Wouterse, F. (2018).Building the managerial capital of agricultural cooperatives in Africa.Annals of Public and Cooperative Economics, Volume 90, Issue1,Pages 141-159.

Gao, Y., Huang, Z. & Liang, Q. (2018): Service Realization AND Determinants In agricultural cooperatives In China: Evidence From Zhejiang, Sichuan AND Heilongjiang Provinces. The Singapore Economic Review Vol. 63, No. 05, pp. 1205-1225 (2018)

Garnevska, E, Liu, G. & Shadbolt, N.M. (2011). Factors for Successful Development of Farmer cooperatives in Northwest China.International Food and Agribusiness Management Review (IFAMA) Volume 14, Issue 4, 2011

Gonzales, V., Forrest, N., & Balos, N. (2013). Refugee Farmers and the Social Enterprise Model in the American Southwest. Journal of Community Positive Practices, Catalactica NGO, issue 4, pages 32-54.

Grashuis, J. (2018). A quantile regression analysis of farmer cooperative performance.Agricultural Finance Review, Vol. 78 Issue: 1, pp.65-82, https://doi.org/10.1108/AFR-05-2017-00317

Grashuis, J., Su, Y. (2018). A review of the empirical literature on farmer cooperatives: Performance, Ownership and Governance, Finance, and member attitude.Annals of Public and Cooperative Economic pp 77 -102 doi.org/10.1111/apce.12205

Gupta, C. (2014). The co-operative model as a ‘living experiment in democracy. Journal of Co-operative Organization and Management, 2, 98-107.

Hanf, J. H. & Schweickert, E. (2014). Cooperatives in the balance between retail and member interests: the challenges of the German cooperative sector. Journal of Wine Research, 25:1, 32-44, DOI: 10.1080/09571264.2014.871122

Henry, C. & Foss, L. (2015), Case sensitive? A review of the literature on the use of case method in entrepreneurship research. International Journal of Entrepreneurial Behavior &Research,Vol. 21 No. 3, pp. 389-409

Huang, Z. &Liang, Q. (2018). Agricultural organizations and the role of farmer cooperatives in China since 1978: past and future. China Agric. Econ. Rev. 10 (1), 48–64. https://www.emeraldinsight.com/doi/full/10.1108/CAER-102017-0189.

Huang, Z., Vyas, V., Liang, Q. (2015). Farmer organizations in China and India.China Agricultural Economic Review, Vol. 7 Issue: 4, pp.601-615, https://doi.org/10.1108/ CAER-02-2015-0013

Iliopoulos, C. (2013). Public policy support for agricultural cooperatives: Αn organizational economics approach. Annals of Public and Cooperative Economics, 84, 241-252.

Iliopoulos, C., Cook, M.L. & Chaddad,F. (2016). Agricultural cooperatives in netchains. Journal on Chain and Network Science: 16 (1) - Pages: 1 – 6,ISSN:1875-0931, doi.org/10.3920/JCNS2016.x003

Iliopoulos, C. &Valentinov, V. (2017). Member preference heterogeneity and

system-lifeworld dichotomy in cooperatives: An exploratory case study.Journal

of Organizational Change Management, 30, 1063-1080.

Ishemo, A. & Bushell, B. (2017). Farming Cooperatives: Opportunities and Challenges for Women Farmers in Jamaica. Journal of International Women's Studies, 18(4), 13-29.Available at: http://vc.bridgew.edu/jiws/vol18/iss4/2

Ji, F., Jia, F. & Trienekens, J. (2017). Managing the pork supply chain: the case of jinzhong food Co. Ltd. International Food and Agribusiness Management Review, 20 (2017), 415–426 3.

Katre, A. (2018). Facilitating affective experiences to stimulate women’s entrepreneurship in rural India.International Journal of Gender and Entrepreneurship, Vol. 10 Issue: 4, pp.270-288, https://doi.org/10.1108/IJGE-01-2018-0007

Kontogeorgos, A., Chatzitheodoridis, F. & Theodossiou, G. (2014). Willingness to invest in agricultural cooperatives: Evidence from Greece.Journal of Rural Cooperation, 42(2), 2014: 122-138

Korsgaard, S. (2013). It’s really out there: a review of the critique of the discovery view of opportunities. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, Vol. 19 No. 2, pp. 130-148.

Lianga, Q. & Hendrikseb, G. (2013). Core and Common Members in the Genesis of Farmer Cooperatives in China.Managerial and Decision Economics Manage. Decis. Econ. 34: 244–257 (2013) Published online 2 January 2013 in Wiley Online Library DOI: 10.1002/mde.2587

Liu, C., Lin, D., Liu, J. & Li, Y. (2019). Quantifying the effects of non-tariff measures on African agri-food exporters, Agricultural Economics Research, Policy and Practice in Southern Africa, doi.org/10.1080/03031853.2019.1581624

Maghsoudi, T., & Davodi, H. (2011). Entrepreneurship Development Strategies in Agriculture Cooperatives in Iran, American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci., 10 (2): 283-289, 2011

Maghsoudi, T., Hekmat, M., & Davodi, H., (2012). Supporting the entrepreneurship development in the agriculture production cooperatives.African Journal of Business ManagementVol. 6(10), pp. 3639-3647,14

Maietta, O.W., &Sena, V. (2010). Financial constraints and technical efficiency: some empirical evidence for Italian producers’ cooperatives. Annals of Public and Cooperative Economics, 81, 21-38.

Marcos-Matás, G., Espallardo, M.,H., Lario, N.,A. (2013).Transaction costs in agricultural marketing cooperatives: Effects on market performance.Outlook on agriculture42(2):117-124,DOI:10.5367/oa.2013.0123

Matei, L. &Matei, A., (2012). The social enterprise and the social entrepreneurship –instruments of local development. A comparative study for Romania. Procedia - Social and Behavioral Sciences Volume 62,Pages 1066-1071. doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.09.182

Mazzarol, Τ., Clark, D., Reboud, S. &Mamouni-Limnios, E. (2014). Conclusions and lessons learnt, in Mazzarol, T., Clark, D., Mamouni-Limnios, E., & Reboud, S. (Eds.), Research handbook on sustainable co-operative enterprise. Case studies of organizational resilience in the co-operative business model (pp. 515-558). Northampton, Massachusetts, USA: Edward Elgar Publishing Inc.

Mojo, D.,Fischer, C., Degefa, T. (2015). Social and environmental impacts of agricultural cooperatives: Evidence from Ethiopia. International Journal of Sustainable Development and World Ecology Volume 22, Issue 5, 3 September 2015, Pages 388-400.

Morgan, S.L., Marsden, T., Miele, M. & Morley, A. (2010). Agricultural multifunctionality and farmers’ entrepreneurial skills: A study of Tuscan and Welsh farmers. Journal of Rural Studies, 26, 116–129.

Muriqi, S., Fekete-Farkas, M.& Baranyai, Z. (2019). Drivers of cooperation activity in Kosovo`s agriculture.Agriculture, 9, 96. doi:10.3390/agriculture9050096

Nguyen, C., Frederick, H. & Nguyen, H. (2014). Female entrepreneurship in rural Vietnam: an exploratory study. International Journal of Gender and Entrepreneurship, Vol. 6 Issue: 1, pp.50-67, https:// doi.org/10.1108/IJGE-04-2013-0034

Nilsson, J., Svedsen, G.L.H., & Svedsen, G.T. (2012). Are large and complex agricultural cooperatives losing their social capital? Agribusiness, 28, 187-204. DOI: 10.1002/agr.21285.

Pejnović D., KaufmannR. P.,Lukić,A. (2016).Development and Contemporary Characteristics of Agricultural Cooperatives in the Area of Croatia. Croatian Geographical Bulletin Volume: 78 Issue: 2 Pages: 5-48

Pimenova O., (2016). Prospects of development of small and medium-sized enterprises in Ukrainian agriculture.Bulletin of Taras Shevchenko National University of Kyiv. Economics, issue 6 (183), pages 33-38.

Pishbin, S. A. R.; Alambeigi, A.&Iravani, H. (2015). Investigation of the Role of Structural, Leadership, and Strategy Factors in Cooperatives Entrepreneurship.Journal of Agricultural Science and Technology,Volume: 17 Issue: 5 Pages: 1115-1125.

Pokharela, K.P. & Featherstoneb, A.M. (2019). Estimating multiproduct and product‐specific scale economies for agricultural cooperatives.The journal of the International Association of Agricultural Economists,Volume50, Issue3, pages 279–289 https://doi.org/10.1111/agec.12483

Poole, N. & Donovan, J. (2014). Building cooperative capacity: the specialty coffee sector in Nicaragua.Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies, Vol. 4 Issue: 2, pp.133-156, https://doi.org/10.1108/JADEE-01-2013-0002 Permanent link to this document: https://doi.org/10.1108/JADEE-01-2013-0002

Queiroz da S, J., Vieira, L.R.R., Albino, P.M.B. (2018). The Problems of Small Cooperative Management: Case Study Cooperativa Vivans. v.5 Revista de Gestão e OrganizaçõesCooperativas–RGC, Santa Maria, RS. https://doi.org/10.5902/2359043226884. n.9Jan./Jun, Accessed Feb, 20, 2019.

Ratten, V. (2018). Sustainable farming entrepreneurship in the Sunraysia region. International Journal of Sociology and Social Policy, Vol. 38 Issue: 1/2, pp.103-115, https://doi.org/10.1108/ IJSSP-02-2017-0013

Reynolds, B.J. (2012). Joint ventures and subsides of agricultural cooperatives, Cooperative Programs Rural Development, RBS Report No. 226, U.S. Department of Agriculture.

Saunders, M. & Bromwich, D. (2012).New model rural cooperatives in Gansu: a case study.JournalofEnterprising Communities: People and Places in the Global Economy, Vol. 6 Issue: 4, pp.325-338, doi.org/10.1108/17506201211272760

Selhausen, F.M.Z. (2016). What determines women's participation in collective action? Evidence from a western Ugandan coffee cooperative. Feminist Economics Volume: 22 Issue: 1 Special Issue: SI Pages: 130-157

Sergaki, P., Partalidou, M., Iakovidou, O. (2015).Women's agricultural co-operatives in Greece: A comprehensive review and SWOT analysis. Journal of Developmental Entrepreneurship Volume: 20 Issue: 1 Article Number: 1550002

Shahraki, H. & Movahedi, R. (2017).Reconceptualizing Rural Entrepreneurship Discourse from a Social Constructionist Perspective: A Case Study from Iran.Journal Middle East Critique,Pages 79-100 | Published online: 16 Jan 2017

Simonović ,B., Mihailović, B. & Milovanović, Z. (2016). Cooperatives and farmers association as a model of entrepreneurship in Serbian agriculture regarding the case of Nisavadistrict. Economics of Agriculture Volume: 63 Issue: 2 Pages: 699-712 Published: 2016

Sokchea, A. & Culas, R. J. (2015). Impact of Contract Farming with Farmer Organizations on Farmers’ Income: A Case Study of Reasmey Stung Sen Agricultural Development Cooperative in Cambodia. Australasian Agribusiness Review, University of Melbourne, Melbourne School of Land and Environment, vol. 23, March.

Soboh, R., Lansink, A.O. & Dijk, G.V. (2012). Efficiency of Cooperatives and Investor Owned Firms Revisited.The Agricultural Economics Society, Volume 63, Issue 1, Pages 142-157

Tortia, E.C., Valentinov, V.L. & Iliopoulos, C. (2013). Agricultural cooperatives. Journal of Entrepreneurial and Organizational Diversity, 2, 23-36.

Tranfield, D., Denyer, D. & Smart, P. (2003). Towards a methodology for developing evidence informed management knowledge by means of systematic review. ournal of Management, Vol. 14 No. 3, pp. 207-222.

USDA, (2016). Agricultural Cooperative Statistics 2014. U.S. Department of Agriculture. Available at:

https://www.rd.usda.gov/files/publications/SR78CooperativeStatistics2014.pdf.

Valentinov, V.L.& Iliopoulos, C. (2013). Economic theories of nonprofits and agricultural cooperatives compared: New perspectives for nonprofit scholars. Nonprofit and Voluntary Sectors Quarterly, 42, 109-126

Wassie,S.B., Kusakari,H. & Masahiro,S. (2019). Inclusiveness and effectiveness of agricultural cooperatives: recent evidence from Ethiopia.International Journal of Social Economics, Vol. 46 Issue: 5, pp.614-630, https://doi.org/10.1108/IJSE-07-2018-0340.

Yu, K., Zhu, X. & Chen, X. (2015). Transaction costs and performance variation of agricultural operators. China Agricultural Economic Review, Vol. 7 Issue: 3, pp.374-388,https://doi.org/10.1108/CAER-03-2014-0028

Zakić, N., Vukotić, S. & Cvijanović, D. (2014). Organizational models in agriculture with special reference to small farmers.Economics of Agriculture Volume: 61 Issue: 1 Pages: 225-237 Published: 2014

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1: Επιλεγμένα έγγραφα και γενικές πληροφορίες

Συγγραφείς	Επιλογή	Γεωγραφική περιοχή	Περιοδικό δημοσίευσης	Ετεροαναφορές
Gao et al., 2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Σιγκαπούρη	Singapore Economic Review	1
Muriqi et al., 2019	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Κόσσοβο	Agriculture
Selhausen, 2016	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Ουγκάντα	FeministEconomics	18
Pejnović  et al., 2016	Τίτλοςκαι λέξεις κλειδιά	Κροατία	CroatianGeographicalBulletin	2
Simonović et al., 2016	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Σερβία	Economics of Agriculture	1
Pishbin,  etal., 2015	Τίτλοςκαι λέξεις κλειδιά	Ιράν	Journal of agricultural science and technology	1
Sergaki et al.,2015	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Ελλάδα	Journal of developmental entrepreneurship	5
Liu et al., 2019	Τίτλος, περίληψη	Αφρική	Agricultural Economics Research,
Francesconi  &Wouterse,2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Αφρική	Annals of Public and Cooperative Economics
Marcos-Matás  et al., 2013	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Ισπανία	Outlook on agriculture	8
Agarwal & Dorin ,2019	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Γαλλία	Economy and Space
Brandano t al.,2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Ιταλία	Annals of Public and Cooperative Economics	1
Hanf & Schweickert, 2014	Τίτλοςκαι λέξεις κλειδιά	Γερμανία	Journal of Wine Research	16
Adjemian  et al., 2016	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	ΗΠΑ	Economic Information Bulletin	8
Pimenova, 2016	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Ουκρανία	RevistaGalega de Economía
Zakić et al., 2014	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Serbia	Economics of Agriculture
Gonzales  et al., 2013	Τίτλοςκαι λέξεις κλειδιά	ΗΠΑ	Journal of Community Positive Practices,	1
Aris et al., 2018	Τίτλοςκαι λέξεις κλειδιά	Μαλαισία	Social Responsibility Journal	1
Wassie et al., 2019	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Αιθιοπία	International Journal of Social Economics	1
Yu et al., 2015	Τίτλοςκαι λέξεις κλειδιά	Κίνα	China Agricultural Economic Review	1
Poole & Donovan, 2014	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Νικαράγουα	Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies,	17
Huang  & Liang, 2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Κίνα	Agricalture Economic Review.	4
Briggeman et al., 2016	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	ΗΠΑ	Agricultural Finance Review	20
Katre, 2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Ινδία	International Journal of Gender and Entrepreneurship
Saunders &Bromwich, 2012	Τίτλος, περίληψη	Κίνα	Journal ofEnterprising Communities	11
Dhakal, ‎2018	Τίτλος, περίληψη	Νεπάλ	Emerald Publishing Limited
Couderc &Marchini ,2011	Λέξεις κλειδιά	Ιταλία-  Γαλλία	International Journal of Wine Business Research	34
Huang et al., 2015	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Κίνα- Ινδία	China Agricultural Economic Review	11
Baldacchino et al., 2018	Τίτλοςκαι λέξεις κλειδιά	Μάλτα	Studies in Economic and Financial Analysis
Ratten, 2018	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Αυστραλία	International Journal of Sociology and Social Policy
Birchall,2013.	Περίληψη	Αγγλία	Journal of Entrepreneurial and Organizational Diversity	83
Gupta, 2014	Τίτλος, περίληψηκαιλέξειςκλειδιά	ΗΠΑ	Journal of Co-operative Organization and Management	26
Iliopoulos & Valentinov, 2017	Τίτλος, περίληψη	Ελλάδα	Journal of Organizational Change Management	5
Mazzarol,  et al. 2014	Τίτλος,λέξειςκλειδιά	ΗΠΑ	Edward Elgar Publishing Inc.	130
Dan & Wei,2011	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Κίνα	Forum on Science and Technology in China	2
Bijman et al., 2013	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	ΚάτωΧώρες	Managerial and Decision Economics	88
Soboh et al., 2012	Τίτλος, περίληψη	ΚάτωΧώρες	TheAgriculturalEconomicsSociety	75
Lianga & Hendrikseb, 2013	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Κίνα	Managerial and Decision Economics Manage	41
Nguyen et al, 2014	Τίτλος,λέξεις κλειδιά	Βιετνάμ	International Journal of Gender and Entrepreneurship	33
Alho,2016	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Φιλανδία	Journal on Chain and Network Science	4
Garnevska et al., 2011	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Κίνα	International Food and Agribusiness Management Review	63
Brandãoa  et al.,2019	Τίτλος, περίληψη	Βραζιλία	Land Use Policy
Sokchea  &Culas,2015	Περίληψη	Αυστραλία	Australasian Agribusiness Review	18
Arcas-Lario et al., 2014	Τίτλος, περίληψη και λέξεις κλειδιά	Ισπανία	International Food and Agribusiness Management Review	23

The Agricultural Cooperative Model of Entrepreneurship through International Literature

Pliakoura Alexandra

Phd Candidate, Univ.Patras

Dept. of Business Administration of Food and Agricultural Enterprises

apliakoura@upatras.gr

Beligiannis Grigorios

Associate Professor, Univ. Patras,

Dept. of Business Administration of Food and Agricultural Enterprises

gbeligia@upatras.gr

Achilleas Kontogeorgos

Asst. Professor, Univ. Patras

Dept. of Business Administration of Food and Agricultural Enterprises

akontoge@upatras.gr

The purpose of this paper is to investigate the literature on cooperative entrepreneurship in the agricultural sector and to identify important barriers to this entrepreneurship model.

A Systematic Literature Review (SLR) was conducted in databases, Scopus, Emerald, Science Direct, Google Scholar, IDEAS/RePEcsearch and Web of Science.

The researchers discussed 76 peer-reviewed publications from 2010 to 2019 to illustrate many search capacities opened in the field of cooperative entrepreneurship over the last decade.

This paper attempts a SLR on entrepreneurship in rural cooperatives thus providing an overview of the state of the field, highlighting some important barriers facing the cooperative entrepreneurship model, while compiling a literature review to identify existing research challenges and outlines the areas in which future researchers will develop.

Keywords: rural cooperative, agricultural entrepreneurship, literature review, economies of scale, product differentiation, bargaining power.