Ο ρόλος των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων στην εδαφική συνοχή – Προτάσεις για ένα κατάλληλο πλαίσιο χρηματοπιστωτικής ρύθμισης

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ
της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής
με θέμα
Ο ρόλος των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων στην εδαφική συνοχή – Προτάσεις για ένα κατάλληλο πλαίσιο χρηματοπιστωτικής ρύθμισης

ECO/371
(Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

Βρυξέλλες, 18 Φεβρουαρίου 2015

Εισηγητής: ο κ. Carlos Trias Pintó

Στις 10 Ιουλίου 2014, και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού της, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να εκπονήσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Ο ρόλος των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων στην εδαφική συνοχή – Προτάσεις για ένα κατάλληλο πλαίσιο χρηματοπιστωτικής ρύθμισης.

Το ειδικευμένο τμήμα «Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 3 Φεβρουαρίου 2015.

Κατά την 505η σύνοδο ολομέλειας, της 18ης και 19ης Φεβρουαρίου 2015 (συνεδρίαση της 18ης Φεβρουαρίου 2015), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 153 ψήφους υπέρ, 2 κατά και 10 αποχές.

*

* *

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1 Στο πλαίσιο της μετάβασης του χρηματοπιστωτικού τομέα σε νέα πρότυπα τραπεζικών (new banking business models) και μη τραπεζικών δραστηριοτήτων, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη διαφύλαξη της «βιοποικιλότητας» του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η οποία δεν πρέπει ωστόσο να συνεπάγεται την αυθαίρετη εφαρμογή των κανόνων¹.

1.2 Οι τράπεζες που εστιάζουν στη μεγιστοποίηση της αξίας για τους μετόχους τους (shareholders-value ή SHV banks) πρέπει να συνυπάρχουν αποτελεσματικά με τις τράπεζες που επιδιώκουν τη δημιουργία αξίας για όλες τις ομάδες ενδιαφερομένων τους (stakeholder-value ή STV banks) μέσω των δραστηριοτήτων που αναπτύσσουν στους τομείς της χονδρικής και της λιανικής τραπεζικής και των επενδύσεων. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να διαμορφωθεί ένα σταθερό και αποτελεσματικό χρηματοπιστωτικό οικοσύστημα, το οποίο θα συμβάλλει πλήρως στην ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας.

1.3 Η ΕΟΚΕ στηρίζει σθεναρά την προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξετάσει, στο πλαίσιο της νέας χρηματοπιστωτικής ρύθμισης, τις ιδιαιτερότητες των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων, ώστε να αποφευχθούν οι ανεπιθύμητες συνέπειες της ομοιόμορφης εφαρμογής των κανόνων προληπτικής εποπτείας και οι πιθανές υπερβολικές διοικητικές επιβαρύνσεις.

1.4 Το κυριότερο πρόβλημα, ωστόσο, παραμένει η κατάλληλη εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας στο νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για τον τραπεζικό τομέα ―ιδίως όσον αφορά την οδηγία για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (ΟΚΑ IV) και τον κανονισμό για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις (ΚΚΑ)― το οποίο η Επιτροπή της Βασιλείας συνέστησε να εφαρμοστεί αναλογικά, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές Συνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να εφαρμόζονται οι πλέον αυστηρές απαιτήσεις για τις τράπεζες παγκόσμιας εμβέλειας, αυστηρές απαιτήσεις για τις πανευρωπαϊκές τράπεζες (που έχουν συστημικό χαρακτήρα στην Ευρώπη) και πιο ευέλικτες απαιτήσεις για τις εθνικές και τις τοπικές (με εγγύηση επαρκούς επιπέδου προστασίας του καταναλωτή).

1.5 Σκοπός εν προκειμένω δεν είναι η δωρεάν χορήγηση προνομίων σε συγκεκριμένες οικογένειες του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η ΕΟΚΕ υποστήριζε ανέκαθεν τους ισότιμους όρους ανταγωνισμού και, ως εκ τούτου, τάσσεται υπέρ της χρήσης αντικειμενικών παραμέτρων που δικαιολογούν την ειδική ρύθμιση του κάθε επιχειρηματικού μοντέλου. Οι παράμετροι αυτές είναι, κατά κύριο λόγο, οι οικονομικές και χρηματοπιστωτικές επιδόσεις, η συνεισφορά στην πραγματική οικονομία, η διαχείριση των κινδύνων και η διακυβέρνηση. Η ΕΟΚΕ συνιστά στις οικονομικές αρχές να παρέχουν κίνητρα σε εκείνους τους φορείς που πληρούν καλύτερα αυτούς τους όρους.

1.6 Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να προβάλει το τραπεζικό μοντέλο που αντιπροσωπεύουν οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και τα ταμιευτήρια, απορρίπτοντας ωστόσο κατηγορηματικά ορισμένες πρακτικές του χρηματοπιστωτικού τομέα που εφαρμόζονται και από ορισμένους φορείς αυτού του κλάδου, και τάσσεται υπέρ της ενίσχυσης των κανόνων δεοντολογίας και των κωδίκων χρηστής διακυβέρνησης για το σύνολο του χρηματοπιστωτικού τομέα, που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάκτηση της χαμένης εμπιστοσύνης.

1.7 Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τις δραματικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η συνέχιση της πιστωτικής στασιμότητας και της αύξησης του κόστους δανεισμού στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Ενστερνίζεται επίσης την επίκριση που εξέφρασε πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τη θέση της Επιτροπής της Βασιλείας, η οποία αμφισβήτησε τα ειδικά ευρωπαϊκά μέσα για τη χρηματοδότηση των ΜΜΕ.

1.8 Εάν η Ευρώπη επιθυμεί να αντεπεξέλθει επιτυχώς στις μελλοντικές προκλήσεις και να γίνει φορέας αλλαγών (και όχι να βιώνει τις αλλαγές παθητικά), θα πρέπει να λάβει επειγόντως σειρά μέτρων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», της Πρώτης και της Δεύτερης Πράξης για την Ενιαία Αγορά, της πρωτοβουλίας «Small Business Act», του προγράμματος COSME, της πρωτοβουλίας υπέρ της κοινωνικής επιχειρηματικότητας κλπ. Η ενίσχυση του ρόλου των ταμιευτηρίων και των πιστωτικών συνεταιρισμών στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα θα συμβάλει σημαντικά στην επίτευξη αυτών των στόχων.

2. Πιστωτικοί συνεταιρισμοί και ταμιευτήρια στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό περιβάλλον

2.1 Ιστορικά, τα ταμιευτήρια και οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της οικονομίας και, ιδιαίτερα, στη στήριξη της γεωργίας, της μικρής βιομηχανίας και του εμπορίου. Σήμερα αντιπροσωπεύουν περίπου το 40 % του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στη Γαλλία το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 70 % και στη Γερμανία σε 60 %), ενώ η διάρθρωσή τους παρουσιάζει σημαντικές διαφορές από χώρα σε χώρα. Όσον αφορά τα ταμιευτήρια, η συγκέντρωση του τομέα σε λιγότερες επιχειρήσεις σε χώρες όπως η Ισπανία και η Φινλανδία έρχεται σε αντίθεση με τον έντονο κατακερματισμό που παρατηρείται στη Γερμανία ή στην Αυστρία.

2.2 Γενικά, με την αναδιάρθρωση των τραπεζών προέκυψε ένα τραπεζικό τοπίο το οποίο είναι μικρότερο, πιο υγιές, αλλά λιγότερο προσπελάσιμο, καθώς τα τελευταία χρόνια οι ΜΜΕ και τα νοικοκυριά δεν έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση, γεγονός που συνοδεύθηκε και από τη σταδιακή μείωση του δικτύου των τοπικών υποκαταστημάτων και την απώλεια μεγάλου αριθμού θέσεων εργασίας. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να επιδεινωθεί αν εκδιωχθούν από την αγορά οι τοπικές τράπεζες.

2.3 Ως επιχειρηματικό μοντέλο λιανικής τραπεζικής, οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και τα ταμιευτήρια παρουσιάζουν πολύ σημαντικά στοιχεία διαφοροποίησης: χαρακτηρίζονται από τη σύνδεσή τους με τον τοπικό παραγωγικό ιστό, την «αγκίστρωσή» τους στη γεωγραφική τους περιοχή, την πυκνότητα των εμπορικών τους δικτύων, την εγγύτητά τους στον πελάτη, τη χρηματοδότηση ειδικών τομέων, την υποστήριξη των τοπικών συμφερόντων και των κοινωνικών φορέων, καθώς επίσης και από την αλληλεγγύη τους.

2.4 Χάρη στη διάρθρωσή τους, τα ταμιευτήρια και οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί διαθέτουν κατά γενικό κανόνα υγιείς δομές περιουσιακών στοιχείων, αναλαμβάνουν λογικούς κινδύνους και καθορίζουν τις διαδικασίες επένδυσης και κεφαλαιοποίησής τους σύμφωνα με τις πολιτικές της ενδογενούς εδαφικής ανάπτυξης.

2.5 Για σκοπούς εννοιολογικής σαφήνειας, κρίνεται σκόπιμο να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τους πιστωτικούς συνεταιρισμούς από τα ταμιευτήρια:

• οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί είναι φορείς ιδιωτικού δικαίου που έχουν διττό χαρακτήρα: πρόκειται για συνεταιριστικές εταιρείες και πιστωτικούς οργανισμούς με πρωταρχικό στόχο την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στους μετόχους/ιδιοκτήτες και στους πελάτες τους. Οι συνεταιριστικές αρχές που αποτελούν τη βάση της διακυβέρνησής τους είναι οι αρχές της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων και της συμμετοχής (ένα άτομο, μία ψήφος), ενώ σημαντικό μέρος των αποτελεσμάτων τους μεταφέρεται σε υποχρεωτικά αποθεματικά και κοινωνικά ταμεία·

• τα ταμιευτήρια είναι ιδρύματα ιδιωτικού δικαίου που επιτελούν δύο βασικά καθήκοντα: χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες και κοινωνική προσφορά. Η ιδιαιτερότητα του μοντέλου συνίσταται στο γεγονός ότι δεν έχουν συγκεκριμένους ιδιοκτήτες, παρότι υπάρχουν και άλλες μορφές ταμιευτηρίων, όπως οι δημόσιες επιχειρήσεις ή οι ανώνυμες εταιρείες. Στις περιπτώσεις που λαμβάνουν τη μορφή ιδρύματος, τα διοικητικά όργανά τους ψηφίζονται από μια γενική συνέλευση, στην οποία εκπροσωπούνται οι τοπικές και οι περιφερειακές αρχές και επίσης, ανάλογα με τη χώρα, οι πελάτες, οι ιδρυτικοί φορείς και οι εργαζόμενοι. Τα κέρδη που προκύπτουν διατίθενται σε αποθεματικά και σε κοινωνικά έργα.

2.6 Τα στοιχεία που αφορούν τους πιστωτικούς συνεταιρισμούς είναι πολύ αποκαλυπτικά σε περιόδους κρίσης: κανένας τους δεν κήρυξε πτώχευση στην ΕΕ. Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί αντιπροσωπεύουν περίπου το 20 % της αγοράς καταθέσεων, σε χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες χρηματοδοτούν το 25 % έως 45 % των δανείων προς τις ΜΜΕ και τα τελευταία χρόνια αυξάνουν συνεχώς το μερίδιό τους σε καταθέσεις, τάση χαρακτηριστική της εμπιστοσύνης που τους επιδεικνύεται.

2.7 Όσον αφορά τα ταμιευτήρια, έχουν διατηρήσει το υψηλό τους μερίδιο στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της ΕΕ. Έτσι, στη Γερμανία φθάνουν το 43 % της αγοράς καταθέσεων και το 39 % των πιστώσεων και στην Ισπανία το 41 % και το 42 % αντίστοιχα.

2.8 Ακόμα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο² υπογραμμίζει τον κομβικό ρόλο των πιστωτικών συνεταιρισμών. Επειδή οι τράπεζες αυτές είναι λιγότερο εξαρτημένες από τις προσδοκίες των μετόχων, καλύπτουν με αξιοπιστία και ασφάλεια τις πιστωτικές ανάγκες των ΜΜΕ και πολλών νοικοκυριών.

2.9 Ωστόσο, παρατηρήθηκαν και εξαιρέσεις: ορισμένα ταμιευτήρια και πιστωτικοί συνεταιρισμοί εγκατέλειψαν τους ειδικούς τους στόχους και επιδόθηκαν σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες και σε υπέρμετρες επεκτάσεις σε άλλες επικράτειες, με αποτέλεσμα να χάσουν το κύρος τους, πράγμα που οδήγησε, σε ορισμένες χώρες, στη θέσπιση ρυθμιστικών μέτρων, τα οποία υπονόμευσαν κατά κάποιον τρόπο το συγκεκριμένο πρότυπο τράπεζας.

2.10 Συνοπτικά, η ενίσχυση των κεφαλαίων, η επίτευξη του κατάλληλου μεγέθους, η διατήρηση του τοπικού χαρακτήρα και η εξασφάλιση υψηλών επιπέδων προστασίας του καταναλωτή πρέπει να συνοδευθούν από τη διατήρηση των βασικών χαρακτηριστικών ενός ιδιαίτερου επιχειρηματικού μοντέλου. Στη διαδικασία αυτή, η ΕΟΚΕ ζητεί την αναγνώριση και την υποστήριξη των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3. Προκλήσεις για την ανάπτυξη της λιανικής τραπεζικής

3.1 Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και τα ταμιευτήρια παρουσιάζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του επιχειρηματικού μοντέλου της λιανικής τραπεζικής: εγγύτητα στον πελάτη, μακροχρόνια τοπική παρουσία, συνεργασία, κοινωνική διάσταση κλπ. Ωστόσο, η ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους εξαρτάται από διάφορους παράγοντες³:

• ο αυξανόμενος ανταγωνισμός περιόρισε σταδιακά τα περιθώρια χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης·
• η διανομή μέσω πολλαπλών διαύλων απαιτεί μεγάλες επενδύσεις σε τεχνολογία·
• το ανεπαρκές μέγεθος καθιστά ενίοτε αναγκαία τη σύναψη στρατηγικών συμμαχιών μεταξύ ιδρυμάτων ή τη συγχώνευσή τους·
• τα φαινόμενα συγκεντρωτισμού δεν είναι άμοιρα κινδύνων και μπορούν να δημιουργήσουν συναφείς αντιοικονομίες κλίμακας·
• η τοπική τραπεζική δραστηριότητα δύσκολα συνδυάζεται με τη γεωγραφική διαφοροποίηση στις διεθνείς αγορές.

3.2 Παρόλα αυτά, οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και τα ταμιευτήρια συνεχίζουν να επιτελούν πολύ σημαντικό ρόλο στην υλοποίηση της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» μέσω του χρηματοπιστωτικού, κοινωνικού και εδαφικού τους ρόλου, συμπληρώνοντας τις μορφές μη τραπεζικής χρηματοδότησης (πληθοχρηματοδότηση, κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου, «επιχειρηματικοί άγγελοι» κλπ.) οι οποίες εμφανίστηκαν λόγω του έντονου περιορισμού των τραπεζικών πιστώσεων («πιστωτική ασφυξία») και των υψηλών εγγυήσεων που απαιτούνται.

3.3 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι οικονομικές και νομισματικές αρχές οφείλουν να ενισχύσουν τα μέτρα που διευκολύνουν την πρόσβαση των ΜΜΕ σε κεφάλαια και να ενθαρρύνουν τη μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση, προωθώντας έτσι την πολυμορφία των τύπων επιχειρήσεων⁴ και τον επιμερισμό των κινδύνων στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

4. Κοινωνικό έργο στην υπηρεσία των τοπικών οικονομιών

4.1 Ο χρηματοπιστωτικός και ο κοινωνικός ρόλος των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, με γνώμονα την υποστήριξη της εδαφικής συνοχής. Η κοινωνική δέσμευση και το ενδιαφέρον για την κοινότητα είναι τα πλέον ορατά χαρακτηριστικά τους για το κοινό⁵.

4.2 Τα πλεονάσματα διατίθενται προς όφελος του πολιτισμού, της κοινωνικής και της ιατρικής πρόνοιας, της εκπαίδευσης και της έρευνας, της ιστορικής καλλιτεχνικής κληρονομιάς, της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας κλπ. και, στην περίπτωση των ταμιευτηρίων, το κοινωνικό μέρισμα ανέρχεται σε αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

4.3 Ενώπιον της ανάγκης δημιουργίας αξίας για τις τοπικές οικονομίες, η προσέγγιση stakeholder value (STV), που θέτει στο επίκεντρο τη δημιουργία αξίας για όλες τις ομάδες ενδιαφερομένων, αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Συγκεκριμένα, οι κοινωνικές τράπεζες διευκολύνουν την πρόσβαση όλων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και την εδαφική συνοχή, ενθαρρύνοντας την επιχειρηματικότητα και την υλοποίηση κοινωνικά υπεύθυνων επενδύσεων και προγραμμάτων μικροχρηματοδότησης.

4.4 Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και τα ταμιευτήρια επιτελούν σημαντικό ρόλο ως μεσάζοντες για τους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς και τα προγράμματα της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να διευκολυνθεί ο ρόλος των μικρότερων συνεταιριστικών τραπεζών ως διαμεσολαβητών για τις χρηματοδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων (ΕΤαΕπ) μέσω της απλοποίησης των διοικητικών απαιτήσεων, στοιχείου καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη του σχεδίου Juncker. Είναι επίσης αναγκαίο να ενισχυθεί ο ρόλος που διαδραματίζουν στην υλοποίηση της πρωτοβουλίας για την κοινωνική επιχειρηματικότητα.

5. Επιπτώσεις της αναδιάρθρωσης στον τομέα των κοινωνικών τραπεζών

5.1 Τα τελευταία χρόνια, τα ταμιευτήρια στην Ευρώπη υπέστησαν εκτενή αναδιάρθρωση, με αποτέλεσμα να απολέσουν σε ορισμένες χώρες τον χαρακτήρα του κοινωφελούς ιδρύματος.

5.2 Στη συνέχεια, λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, δρομολογήθηκαν διαδικασίες διάσωσης και εξυγίανσης, συγχωνεύσεις και εξαγορές, εθνικοποιήσεις, ακόμα και διαδικασίες μετατροπής των ισπανικών ταμιευτηρίων σε τράπεζες.

5.3 Τα προβλήματα εταιρικής διακυβέρνησης, οι υψηλότερες απαιτήσεις του νέου ρυθμιστικού πλαισίου για τον χρηματοπιστωτικό τομέα και η ανάγκη προσαρμογής του μεγέθους του τομέα σε μια συρρικνούμενη αγορά προκάλεσαν φαινόμενα συγκεντρωτισμού στο τραπεζικό σύστημα. Στον αντίποδα των δυσκολιών διεθνοποίησης αυτών των ιδρυμάτων με σκοπό τη μεγέθυνσή τους, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η ανάληψη κινδύνων είναι συνήθως μεγαλύτερη στους πολυεθνικούς ομίλους.

5.4 Από την άλλη πλευρά, με βάση την έκθεση της ομάδας Liikanen του 2012 και προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που δημιουργούν για την τσέπη του φορολογουμένου οι «υπερβολικά μεγάλες για να καταρρεύσουν» τράπεζες, η Επιτροπή πρότεινε έναν κανονισμό με διαρθρωτικά μέτρα για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων της ΕΕ, για τον οποίο η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκδώσει γνωμοδότηση⁶, που εγκρίθηκε με μεγάλη πλειοψηφία.

5.5 Σε ορισμένα άρθρα της εν λόγω πρότασης κανονισμού προβλέπονται εξαιρέσεις από τις κεφαλαιακές απαιτήσεις και τα δικαιώματα ψήφου για τους πιστωτικούς συνεταιρισμούς και τα ταμιευτήρια, επειδή η οικονομική και ιδιοκτησιακή δομή των συγκεκριμένων ιδρυμάτων παρουσιάζει μεγάλες ιδιαιτερότητες.

5.6 Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ορισμένοι κανόνες που αφορούν τον διαχωρισμό μεταξύ εμπορικών και επενδυτικών τραπεζικών δραστηριοτήτων ενδέχεται να αλλοιώσουν το σύστημα λειτουργίας των τοπικών, μικρότερων τραπεζών και την καθημερινή τοπική παρουσία τους για την υποστήριξη της πραγματικής οικονομίας και, ως εκ τούτου, να αποδειχθούν δυσανάλογοι..

5.7 Οι συνέπειες αυτών των αλλαγών δεν αφήνουν ανεπηρέαστο τον Ευρωπαίο πολίτη: σημαίνουν μείωση του εγκατεστημένου δυναμικού (υπηρεσίες και προσωπικό), με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την απασχόληση και τη χρηματοδότηση ιδιωτών και ΜΜΕ.

5.8 Εν κατακλείδι, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι εάν δεν υπάρξει ευελιξία στην εφαρμογή των νέων ρυθμιστικών απαιτήσεων, ελλοχεύει ο κίνδυνος «τραπεζοποίησης» και, κατά συνέπεια, αλλοίωσης της φυσιογνωμίας των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων, με αποτέλεσμα η κοινωνία να απολέσει ένα σημαντικό κοινωνικό στοιχείο ενεργητικού που έχει οικοδομηθεί στη διάρκεια αιώνων.

6 Στρατηγικές επιλογές απέναντι στις μελλοντικές προκλήσεις

6.1 Οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και τα ταμιευτήρια συνέβαλαν στη σταθεροποίηση, στη φερεγγυότητα και στην ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος. Ωστόσο, οι νέες απαιτήσεις της αγοράς καθιστούν επιτακτική την αντιμετώπιση των ακόλουθων προκλήσεων:

• εδραίωση του μοντέλου της τοπικής λιανικής τραπεζικής,
• περαιτέρω προώθηση των επιχειρηματικών συνεργασιών,
• βελτίωση των εσωτερικών συστημάτων διαχείρισης των κινδύνων,
• προσαρμογή στα νέα μέτρα για τη ρύθμιση, την εποπτεία και την ανθεκτικότητα,
• αύξηση της επαγγελματικότητας των διοικητικών στελεχών,
• ενίσχυση της αποδοτικής διαχείρισης,
• προστασία της κεφαλαιακής επάρκειας για την αποφυγή της αφερεγγυότητας,
• ενίσχυση της διαφάνειας και της χρηστής εταιρικής διακυβέρνησης.

6.2 Το κεφάλαιο των σχέσεων συνιστά άυλο στοιχείο ενεργητικού που έχει ζωτική σημασία για τις τραπεζικές επιχειρήσεις· γιʼ αυτό, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της κοινωνικής οικονομίας θα πρέπει να αξιοποιήσουν τα δίκτυα επαφών και εσωτερικής στήριξης που διαθέτουν. Οι οικονομικές αρχές, από την πλευρά τους, θα πρέπει να αναγνωρίσουν την αξία αυτών των ταμείων αλληλεγγύης των πιστωτικών συνεταιρισμών κατά την εφαρμογή των κανόνων προληπτικής εποπτείας.

6.3 Παράλληλα, αυτά τα ιδρύματα θα πρέπει να παρακολουθούν τα επίπεδα στα οποία κυμαίνονται οι καθυστερήσεις πληρωμών, τις καταστάσεις αβεβαιότητας που προκαλούνται από τους γεωπολιτικούς κινδύνους και τις τεχνολογικές καινοτομίες (Ψηφιακό Θεματολόγιο), οι οποίες διαμορφώνουν ένα νέο οικοσύστημα για το χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπου θα πρέπει μελλοντικά να παρακολουθούνται οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τεσσάρων συντελεστών: των παραδοσιακών τραπεζών, των νέων ψηφιακών παραγόντων της οικονομίας, των ρυθμιστικών αρχών και των καταναλωτών.

6.4 Είναι απαραίτητο να συνδυάσουν την ισχύ τους ως μοντέλου που βρίσκεται κοντά στον πολίτη (προσωπική γνωριμία, συμμετοχή σε έργα της τοπικής κοινότητας) με τη χρήση των ΤΠΕ, προκειμένου να υποστηρίξουν νέες πρωτοβουλίες για την ανάκαμψη της παραγωγικής οικονομίας.

6.5 Οφείλουν να βελτιώσουν την εταιρική τους διακυβέρνηση με κατάλληλες δομές κατάρτισης, διαχείρισης και ελέγχου των δραστηριοτήτων. Συγκεκριμένα, πρέπει να θεσπιστούν γραπτοί κώδικες δεοντολογίας για τη διασφάλιση της επαγγελματικότητας και της ηθικής ακεραιότητας κατά την εκπροσώπηση των διάφορων συμφερόντων στα διοικητικά όργανα αυτών των ιδρυμάτων.

6.6 Η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία ενός νέου μοντέλου εσωτερικής εποπτείας των ταμιευτηρίων και των πιστωτικών συνεταιρισμών, στο οποίο θα λαμβάνουν μέρος οι εργαζόμενοι, εκπρόσωποι των ΜΜΕ και άλλες ομάδες ενδιαφερομένων.

6.7 Μια νέα πρόκληση που θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν είναι ο μη τραπεζικός ανταγωνισμός, ώστε να μπορέσουν, ανταποκρινόμενα στις νέες απαιτήσεις των πολιτών, να αναπτυχθούν παράλληλα και συνάπτοντας συμμαχίες με τα μέσα της πληθοχρηματοδότησης (crowdfunding) και της συνεργατικής κατανάλωσης.

7. Βελτίωση της ανθεκτικότητας και της εποπτείας των ευρωπαϊκών τραπεζών

7.1 Η ΕΟΚΕ είναι υπέρ της συμπλήρωσης των συστημάτων ρύθμισης και εποπτείας του χρηματοπιστωτικού τομέα, όπως και της επαρκούς θωράκισης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, ώστε να αντέξουν σε μελλοντικές κρίσεις.

7.2 Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε έναν κατʼ εξουσιοδότηση κανονισμό⁷, ο οποίος ρυθμίζει, με βάση τα σχέδια τεχνικών προτύπων της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών, πτυχές που αφορούν τις απαιτήσεις ίδιων κεφαλαίων, λαμβάνοντας υπόψη τη διαφορετικότητα των κεφαλαιακών μέσων των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ζητήματα που αφορούν τον περιορισμό της εξόφλησης κεφαλαιακών μέσων της κατηγορίας 1 στην περίπτωση των πιστωτικών συνεταιρισμών.

7.3 Ένας άλλος βασικός πυλώνας που συμπληρώνει την τραπεζική ένωση είναι ο «ενιαίος μηχανισμός εποπτείας» και η διαχείριση του ταμείου που προορίζεται για τη χρηματοδότηση ενδεχόμενων διασώσεων τραπεζών. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, το μέσο αυτό θα ενισχύσει την αντίδραση των τραπεζών απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις⁸.

7.4 Σε σχέση με τον απαιτούμενο επιμερισμό των κινδύνων, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, κατά τον καθορισμό της συνεισφοράς κάθε ιδρύματος στο μελλοντικό Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το είδος κινδύνων που αντιμετωπίζει το κάθε ίδρυμα και εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στην ανάγκη ορθής εφαρμογής των δεικτών που ορίζονται στην οδηγία για την ανάκαμψη και την εξυγίανση πιστωτικών ιδρυμάτων⁹. Από την πλευρά της, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι λαμβάνεται υπόψη το αν το ίδρυμα συμμετέχει σε θεσμικό σύστημα προστασίας¹⁰.

7.5 Στο νέο αυτό χρηματοπιστωτικό τοπίο, η ΕΟΚΕ ζητεί να υπάρξει πραγματική προώθηση της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, της ηθικής δεοντολογίας και της διαφάνειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και να καταβληθούν προσπάθειες διαπαιδαγώγησης από τους εποπτικούς οργανισμούς με στόχο τη βελτίωση της χρηματοοικονομικής παιδείας¹¹, ιδίως όσον αφορά τους τύπους ιδρυμάτων της κοινωνικής οικονομίας, που παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα. Προς τούτο, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί ο ρόλος και η προβολή των αντιπροσωπευτικών τους δικτύων: της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συνεταιριστικών Τραπεζών (EACB, κατά το αγγλικό της αρκτικόλεξο), της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ηθικών και Εναλλακτικών Τραπεζών (FEBEA) και του Ευρωπαϊκού Ομίλου Ταχυδρομικών Ταμιευτηρίων (ESBG).

7.6 Η ΕΟΚΕ αποτιμά πολύ θετικά τον σχεδιασμό νέων χρηματοπιστωτικών μέσων που θα βελτιώσουν την τρέχουσα διακυβέρνηση, αλλά θεωρεί ότι το νέο αυτό ρυθμιστικό πλαίσιο πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ποικιλομορφία των εμπλεκόμενων χρηματοπιστωτικών φορέων και να διασφαλίζει τη σταθερότητά τους, περιορίζοντας ταυτόχρονα τις επιβαρύνσεις για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που διαθέτουν λιγότερους πόρους. Το ζητούμενο, επομένως, είναι η βελτίωση της νομοθεσίας.

8. Ενίσχυση του μοντέλου των κοινωνικά υπεύθυνων τραπεζών

8.1 Η αποκατάσταση του παραγωγικού ιστού, η ενίσχυση των τοπικών οικονομιών και η αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων θα πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα για την ΕΕ. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί από τα ευρωπαϊκά όργανα να προωθήσουν, μέσω μόνιμων φόρουμ διαλόγου, τα τραπεζικά μοντέλα που εντάσσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα στην πραγματική οικονομία, δημιουργώντας σταθερότητα και πλούτο στις περιοχές τους.

8.2 Η τάση της συνεχόμενης μεγέθυνσης των τραπεζών ως επακόλουθο των διαδικασιών αναδιάρθρωσης προκαλεί ανησυχία, λόγω του συστημικού κινδύνου που εγκυμονεί το φαινόμενο αυτό. Κατά συνέπεια, ζητείται επιστροφή στα παραδοσιακά επιχειρηματικά πρότυπα (back to basics), με μεγαλύτερη διαφοροποίηση των ιδρυμάτων που ειδικεύονται στις εμπορικές τραπεζικές δραστηριότητες από εκείνα που συνδυάζουν την ανάπτυξη των εμπορικών δραστηριοτήτων με επενδυτικές. Η πείρα έχει δείξει ότι η ποικιλομορφία, η διασπορά και ο επιμερισμός των κινδύνων συνιστούν θετικά στοιχεία για το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα.

8.3 Η ζωτικότητα και η ανάπτυξη των πιστωτικών συνεταιρισμών και των ταμιευτηρίων βασίζονται στη δημοκρατική διαχείριση και στην ελευθερία που διαθέτουν τα μέλη τους να αποφασίζουν υπεύθυνα τον τρόπο διάθεσης των πλεονασμάτων τους. Η ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης για τη στήριξη της πραγματικής οικονομίας είναι αυτή που θα διασφαλίσει τη συνέχισή τους στο μέλλον, σύμφωνα με τους στόχους των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2015 και με τη διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών του 2012 σχετικά με τους συνεταιρισμούς.

8.4 Για τον λόγο αυτό, τα ταμιευτήρια και οι πιστωτικοί συνεταιρισμοί χρήζουν ειδικής μεταχείρισης κατά την εφαρμογή των κανόνων προληπτικής εποπτείας, με δεδομένο ότι τα ιδρύματα αυτά αποτελούν το πρότυπο της τράπεζας που ζητούν οι Ευρωπαίοι πολίτες, το οποίο βασίζεται στην υπεύθυνη και αλληλέγγυα διαχείριση¹², σύμφωνα με τις αρχές και τις αξίες της κοινωνικής οικονομίας.

Βρυξέλλες, 18 Φεβρουαρίου 2015

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής

και Κοινωνικής Επιτροπής

Henri Malosse

1 ΕΕ C 451 της 16.12.2014, σ. 45.

2 Redesigning the Contours of the Future Financial System (Επανασχεδιάζοντας το πλαίσιο του μελλοντικού χρηματοπιστωτικού συστήματος), IMF staff position note, 16 Αυγούστου 2010 (SPN/10/10).

3 Τράπεζα της Ισπανίας: Cooperative and savings banks in Europe: Nature, challenges and perspectives, (Συνεταιριστικές τράπεζες και ταμιευτήρια στην Ευρώπη: χαρακτηριστικά, προκλήσεις και προοπτικές), Απρίλιος 2011· Ευρωπαϊκή Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών: EACB answer to the Green Paper on territorial cohesion turning territorial diversity into strength (Η απάντηση της EACB στην Πράσινη Βίβλο για την εδαφική συνοχή: μετατροπή της εδαφικής πολυμορφίας σε προτέρημα), Φεβρουάριος 2009· Παγκόσμιο Ινστιτούτο Αποταμιευτικών Τραπεζών (WSBI) – Ένωση Ευρωπαϊκών Αποταμιευτικών Τραπεζών (ESBG): 200 years of savings banks: a strong and lasting business model for responsible, regional retail banking (200 χρόνια ταμιευτηρίων: ένα ισχυρό και ανθεκτικό επιχειρηματικό μοντέλο για υπεύθυνες, περιφερειακές υπηρεσίες λιανικής τραπεζικής), Σεπτέμβριος 2011· ΕΟΚΕ: Η κοινωνική οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 2014.

4 ΕΕ C 318, 23.12.2009, σ. 22.

5 Castelló, E.: El liderazgo social de las cajas de ahorros. FUNCAS, Μαδρίτη 2005.

6 ΕΕ C 451 της 16.12.2014, σ. 45.

7 Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 241/2014 της Επιτροπής, της 7ης Ιανουαρίου 2014.

8 ΕΕ C 67 της 6.3.2014, σ. 58.

9 Βλ. οδηγία 2014/59/ΕΕ.

10 Βλ. τον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) 2015/63 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

11 ΕΕ C 318 της 29.10.2011, σ. 24.

12 ΕΕ C 100 της 30.4.2009, σ. 84.