Οργανώσεις vs Ομάδες Παραγωγών

Του Χρήστου Καρατζά¹

Περίληψη

Τα τελευταία χρόνια γίνεται συχνή αναφορά στον όρο «Οργανώσεις ή Ομάδες Παραγωγών» με τρόπο που αρκετές φορές υπάρχει σύγχυση για το αν πρόκειται για το ίδιο πράγμα ή αν έχουν κάποια σχέση με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Η αναφορά στις Οργανώσεις και στις Ομάδες Παραγωγών είναι αρκετά παλιά στην εθνική και κοινοτική νομοθεσία και ουσιαστικά πάντα παρέμεναν δύο διαφορετικές νομικές οντότητες. Η βασική τους διαφορά είναι ο βαθμός οργάνωσης που επιδρά τόσο στον αριθμό των μελών τους όσο και στην επιχειρησιακή τους ικανότητα. Η Ομάδα Παραγωγών αφορά νομικά πρόσωπα που δεν έχουν την αντίστοιχη οργάνωση (σε διοικητικό ή λογιστικό επίπεδο), ούτε τις υποδομές που απαιτούνται για τη διαχείριση της παραγωγής των μελών τους. Αντίθετα η Οργάνωση Παραγωγών αναφέρεται σε δομημένες, οργανωμένες και με κατάλληλες υποδομές ενώσεις παραγωγών, που έχουν εμπορικό προσανατολισμό. Αυτό σημαίνει ότι το ίδιο νομικό πρόσωπο μπορεί να αναγνωριστεί είτε απευθείας ως Οργάνωση Παραγωγών είτε να μεσολαβήσει ένα στάδιο προαναγνώρισης ως Ομάδα Παραγωγών, που μόλις αποκτήσει τα κατάλληλα εχέγγυα να αποκτήσει το καθεστώς της Οργάνωσης Παραγωγών.

• Εισαγωγή

Οι Οργανώσεις Παραγωγών (ΟρΠ) ξεκίνησαν στα οπωροκηπευτικά το 1972² στο πλαίσιο της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς (ΚΟΑ) των οπωροκηπευτικών, όπως αυτή θεσμοθετήθηκε με τον Καν. (ΕΟΚ) 1035/72³. Αρχικά, ο σκοπός των Οργανώσεων ήταν η διαχείριση των αποσύρσεων αλλά με την αναθεώρηση της ΚΟΑ το 1996 δόθηκε έμφαση στον εμπορικό προσανατολισμό και στην ενίσχυση της θέσης των παραγωγών στην αγορά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε κατανοήσει ότι οι συγχωνεύσεις που υλοποιούνταν στο κομμάτι της ζήτησης και ειδικά στο λιανεμπόριο θα επέφεραν μεγάλες πιέσεις στις τιμές των οπωροκηπευτικών, που προσφερόταν από σχετικά μεγάλο αριθμό συνεταιρισμών και παραγωγών. Η αρχαία ρήση «η ισχύς εν τη ενώσει» είχε περισσότερο σημασία από οποιαδήποτε άλλη φορά.

Την περίοδο εκείνη, στις χώρες της Ευρώπης, υπήρχαν Οργανώσεις Παραγωγών με διαφορετικό βαθμό ετοιμότητας να ανταποκριθούν στον νέο ρόλο τους. Στις χώρες της Β. Ευρώπης είχαν καλύτερο βαθμό οργάνωσης και περισσότερες υποδομές απ’ ότι στις χώρες της Ν. Ευρώπης, ενώ όσες είχαν αναγνωριστεί, βάσει της προηγούμενης ΚΟΑ, ήταν καλύτερα προετοιμασμένες να δώσουν έμφαση στον εμπορικό προσανατολισμό τους. Για τον σκοπό αυτό, με την αλλαγή της ΚΟΑ το 1996 (Καν. (ΕΚ) 2200/1996⁴), προστέθηκε επιπλέον η έννοια της Ομάδας Παραγωγών (ΟμΠ). Η αλλαγή αυτή αποσκοπούσε στο να προετοιμαστούν συνεταιρισμοί - ή άλλες συλλογικές οντότητες - που δεν πληρούσαν τα κριτήρια των Οργανώσεων Παραγωγών, ώστε να τύχουν μεταβατικής περιόδου για να πετύχουν τους στόχους τους. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που ορίστηκε στα 5 έτη, οι ΟμΠ ήταν επιλέξιμες για εθνική και κοινοτική χρηματοδοτική ενίσχυση, εφόσον αναλάμβαναν να τηρήσουν ορισμένες δεσμεύσεις. Στο τέλος της μεταβατικής περιόδου μπορούσαν να αναγνωριστούν ως Οργανώσεις Παραγωγών.

Στο πλαίσιο αυτό, συνεταιρισμοί ή άλλες συλλογικές οντότητες, που πληρούσαν τα κατά περίπτωση συγκεκριμένα κριτήρια που έθεταν οι κοινοτικοί Κανονισμοί, μπορούσαν να αναγνωρίσουν Οργανώσεις ή/και Ομάδες Παραγωγών. Το βασικό πλαίσιο για την αναγνώρισή τους είναι το Προεδρικό Διάταγμα 36/1986⁵, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, το οποίο θέτει το γενικό πλαίσιο, ενώ τα κριτήρια αναγνώρισης για κάθε τομέα γεωργικών προϊόντων ορίζονται από ειδικότερες Υπουργικές Αποφάσεις. Στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, επιτρέπεται σε όλα τα είδη νομικών μορφών να συστήσουν ΟρΠ/ΟμΠ (ακόμη και σε ιδιωτικές εταιρείες) αλλά ο συνεταιρισμός είναι το συνηθέστερο σχήμα⁶.

• Οργανώσεις Παραγωγών

Οι Οργανώσεις Παραγωγών αποτελούν την πιο εκλεπτυσμένη μορφή συλλογικής οργάνωσης. Πρόκειται για ενώσεις παραγωγών (φυσικών ή νομικών προσώπων), που αποφασίζουν να διαθέσουν την παραγωγή τους από κοινού και διαθέτουν την κατάλληλη οργάνωση και τις απαιτούμενες υποδομές για να πετύχουν αυτόν τον σκοπό. Τα επιχειρησιακά προγράμματα στον τομέα αυτό είναι βασικά χρηματοδοτικά εργαλεία για να μπορούν να βελτιώνουν κάθε χρόνο την επίδοσή τους στον τομέα αυτό.

Το Προεδρικό Διάταγμα 614/81 όριζε τις προϋποθέσεις για την αναγνώριση Ομάδων Παραγωγών, προβλέποντας μάλιστα και τη δυνατότητα χρηματικών βραβείων για ΟΠ που ανέπτυσσαν υποδειγματική δραστηριότητα. Το ΠΔ 614/81 αντικαταστάθηκε από το ΠΔ 36/1986, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, το οποίο παραμένει μέχρι και σήμερα το ισχύον νομοθέτημα για τους όρους, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία αναγνώρισης Ομάδων Παραγωγών (ΟΠ) και Ενώσεων Ομάδων Παραγωγών (ΕΟΠ). Παρ’ ότι η νομοθεσία αναφέρει τον όρο «Ομάδες Παραγωγών» η ονοματολογία αυτή καλύπτει σαφώς και τις Οργανώσεις Παραγωγών, για τις οποίες έχει κυρίως χρησιμοποιηθεί τα τελευταία χρόνια.

Οι βασικές προϋποθέσεις μιας ΟρΠ είναι οι ακόλουθες:

• Tα μέλη (φυσικά ή νομικά πρόσωπα) πρέπει να απασχολούνται με την παραγωγή γεωργικών προϊόντων στον τομέα που αναγνωρίζεται η ΟρΠ. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να υποβάλλουν Αίτηση Ενιαίας Ενίσχυσης κάθε χρόνο.
• H συμμετοχή των μελών πρέπει να είναι εθελοντική και τα μέλη πρέπει να είναι μέτοχοι του νομικού προσώπου.
• Κάθε μέλος μπορεί να ανήκει σε μια μόνο ΟρΠ για ένα συγκεκριμένο προϊόν, δηλαδή δεν μπορεί να εγγράφεται σε διαφορετικές Οργανώσεις για το ίδιο προϊόν.
• Τέλος σε όλες τις νομικές μορφές (ακόμη και αν πρόκειται για μη συνεταιρισμούς) πρέπει να αποδεικνύεται ο δημοκρατικός τρόπος λήψης αποφάσεων από τα μέλη τους.

Το πλέον βασικό χαρακτηριστικό των ΟρΠ, που έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χρηματοδότησή τους μέσω των επιχειρησιακών τους προγραμμάτων, είναι η υποχρέωση των μελών να διαθέτουν στο εμπόριο το σύνολο της παραγωγής τους μέσω της ΟρΠ για τα προϊόντα που έχει αναγνωριστεί. Ο όρος αυτός αλλά και το ποσοστό διάθεσης κυμαίνεται (π.χ. για τον τομέα του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών δεν υφίσταται, ενώ στα οπωροκηπευτικά ανέρχεται στο υψηλό ποσοστό του 90%) αλλά αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη συγκέντρωση της προσφοράς και την εμπορική αξιοποίηση των προϊόντων, που είναι άλλωστε και οι βασικοί στόχοι μιας ΟρΠ.

Στον πιο πρόσφατο Ν. 4315/2014⁷, στο άρθρο 25, αναφέρεται ότι οι Οργανώσεις Παραγωγών «αποτελούν αυτοτελείς νομικές οντότητες ή σαφώς οριζόμενα μέρη αυτών με πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, λειτουργούν σύμφωνα με την περίπτωση γ΄ της παρ. 2 του άρθρου 153 του Κανονισμού 1308/2013, συγκροτούνται με πρωτοβουλία παραγωγών ή/και ομάδων παραγωγών των τομέων του άρθρου 1 παρ. 2 του ιδίου ως άνω Κανονισμού και επιδιώκουν συγκεκριμένο σκοπό, ο οποίος μπορεί να περιλαμβάνει τουλάχιστον έναν από τους στόχους της περίπτωσης γ΄ της παρ. 1 του άρθρου 152 του Κανονισμού 1308/2013». Τέτοιος σκοπός μπορεί να είναι ο προγραμματισμός της παραγωγής, η συγκέντρωση της προσφοράς και η διάθεση στην αγορά των προϊόντων που παράγονται από τα μέλη τους, η συμβολή στη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, η ανάπτυξη πρωτοβουλιών στον τομέα της προώθησης και εμπορίας κ.α.

Κατ’ εξαίρεση, στον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων, οι όροι αναγνώρισης, αν και αναφέρονται σε Οργάνωση Παραγωγών, αντιστοιχούν ουσιαστικά στα ίδια κριτήρια που αφορούν τις Ομάδες Παραγωγών. Επιπλέον, οι υποχρεώσεις των παραγωγών καθώς και το ποσοστό της παραγωγής που θα διαθέτουν στο εμπόριο μέσω της οργάνωσης, καθορίζεται από το καταστατικό της Οργάνωσης.

Μέχρι τη στιγμή που γραφόταν το παρόν άρθρο (29-3-2016) το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα κάλυπτε μόνο τέσσερις κατηγορίες γεωργικών προϊόντων (από τις συνολικά 24 που προβλέπονται στον Καν. 1308/2013). Τα προϊόντα αυτά είναι τα ακόλουθα:

1. Ο τομέας των οπωροκηπευτικών (νωπά και μεταποιημένα). Πρόκειται για τα πρώτα προϊόντα για τα οποία ορίστηκε το θεσμικό πλαίσιο για τις Οργανώσεις Παραγωγών. Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί 135 ⁸ Οργανώσεις Παραγωγών από τις αρμόδιες εθνικές αρχές (125 εκ των οποίων υλοποιούν επιχειρησιακά προγράμματα). Τα κριτήρια αναγνώρισης των Οργανώσεων Παραγωγών ανά περιφέρεια καθώς και οι ειδικές περιπτώσεις αναφέρονται στην ΚΥΑ 266355/11-02-09 (ΦΕΚ 594Β/2009), όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, και είναι τα ακόλουθα:

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ	ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ/ Ο.Π.	ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΑΞΙΑ ΕΜΠΟΡΕΥΣΙΜΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ / Ο.Π. (εκατ. €)
ΑΡΤΑΣ, ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ	200	1,8
ΑΧΑΪΑΣ, ΗΛΕΙΑΣ, ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ, ΠΡΕΒΕΖΑΣ, ΠΙΕΡΙΑΣ, ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ, ΠΕΛΛΑΣ, ΗΜΑΘΙΑΣ	100	0,7
ΧΑΝΙΩΝ, ΡΕΘΥΜΝΗΣ, ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, ΛΑΣΗΘΙΟΥ, ΒΟΙΩΤΙΑΣ, ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ, ΑΡΚΑΔΙΑΣ, ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ, ΛΑΡΙΣΑΣ, ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΣΕΡΡΩΝ, ΚΑΒΑΛΑΣ, ΛΑΚΩΝΙΑΣ	40	0,31
ΑΤΤΙΚΗΣ, ΕΥΒΟΙΑΣ, ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ, ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ, ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ, ΤΡΙΚΑΛΩΝ, ΚΙΛΚΙΣ, ΚΟΖΑΝΗΣ, ΦΛΩΡΙΝΑΣ, ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, ΕΒΡΟΥ, ΡΟΔΟΠΗΣ, ΞΑΝΘΗΣ	20	0,25
ΠΕΙΡΑΙΑ & ΝΗΣΩΝ, ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ, ΖΑΚΥΝΘΟΥ, ΚΕΡΚΥΡΑΣ, ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ, ΛΕΥΚΑΔΑΣ, ΣΑΜΟΥ, ΧΙΟΥ, ΛΕΣΒΟΥ, ΚΥΚΛΑΔΩΝ, ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ, ΣΠΟΡΑΔΩΝ, ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΓΡΕΒΕΝΩΝ, ΔΡΑΜΑΣ, ΦΩΚΙΔΑΣ	20	0,1
ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ
Σε όλη τη χώρα: Ο.Π. οπωροκηπευτικών που επιθυμούν να αναγνωριστούν αποκλειστικά για μικρούς ερυθρούς καρπούς (φράουλα, βατόμουρα, σμέουρα κλπ.) ή λαχανικά προϊόντα ή δαμάσκηνα Σκοπέλου	20	0,1
Σε όλη τη χώρα: Ο.Π. οπωροκηπευτικών που επιθυμούν να αναγνωριστούν αποκλειστικά για καρπούς με κέλυφος ή μανιτάρια ή οπωροκηπευτικά βιολογικής παραγωγής ή αρωματικά φυτά	10	0,1
Σε όλη τη χώρα: Ο.Π. οπωροκηπευτικών που επιθυμούν να αναγνωριστούν αποκλειστικά για ακτινίδια	20	0,25
Σε όλη τη χώρα: Ο.Π. οπωροκηπευτικών που επιθυμούν να αναγνωριστούν αποκλειστικά για νωπά επιτραπέζια σταφύλια	20	0,3
Στην περιφέρεια Κρήτης, στις ΠΕ Κυκλάδων, Δωδεκανήσων, Λακωνίας, Μεσσηνίας και στον Πόρο-Τροιζηνίας: Ο.Π. οπωροκηπευτικών που επιθυμούν να αναγνωριστούν αποκλειστικά για Αβοκάντο, Μπανάνα, Φραγκοσυκιά, Μάνγκο, Τσεριμόγια, Λωτό, Λίτσι, Γκουάβα	10	0,03
Νησιά με πληθυσμό κάτω από 3.100 κατοίκους	10	0,03

Η χρηματοδότηση των επιχειρησιακών προγραμμάτων των Οργανώσεων και Ομάδων Παραγωγών για την Ελλάδα (περίοδος 2011-2014) ήταν η ακόλουθη (σε ευρώ):

	2011	2012	2013	2014
Οργανώσεις Παραγωγών	12.350.881	9.323.463	9.417.806	10.140.732
Ομάδες Παραγωγών	9.960.806	5.347.403	2.198.021	0
Σύνολο Προϋπολογισμού	22.311.687	14.670.866	11.615.827	10.140.732

Πηγή: Financial reports EAGF 2011-14

2. Ο τομέας του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών. Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί 98⁹ Οργανώσεις Παραγωγών από τις αρμόδιες εθνικές αρχές. Για να αναγνωριστεί μια Οργάνωση Παραγωγών, σύμφωνα με την ΥΑ 5746/157266/11.12.14 (ΦΕΚ 3351 Β/2014), πρέπει να αποτελείται από τουλάχιστον 100 μέλη που καλλιεργούν συνολικά τουλάχιστον 2.500 στρέμματα.

Η χρηματοδότηση των Προγραμμάτων Εργασίας που υλοποιούν οι Οργανώσεις Παραγωγών για την Ελλάδα (περίοδος 2011-2014) ήταν η ακόλουθη (σε ευρώ):

	2011	2012	2013	2014
Ελαιουργικοί Φορείς	9.123.135	7.901.020	8.324.823	8.946.250

Πηγή: Financial reports EAGF 2011-14

3. Ο αμπελο-οινικός τομέας. Οι αρμόδιες εθνικές αρχές έχουν αναγνωρίσει 9 Οργανώσεις Παραγωγών. Για να αναγνωριστεί μια Οργάνωση Παραγωγών, σύμφωνα με την ΚΥΑ 177349/14-10-2011 (ΦΕΚ 2299 Β/2011), πρέπει να αποτελείται από τουλάχιστον 20 μέλη (10 στις ορεινές, μειονεκτικές και νησιωτικές περιοχές) με ελάχιστη ποσότητα παραγωγής νωπού προϊόντος 400 τόνους (200 στις ορεινές, μειονεκτικές και νησιωτικές περιοχές). Στον συγκεκριμένο τομέα δεν υπάρχουν χρηματοδοτήσεις για υλοποίηση επιχειρησιακών προγραμμάτων.
4. Ο τομέας του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων. Δεν έχουν αναγνωριστεί μέχρι σήμερα Οργανώσεις Παραγωγών. Στον συγκεκριμένο τομέα δεν υπάρχουν χρηματοδοτήσεις για υλοποίηση επιχειρησιακών προγραμμάτων. Τα κριτήρια αναγνώρισης καθορίζονται στην ΚΥΑ 2133/101443/2013 (ΦΕΚ 2226/Β΄/10-09-2013) και είναι τα ακόλουθα:

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ	ΑΓΕΛΑΔΙΝΟ ΓΑΛΑ		ΠΡΟΒΕΙΟ ΚΑΙ ΓΙΔΙΝΟ ΓΑΛΑ
	ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ	ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΕΤΗΣΙΑ ΕΜΠΟΡΕΥΟΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΣΕ ΤΟΝΟΥΣ	ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ	ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΕΤΗΣΙΑ ΕΜΠΟΡΕΥΟΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΣΕ ΤΟΝΟΥΣ
ΚΡΗΤΗΣ	5	500	30	1500
ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ			10	200
ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ			20	1000
ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ
ΑΤΤΙΚΗΣ	5	1500
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ	5	2000	30	1500
ΗΠΕΙΡΟΥ	15	2000	40	1500
ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ			30	2000
ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ	15	4000	30	1500
ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ	20	2000	50	2500
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔ. & ΘΡΑΚΗΣ	20	3000	30	1500
ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ	20	4500	50	3500
ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ	20	5000

• Ομάδες Παραγωγών

Οι Ομάδες Παραγωγών ξεκίνησαν, επίσης, από τον τομέα των οπωροκηπευτικών ως ένα μεταβατικό στάδιο πριν την αναγνώριση ως Οργάνωση Παραγωγών. Η διάκριση αυτή έγινε από την Ε.Ε. για να επιτρέψει σε νέες συλλογικές οντότητες να αποκτήσουν την κατάλληλη διοικητική οργάνωση και υποδομή, ώστε σε ένα χρονικό ορίζοντα 5 ετών να αναγνωριστούν ως Οργανώσεις Παραγωγών. Η διάκριση αυτή είχε ως στόχο τη διευκόλυνση υλοποίησης των επιχειρησιακών τους προγραμμάτων. Οι επιλέξιμες δράσεις για τις Οργανώσεις Παραγωγών, αφορούν τη βελτίωση της παραγωγής, εμπορίας, προώθησης των παραγόμενων προϊόντων αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ συγχρόνως απαιτούσαν την ύπαρξη συγκεκριμένων υποδομών και οργάνωσης για την ενίσχυσή τους. Αντιθέτως, για τις Ομάδες Παραγωγών, η μόνη απαίτηση ήταν η ύπαρξη ενός σχεδίου αναγνώρισης με σκοπό την απόκτηση μιας στοιχειώδους οργάνωσης και των κατάλληλων υποδομών, ώστε σταδιακά να μεταβούν στο επίπεδο των Οργανώσεων Παραγωγών. Με την αποδοχή του σχεδίου αναγνώρισης άρχιζε να «τρέχει» η πενταετία και αυτό ισοδυναμούσε με προαναγνώριση. Κατά τη διάρκεια της 5ετίας που έπεται της προαναγνώρισης, τα κράτη μέλη μπορούσαν να χορηγούν ενισχύσεις στις Ομάδες Παραγωγών, που στη συνέχεια καταβάλλονταν από την Κοινότητα.

Για την επίτευξη του στόχου αυτού, η Ελλάδα είχε αποφασίσει ότι ο αριθμός των μελών για τις ΟμΠ περιοριζόταν σε 10, ενώ ως ελάχιστη αξία παραγωγής λογιζόταν η μισή από αυτήν που ίσχυε στις Οργανώσεις Παραγωγών. Με άλλα λόγια, τα κριτήρια ήταν σαφώς πιο ελαστικά απ’ ότι στις Οργανώσεις Παραγωγών, ώστε να δοθούν τα κατάλληλα κίνητρα σε μικρές ομάδες να οργανώσουν την παραγωγή και εμπορία τους. Το βασικό στοιχείο, στο οποίο στηρίχθηκε η χρηματοδότηση μιας Ομάδας Παραγωγών, ήταν το Σχέδιο Αναγνώρισης, που αφορούσε επενδυτικές δαπάνες, για την υλοποίηση του οποίου προϋπολογιζόταν ένα ποσοστό επί της αξίας παραγωγής των μελών της Ομάδας. Στο ίδιο πλαίσιο, προβλέφθηκε και η χορήγηση ενός κατ’ αποκοπή ποσού για τις δαπάνες σύστασης και διοικητικής λειτουργίας της Ομάδας Παραγωγών, το οποίο μειωνόταν κατά 50%, αν η αξία παραγωγής υπερέβαινε το 1.000.000€ (ευνοώντας άλλη μια φορά τις μικρότερες Ομάδες Παραγωγών)¹⁰.

Με την παραπάνω διάκριση ξεχώριζαν οι νέες από τις παλιές Ομάδες Παραγωγών σε διάφορους τομείς προϊόντων. Ως εκ τούτου, παλιότεροι και περισσότερο οργανωμένοι συνεταιρισμοί με υποδομές και εμπορία προϊόντων, επέλεγαν να αναγνωριστούν ως Οργανώσεις Παραγωγών, ενώ νεότεροι συνεταιρισμοί, που ξεκινούσαν την εμπορική τους δραστηριότητα, επέλεγαν να αναγνωριστούν ως Ομάδες Παραγωγών. Το σχήμα αυτό λειτούργησε τα πρώτα χρόνια κυρίως - αν όχι μόνο - στον τομέα των οπωροκηπευτικών, όπου ενδεικτικά αναφέρεται ότι την τριετία 2004-06 λειτούργησαν 127 αναγνωρισµένες Οργανώσεις Παραγωγών και 23 προαναγνωρισµένες Οµάδες Παραγωγών, οι οποίες διακίνησαν οπωροκηπευτικά αξίας περίπου 400 εκ. €. Από τις 127 Οργανώσεις Παραγωγών, οι 67 υλοποίησαν επιχειρησιακά προγράµµατα¹¹.

Στον προηγούμενο Κανονισμό για τη θέσπιση ενιαίας ΚΟΑ (Καν. (ΕΚ) 1234/2007¹²), στο άρθρο 125, τέθηκαν συγκεκριμένα γεωγραφικά κριτήρια που περιόρισαν σημαντικά την αναγνώριση νέων Ομάδων Παραγωγών. Η δυνατότητα δινόταν πλέον στα νέα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Μαΐου 2004 ή μετέπειτα, στις εξόχως απόκεντρες περιοχές της Κοινότητας ή στα μικρά νησιά του Αιγαίου Πελάγους. Η χρήση της δυνατότητας αυτής στην Ελλάδα ήταν αρκετά περιορισμένη και, δεδομένου ότι η διάρκεια των Ομάδων Παραγωγών οριζόταν στα 5 έτη, δεν υπάρχουν πλέον τέτοιες προαναγνωρισμένες Ομάδες Παραγωγών στη χώρα μας. Το σχετικό κονδύλι μηδενίστηκε για την Ελλάδα το 2014¹³, με τις τελευταίες πληρωμές σε προαναγνωρισμένες Ομάδες Παραγωγών να γίνονται το 2013. Ο νέος Κανονισμός (ΕΕ) 1308/2013¹⁴ δεν περιλαμβάνει πλέον τις Ομάδες Παραγωγών, αφαιρώντας τελείως την έννοια από τον πρώτο πυλώνα.

Εντούτοις, αναφορά στις Ομάδες Παραγωγών υπάρχει στον δεύτερο πυλώνα της Αγροτικής Ανάπτυξης και συγκεκριμένα στο άρθρο 27 του Καν. (ΕΕ) 1305/2013.¹⁵ Βάσει του εν λόγου κανονισμού παρέχεται οικονομική στήριξη προκειμένου να διευκολυνθεί η σύσταση Ομάδων και Οργανώσεων Παραγωγών στους τομείς της γεωργίας, οι οποίες αναγνωρίζονται επίσημα από την αρμόδια αρχή των κρατών μελών με βάση επιχειρηματικό σχέδιο. Στο εγκεκριμένο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020, το άρθρο αυτό έχει μετουσιωθεί στο μέτρο 09 περί “σύστασης Ομάδων και Οργανώσεων Παραγωγών”, που πλέον επεκτείνεται σε όλους τους τομείς προϊόντων της ενιαίας Κοινής Οργάνωσης Αγοράς (ΚΟΑ), και ορίζει ως ελάχιστο κριτήριο τα 10 μέλη για τις Ομάδες Παραγωγών φυτικής παραγωγής και τα 5 μέλη για τις Ομάδες Παραγωγών ζωικής παραγωγής. Η ενίσχυση δίνεται βάσει της εμπορευθείσας αξίας των παραγωγών και χρησιμεύει για την επίτευξη των στόχων ενός επιχειρηματικού σχεδίου, που μπορεί να καλύπτει ένα μεγάλο εύρος στόχων θυμίζοντας το αντίστοιχο σχέδιο αναγνώρισης που υπέβαλλαν στο παρελθόν οι Ομάδες Παραγωγών οπωροκηπευτικών.

Στον Ν. 4315/2014 (ΦΕΚ 269/Α’/24-12-2014) οι Ομάδες Παραγωγών ορίζονται ως «αυτοτελείς νομικές οντότητες με πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, οι οποίες συγκροτούνται με πρωτοβουλία παραγωγών ομοειδών προϊόντων, που συμφωνούν στην από κοινού προώθηση τουλάχιστον του 90% της παραγωγής τους και συνεργάζονται προκειμένου να δημιουργήσουν υποδομή για τη συγκέντρωση ή/και την προώθηση της παραγωγής τους». Αντίθετα στο νέο σχέδιο νόμου περί Αγροτικών Συνεταιρισμών¹⁶ (το οποίο τη στιγμή που γραφόταν το παρόν άρθρο βρίσκεται υπό διαβούλευση), το άρθρο 36 ορίζει ότι «Οι ομάδες παραγωγών συγκροτούνται με πρωτοβουλία τουλάχιστον πέντε (5) παραγωγών ομοειδών προϊόντων ζωικής προέλευσης και τουλάχιστον δέκα (10) παραγωγών ομοειδών προϊόντων φυτικής προέλευσης. Η ελάχιστη παραγωγή και για τις δύο κατηγορίες καθορίζεται από το γινόμενο των μελών της ομάδας παραγωγών επί τον μέσο όρο του παραγόμενου προϊόντος της ομάδας παραγωγών στην Περιφέρεια σύμφωνα με τα στοιχεία των δηλώσεων καλλιεργειών».

• Επίλογος

Αν και οι διαφορές μεταξύ των Οργανώσεων και των Ομάδων Παραγωγών είναι σχετικά μικρές, εντούτοις ουσιαστικά σηματοδοτούν διαφορετικές συμπράξεις παραγωγών. Η Οργάνωση ανταποκρίνεται σε καλά δομημένες, οργανωμένες και με κατάλληλες υποδομές ενώσεις παραγωγών, που έχουν εμπορικό προσανατολισμό στη λειτουργία τους. Με άλλα λόγια, το μοντέλο των Οργανώσεων Παραγωγών είναι το καταλληλότερο για τους πιο οργανωμένους συνεταιρισμούς που επιθυμούν να λάβουν στήριξη για να ενισχύσουν την εμπορία τους και να επεκτείνουν την παραγωγική τους βάση.

Αντιθέτως, η Ομάδα απευθύνεται σε νέες ενώσεις παραγωγών, που δεν έχουν την αντίστοιχη οργάνωση ούτε τις υποδομές που απαιτούνται (τουλάχιστον για τα προϊόντα που αναγνωρίζονται) και επιθυμούν να λάβουν στήριξη για να τα αποκτήσουν. Δυστυχώς η στήριξη πλέον έχει περιοριστεί (τουλάχιστον στα οπωροκηπευτικά και στο ελαιόλαδο-επιτραπέζιες ελιές) μόνο στις Οργανώσεις Παραγωγών, καθώς στο σκεπτικό της Ε.Ε. δόθηκαν αρκετά κονδύλια στα παλιότερα κράτη-μέλη να οργανώσουν την παραγωγική τους βάση σε Οργανώσεις Παραγωγών.

Η πραγματικότητα όμως είναι ότι σε σχέση με την υπόλοιπη Ε.Ε., η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ακόμα από μικρό βαθμό οργάνωσης (τουλάχιστον βάσει των στοιχείων για τον τομέα των οπωροκηπευτικών). Για το 2010, το μερίδιο της συνολικής αξίας οπωροκηπευτικών που διατέθηκε στην αγορά από τις ΟΠ ανήλθε κατά μέσο όρο στο 43% σε ευρωπαϊκό επίπεδο¹⁷ ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την Ελλάδα, το 2013, έφτανε μόλις το 11%.¹⁸ Επιπλέον οι ΟΠ είναι μικρές και ως προς τον αριθμό των μελών τους και ως προς την αξία της εμπορεύσιμης παραγωγής. Σε αντίθεση με την Ελλάδα, στην Ολλανδία, το 95% της αξίας παραγωγής των οπωροκηπευτικών (ύψους 2,6 δις €) διακινείται από μόλις 15 Οργανώσεις Παραγωγών, στις οποίες μετέχουν κατά μέσο όρο 230 παραγωγοί¹⁹.

Μια επιπλέον δυνατότητα ανάπτυξης μπορεί να δοθεί μέσα από το μέτρο 09 του ΠΑΑ για τη σύσταση Ομάδων και Οργανώσεων Παραγωγών, αλλά τόσο το χαμηλό ύψος της χρηματοδότησης όσο και το πλήθος των προϊόντων, δεν αφήνουν δυνατότητες για ευρεία αξιοποίηση.

1 Msc Γεωργο-οικονομολόγος, Συνεργάτης GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ για τις Οργανώσεις Παραγωγών

2 L. Camanzi, G. Malorgio, T. García Azcárate, The role of Producer Organizations in supply concentration and marketing: a comparison between European Countries in the fruit and vegetables sector Paper prepared for presentation at the 113th EAAE Seminar “A resilient European food industry and food chain in a challenging world”, Chania, Crete, Greece, date as in: September 3 - 6, 2009.

3 Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 1035/72 του Συμβουλίου της 18ης Μαΐου 1972 περί κοινής οργανώσεως αγοράς στον τομέα των οπωροκηπευτικών.

4 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2200/96 του Συμβουλίου της 28ης Οκτωβρίου 1996 για την κοινή οργάνωση των αγορών στον τομέα των οπωροκηπευτικών.

5 Π.Δ.36/1986 « Όροι, προϋποθέσεις  και διαδικασία αναγνώρισης Ομάδων Παραγωγών και Ενώσεων Ομάδων Παραγωγών » (ΦΕΚ/Α΄/12).

6 Jos Bijman, Producer organisations in the European fruit & vegetables industry: cooperatives and other strange animals ICOP 2015, Graz, Austria.

7 Ν. 4315/2014 «Πράξεις εισφοράς σε γη και σε χρήμα − Ρυμοτομικές απαλλοτριώσεις και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 269/Α’/24-12-2014).

8 Στοιχεία ΥΠΑΑΤ – Δ/νση Συστημάτων Καλλιέργειας – 4.3.2016

9 Στοιχεία ΥΠΑΑΤ – Δ/νση Συστημάτων Καλλιέργειας – 29.3.2016

10 ΚΥΑ 3568/93548/12-09-1012 Τροποποίηση και συμπλήρωση της αριθμ. πρωτ. 266355/11-02-2009 (ΦΕΚ 594/Β΄ /2009) Κοινής Απόφασης των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και

Τροφίμων περί συμπληρωματικών μέτρων για την εφαρμογή του Καν(ΕΚ) 1234/07 του Συμβουλίου, όπως αυτός τροποποιήθηκε και ισχύει.

11 Εθνική Στρατηγική στον τομέα των Οπωροκηπευτικών ΚΥΑ 266355/11-02-2009 (ΦΕΚ 594/Β΄ /2009).

12 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1234/2007 του Συμβουλίου, της 22ας Οκτωβρίου 2007, για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των γεωργικών αγορών και ειδικών διατάξεων για ορισμένα γεωργικά προϊόντα (Ενιαίος κανονισμός ΚΟΑ).

13 Commission Staff Working Document Accompanying the document Report from the Commission to the European Parliament and the Council, 8th Financial Report from the Commission to the European Parliament and the Council on the European Agricultural Guarantee Fund, 2014 Financial Year.

14 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των αγορών γεωργικών προϊόντων και την κατάργηση των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 922/72, (ΕΟΚ) αριθ. 234/79, (ΕΚ) αριθ. 1037/2001 και (ΕΚ) αριθ. 1234/2007 του Συμβουλίου.

15 Kανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου.

16 Σχέδιο Νόμου «Αγροτικοί Συνεταιρισμοί», διαθέσιμο στο http://www.opengov.gr/ypaat/wp-content/uploads/downloads/2015/10/Sxedio_Nomou.pdf τελευταία θέαση 6 Μαρτίου 2016.

17 Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων για τις οργανώσεις παραγωγών, τα επιχειρησιακά ταμεία και τα επιχειρησιακά προγράμματα στον τομέα των οπωροκηπευτικών μετά την μεταρρύθμιση του 2007.

18 Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης περιόδου Προγραμματισμού 2015-20 έκδοση 1.3 σελ.695.

19 Commission Staff Working Document Accompanying the Document, Report from the Commission to the European Parliament and the Council on the implementation of the provisions concerning producer organisations, operational funds and operational programmes in the fruit and vegetables sector, since the 2007 reform ("Report on the fruit and vegetables regime").