Βήκας Ι., Αμπελιώτης Κ., Αποστολόπουλος Κ. "Η δημοσιοποίηση στοιχείων για τους κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς δείκτες των ελληνικών οργανισμών

 

Η δημοσιοποίηση στοιχείων για τους κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς δείκτες

των ελληνικών οργανισμών

 

Ιωάννης Βήκας

Οικονομολόγος Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

giannisvikas@hotmail.com

Κωνσταντίνος Αμπελιώτης

Καθηγητής Διαχείρισης Περιβάλλοντος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

kabeli@hua.gr

Κωνσταντίνος Δ. Αποστολόπουλος

Ομότιμος Καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας, Βιώσιμης Ανάπτυξης και Ανθρωποοικολογίας Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

c.d.apostolopoulos@gmail.com

 

 

Περίληψη

 

Η παρούσα έρευνα έχει ως στόχο να παρουσιάσει τη συγκεντρωτική ανάλυση των απολογισμών βιωσιμότητας των ελληνικών οργανισμών και παράλληλα να αναδείξει τις προτεραιότητες αυτών των οργανισμών στο πεδίο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και της βιώσιμης ανάπτυξης. Μέσω της επισκόπησης όλων των απολογισμών βιωσιμότητας που έχουν καταρτιστεί σύμφωνα με το πλέον αναγνωρισμένο και δημοφιλές διεθνές πρότυπο GRI, εξετάζονται οι ενότητες του περιβάλλοντος, της κοινωνίας και της οικονομίας μέσω των λεπτομερών δεικτών τους και προσδιορίζεται η θετική τους συσχέτιση. Η ανάλυση των ζητημάτων που καλύπτονται στους απολογισμούς βιωσιμότητας αποκαλύπτει τις προτεραιότητες των οργανισμών στον τομέα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, δηλαδή τα θέματα ενέργειας, αποβλήτων και εκπομπών για το περιβάλλον και τα θέματα ασφάλειας-υγείας, εκπαίδευσης και απασχόλησης για την κοινωνία, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει τη θετική πορεία ανάπτυξης των απολογισμών βιωσιμότητας στην Ελλάδα.

 

Λέξεις Κλειδιά: Απολογισμός Βιωσιμότητας, Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, Ελληνικοί Οργανισμοί, Πρότυπο GRI

 

Abstract  

The current research aims to present a comprehensive analysis of the sustainability reports of Greek organizations and at the same time to highlight the priorities of these organizations in the field of corporate social responsibility and sustainable development. Through the review of all sustainability reports structured according to the most popular international standard GRI, the sections of environment, society and economy are examined through their detailed indicators and their positive correlation is determined. The analysis of the issues covered in the sustainability reports reveals the priorities of the organizations, namely the issues of energy, waste and emissions for the environment and the issues of safety-health, education and employment for the society and at the highlighting the positive development of sustainability reporting in Greece.

Keywords: Sustainability Reporting, Corporate Social Responsibility, Greek Organizations, GRI Standard

 

 

I.                Εισαγωγή

 

       Η εταιρική κοινωνική ευθύνη αποτελεί πλέον μια απαραίτητη διάσταση ενός σύγχρονου οργανισμού, ο οποίος πέραν από τα οικονομικά αποτελέσματα καλείται να ανταποκριθεί σε ζητήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον, την κοινωνία και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη για τη δημοσιοποίηση αντίστοιχων στοιχείων, οδήγησε τους οργανισμούς στην εκπόνηση των αντίστοιχων απολογισμών βιωσιμότητας, που συχνά καταγράφονται και ως εκθέσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης ή κοινωνικοί-περιβαλλοντικοί απολογισμοί (Folkens and Schneiders 2019, Borgert et al 2019, Batista and De Fransisco 2018).  Ο απολογισμός βιωσιμότητας δημοσιοποιεί όλες τις επιδράσεις ενός οργανισμού στο περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία. Συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση και στην ορθή διαχείριση των δραστηριοτήτων του οργανισμού που έχουν ως στόχο τη βιωσιμότητά του, ενώ παράλληλα αποτελεί ένα μέσο δημοσιοποίησης της εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας κάθε οργανισμού προς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (Paun 2018, Higgines and Coffey 2016). Η έλλειψη όμως κάποιου προτύπου, καθώς και συγκεκριμένων κριτηρίων και δεικτών, είχε ως αποτέλεσμα να παρουσιάζονται συχνά γενικόλογες προσεγγίσεις σε σχέση με το έργο των οργανισμών στο ευρύτερο πεδίο της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό το κενό καλύφθηκε με την εισαγωγή των διεθνών προτύπων Global Reporting Initiative (GRI)  παρέχοντας έτσι ένα κοινό πλαίσιο δημοσιοποίησης των αντίστοιχων δράσεων.

       Το Global Reporting Initiative (GRI) είναι ένας διεθνής ανεξάρτητος οργανισμός  που προωθεί τη χρήση των απολογισμών βιωσιμότητας μέσω κατευθυντήριων οδηγιών σύνταξης απολογισμών, οι οποίες θεωρούνται σήμερα οι πιο αναγνωρισμένες σε παγκόσμιο επίπεδο (Chen et al 2014 , Marimon et al 2012). Σε έρευνα που διεξήχθη σχετικά με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσμου που εκδίδουν απολογισμό βιωσιμότητας, το 75% εξ αυτών χρησιμοποιούσαν ως πρότυπο το GRΙ και το ποσοστό αυτό αυξάνεται σταθερά κάθε χρόνο (KPMG 2017).  Ο απολογισμός βιωσιμότητας αποτελεί την πρακτική ενός οργανισμού να αναφέρει δημόσια τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις του, και ως εκ τούτου το θετικό ή και αρνητικό αντίκτυπό του προς τον στόχο της αειφόρου ανάπτυξης. Μέσω αυτής της διαδικασίας, ένας οργανισμός εντοπίζει τις σημαντικές επιπτώσεις του και τις παρουσιάζει σύμφωνα με ένα παγκοσμίως αποδεκτό πρότυπο βελτιώνοντας παράλληλα και το βαθμό διαφάνειάς του στα θέματα βιώσιμης ανάπτυξης (Adams and Frost 2008).  Τo πρότυπo GRI δημιουργεί μια κοινή γλώσσα για οργανισμούς και ενδιαφερόμενους φορείς, ώστε να κοινοποιούνται και να γίνονται κατανοητές όλες οι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις του (GRI,2016). Έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ενισχύσει τη δυνατότητα σύγκρισής και την ποιότητα των πληροφοριών σχετικά με αυτές τις επιπτώσεις, οδηγώντας έτσι στη μεγαλύτερη διαφάνεια και υπευθυνότητα των οργανισμών (Ragupathi et al 2020) Οι πληροφορίες που διατίθενται μέσω αυτού επιτρέπουν στα ενδιαφερόμενα μέρη του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του οργανισμού να διαμορφώσουν μια ολοκληρωμένη άποψη και να λάβουν αποφάσεις σχετικά με τη συμβολή ενός οργανισμού στον στόχο της αειφόρου ανάπτυξης.

       Η χρήση του συγκεκριμένου προτύπου είναι προαιρετική και εναπόκειται στην επιλογή του κάθε οργανισμού εάν θα το χρησιμοποιήσει, η εφαρμογή του όμως μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την αξιοπιστία του απολογισμού βιωσιμότητάς. Το πρότυπο GRI οδηγεί στην ενσωμάτωση πιο υπεύθυνων κοινωνικών πρακτικών από τις επιχειρήσεις, ενώ μπορεί να  συμβάλει θετικά και στη μεγαλύτερη αποδοτικότητα σε οικονομικούς δείκτες (Αστάρα, 2015, σ.299-300) και σε δείκτες βιωσιμότητας (Papoutsi and Sothi 2020).

 

II.              Ιστορική Εξέλιξη και Αναγκαιότητα του προτύπου GRI (Global Reporting Initiative)

 

       H πρωτοβουλία GRI ξεκίνησε το 1997 στη Βοστώνη των Η.Π.Α., αρχικά από δύο μη κυβερνητικές οργανώσεις την CERES (Coalition for Environmentally Responsible Economies) και  την Tellus Institute. Στη συνέχεια ο Ο.Η.Ε. μέσω του Πρoγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον  (UNEP), έλαβε μέρος στην πρωτοβουλία ως συμπράττων φορέας ενισχύοντας την εγκυρότητα και τη νομιμοποίησή της, υποστηρίζοντας αυτήν σε επίπεδο χρηματοδοτικό, διοικητικό και επιστημονικό. Το προτύπο GRI βασίστηκε αρχικά σε ένα πρότυπο περιβαλλοντικής επισκόπησης που είχε αναπτύξει κατά τη δεκαετία του 90’ ο ιδρυτικός οργανισμός CERES (Szenwald-Brown et al 2009). Σταδιακά άρχισε να εμπλουτίζεται με θέματα που αφορούν την κοινωνική και οικονομική διάσταση καθώς και θέματα σχετικά με τη διακυβέρνηση.  Δημιουργήθηκε επομένως ένα ολιστικό πλαίσιο εκπόνησης ενός ολοκληρωμένου απολογισμού βιωσιμότητας.

                   Το πρότυπο GRI ήρθε να επιλύσει ένα πρόβλημα που είχε αρχίσει να δημιουργείται όταν ξεκίνησαν να δημοσιοποιούνται οι πρώτες εκθέσεις κοινωνικών και περιβαλλοντικών απολογισμών των οργανισμών. H ανάπτυξη της έννοιας της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης κατά τη δεκαετία του 1990, οδηγεί τους οργανισμούς στη σταδιακή δημοσιοποίηση σχετικών απολογισμών δράσης. (Carroll and Shabana 2010, Carroll 1999)  Η έλλειψη ενός πλαισίου αναφοράς οδηγούσε συχνά στη δημοσιοποίηση ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών που ήταν δύσκολο να ερμηνευτούν και πρακτικά αδύνατο να συγκριθούν. Παράλληλα οι πληροφορίες μπορεί να ήταν μη σχετικές με το πεδίο της βιώσιμης ανάπτυξης και αρκετές εμπεριείχαν γενικόλογες προσεγγίσεις και χρησιμοποιούνταν περισσότερο ως ένα εργαλείο κοινωνικού μάρκετινγκ. Το πρότυπο GRI είχε ως βασικό σκοπό την βελτίωση της αξιοπιστίας των αντίστοιχων απολογισμών βιωσιμότητας, ώστε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να έχουν πρόσβαση σε τυποποιημένες, συγκρίσιμες και συνεπείς πληροφορίες. Αν και έχουν αναφερθεί εποικοδομητικές κριτικές και έχουν αναδειχθεί περιορισμοί(Higgins et al 2020, Boiral et al 2020, Garcia-Torreo et al 2020), δεν παύει να αποτελεί ένα διεθνές σημείο αναφοράς προς όλους όσους ενδιαφέρονται για τη δημοσιοποίηση της προσέγγισης των οργανισμών σε θέματα διακυβέρνησης και των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών επιδράσεών τους.

                   Η πρώτη επίσημη έκδοση του προτύπου GRI δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2000 και άμεσα ξεκίνησε η ανατροφοδότηση για την περαιτέρω βελτίωση και εμπλουτισμό του. Μέσω της συμμετοχικής διαδικασίας δημιουργήθηκε ένα δίκτυο ενδιαφερόμενων μερών που συνέβαλε με προτάσεις στην ενίσχυση της πρωτοβουλίας. Το 2002 το GRI θεσπίστηκε ως ανεξάρτητος μη κερδοσκοπικός οργανισμός με αποστολή να παρέχει διαχείριση των κατευθυντήριων γραμμών μέσω της συνεχούς βελτίωσης και διάδοσής τους και καθιερώθηκε ως κέντρο συνεργασίας του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον. Η δεύτερη έκδοση του προτύπου GRI παρουσιάστηκε στην Παγκόσμια Διάσκεψη για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002 αναδεικνύοντας τη σημασία που είχε αποκτήσει, το 2006 παρουσιάστηκε η τρίτη έκδοση του προτύπου και το 2013 η τέταρτη έκδοσή του.

                   Όλη η φιλοσοφία στη διαμόρφωση του προτύπου βασίζεται στη συλλογική διαμόρφωση των κριτηρίων, μέσα από μια διαφανή και συμμετοχική διαδικασία στην οποία λαμβάνουν μέρος πολλά ενδιαφερόμενα μέρη (Μartinez et al 2016). Οι κατευθυντήριες οδηγίες GRI,  αναπτύχθηκαν μέσα από μια διαδικασία στην οποία συμμετείχε πλήθος ενδιαφερόμενων μερών από όλο τον κόσμο (εκπρόσωποι επιχειρήσεων, εργαζομένων, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών και χρηματαγορών, ελεγκτές και εμπειρογνώμονες από διάφορους κλάδους) και σε στενό διάλογο με ρυθμιστικούς και κρατικούς φορείς σε αρκετές χώρες. Κάθε νέα έκδοση βασίζεται σε παρατηρήσεις που έχουν επισημανθεί και ενσωματώνονται στις ανάλογες βελτιώσεις και επικαιροποιήσεις του προτύπου.

                   Μια έκθεση βιωσιμότητας σύμφωνα με την τελευταία έκδοση του πρότυπου GRI (2016 και έπειτα), ουσιαστικά αποτελείται από 4 κύριες ενότητες. Η πρώτη ενότητα αφορά γενικές πληροφορίες για τον οργανισμό. Η δεύτερη ενότητα αναφέρεται στην οικονομική διάσταση της βιωσιμότητας και αφορά στις επιδράσεις του οργανισμού στην οικονομική κατάσταση των ενδιαφερόμενων μερών του και στα οικονομικά συστήματα σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η τρίτη ενότητα αναφέρεται στην περιβαλλοντική διάσταση και η τέταρτη στην κοινωνική διάσταση (GRI, 2016). Κάθε μια ενότητα αποτελείται από επιμέρους υποενότητες.

Στους οργανισμούς προσφέρονται δύο επιλογές για τη σύνταξη του απολογισμού βιωσιμότητας ,η  βασική επιλογή και η εκτενής επιλογή. Κάθε επιλογή μπορεί να εφαρμοστεί από όλους τους οργανισμούς, ανεξαρτήτως μεγέθους, κλάδου ή γεωγραφικής θέσης. Η βασική επιλογή περιλαμβάνει τα απαραίτητα στοιχεία ενός απολογισμού βιωσιμότητας, δηλαδή παρέχει το υπόβαθρο βάσει του οποίου o οργανισμός κοινοποιεί τις επιδράσεις της οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής του επίδοσης. Στη βασική επιλογή για κάθε μια από τις ενότητες οικονομία, περιβάλλον και κοινωνία ο οργανισμός θα πρέπει να καλύψει τουλάχιστον μια υποενότητα, ενώ στην εκτενή επιλογή θα πρέπει να καλύπτονται όλες οι υποενότητες. Σε περίπτωση που κάποια υποενότητα δεν καλύπτεται θα πρέπει να επεξηγείται και ο λόγος παράλειψης.    

 

III.            Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και Απολογισμοί Βιωσιμότητας στην Ελλάδα

 

       Σύμφωνα με στοιχεία της Global Reporting Initiative στις αρχές του 2020, 35 οργανισμοί στην Ελλάδα είχαν δημοσισεύσει μια έκθεση βιωσιμότητας σύμφωνα με τα πρότυπα GRI (Παράρτημα), 33 έχουν χρησιμοποιήσει την βασική επιλογή και 2 την ολοκληρωμένη επιλογή. Τα τελευταία χρόνια σημειώθηκε μια συνολική αύξηση στην προετοιμασία και δημοσίευση εκθέσεων βιωσιμότητας από ελληνικούς οργανισμούς. Το 2017, από τις 100 μεγαλύτερες ελληνικές εταιρείες, οι 54 είχαν δημοσιεύσει έναν απολογισμό βιωσιμότητας οποιουδήποτε είδους, σε σύγκριση με 46 το 2015 (KPMG 2017). Αυτά τα ποσοστά, αν και χαμηλότερα από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ, δείχνουν μια ανοδική τάση. Σε έρευνα της KPMG το 2002, μόνο 2 από τις 100 μεγαλύτερες ελληνικές εταιρείες δημοσίευσαν μια έκθεση βιωσιμότητας  και 28 από τις 100 δημοσίευαν κάποια στοιχεία για θέματα που αφορούν το φυσικό περιβάλλον, την υγεία και την ασφάλεια στις γενικές απολογιστικές τοτς εκθέσεις.

       Η σταδιακή αύξηση των απολογισμών βιωσιμότητας κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ακολουθεί τη συνολική βελτίωση που παρατηρείται στον τομέα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στην Ελλάδα. Οι παλαιότερες έρευνες (Spanos and Mylonakis 2006) απεικονίζουν μια διαφορετική εικόνα κατά το παρελθόν, καθώς οι ελληνικές επιχειρήσεις σημείωσαν πολύ χαμηλή βαθμολογία στον τομέα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και με μόνο το 6,7% να παρέχει μια αντίστοιχη έκθεση ΕΚΕ, υποδεικνύοντας ότι αυτό το είδος αναφοράς ήταν αρκετά νέο στην Ελλάδα. Παρόλο που πολλές εταιρείες συμπεριέλαβαν ορισμένα στοιχεία που αφορούσαν στο περιβάλλον, μόνο το 19,8% παρουσίασε μια σαφή δήλωση περιβαλλοντικής πολιτικής ή συγκεκριμένες ειδικές πολιτικές. Σύμφωνα με το Skouloudis et al 2010, οι περισσότεροι οργανισμοί ανέφεραν στους απολογισμούς θέματα που αφορούσαν τις εργασιακές πρακτικές, δωρεές στην κοινότητα και πιθανά βραβεία που σχετίζονται με την ΕΚΕ και έλαβαν κατά την περίοδο αναφοράς, ενώ πολύ λίγοι οργανισμοί αναφέρονται στην προσέγγισή τους σε κρίσιμα ζητήματα, όπως σε θέματα που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, διαδικασίες κατά της διαφθοράς και ζητήματα αντι-ανταγωνιστικής συμπεριφοράς. Παρουσιαζόταν έλλειψη εμπλοκής στη συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών και το σύνολο της ατζέντας εταιρικής κοινωνικής ευθύνης περιορίστηκε ως επί το πλείστον σε φιλανθρωπικές ενέργειες. Με τη συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων να είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, πολλές από τις οποίες οικογενειακές, δεν υπήρχε χώρος για εστίαση στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα, αλλά μόνο στις οικονομικές επιδόσεις, με γνώμονα το βραχυπρόθεσμο όφελος και χαρακτηριστικό γνώρισμα την αντίσταση στην αλλαγή (Stavroulakis 2006).

      Η χρήση κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης ήταν περιορισμένη, αλλά η πίεση από ξένους ανταγωνιστές και το διεθνές εξωτερικό περιβάλλον που είχαν ήδη ενσωματώσει μη χρηματοοικονομικά δεδομένα στους στρατηγικούς τους στόχους έχει αρχίσει να δημιουργεί μια θετική τάση για την ανάπτυξη εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στην Ελλάδα (Skouloudis et al 2011). Η έγκριση της οδηγίας της ΕΕ για τις μη χρηματοοικονομικές αναφορές (οδηγία 2014/95 / ΕΕ) μέσω του Ν. 4403/2016, απαιτούσε από μεγάλες εταιρείες με περισσότερους από 500 υπαλλήλους να συμπεριλάβουν μια μη χρηματοοικονομική κατάσταση ως μέρος των ετήσιων υποχρεώσεων δημόσιας αναφοράς και ενίσχυσε περισσότερο τη σταδιακή αύξηση των απολογισμών βιωσιμότητας και τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών.

       Πιο πρόσφατες έρευνες εντόπισαν ένα ικανοποιητικό επίπεδο δημοσιοποίησης στοιχείων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στους απολογισμούς βιωσιμότητας (Metaxas and Tavlaridou 2017). Οι δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης των ελληνικών επιχειρήσεων σχετίζονται θετικά με την υψηλότερη καινοτομία (Korra et al 2018). Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα σε δείγμα των 500 πιο κερδοφόρων ελληνικών επιχειρήσεων, οι λόγοι για την μεγαλύτερη υιοθέτηση πρακτικών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης επηρεάζονται από το εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης όσο και από το εξωτερικό περιβάλλον, συγκεκριμένα από τα ενδιαφερόμενα μέρη-stakeholders (Glavopoulos et al 2014). Η βελτιωμένη εικόνα και η φήμη της επιχείρησης απέναντι στα ενδιαφερόμενα μέρη  και η εναρμόνιση των επιχειρηματικών τους πρακτικών σύμφωνα με τη κείμενη νομοθεσία έχουν αναγνωριστεί ως οι κύριες αιτίες αυτής της υιοθέτησης. Οι εκθέσεις εταιρικής υπευθυνότητας έχουν αναλυθεί με έμφαση στους περιβαλλοντικούς δείκτες (Tsalis et al 2020), αλλά και σε  σύνθετους δείκτες αειφορίας (Stauropoulou and Sardianou 2020). Η χρήση του GRI έχει αποδειχθεί ότι έχει σημαντική θετική σχέση με τις πληροφορίες για τους ανθρώπινους πόρους, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι εταιρείες που εφαρμόζουν τις οδηγίες GRI αποκαλύπτουν περισσότερες πληροφορίες για το ανθρώπινο δυναμικό στις ετήσιες εκθέσεις τους (Vazakidis et al 2018).

 

 

IV.            Σκοπιμότητα και Μεθοδολογία της Έρευνας

 

       Η παρούσα έρευνα έχει ως στόχο να παρουσιάσει τη συγκεντρωτική ανάλυση των απολογισμών βιωσιμότητας των ελληνικών οργανισμών, που έχουν ακολουθήσει το αναγνωρισμένο διεθνές πρότυπο των GRI standards και παράλληλα να αναδείξει τις προτεραιότητες των ελληνικών οργανισμών στο πεδίο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και της βιώσιμης ανάπτυξης. Η δομή που παρέχει αυτό το πρότυπο δίνει τη δυνατότητα καλύτερης σύγκρισης και εξαγωγής συμπερασμάτων, καθώς οι οργανισμοί πρέπει να ακολουθήσουν συγκεκριμένες διαδικασίες και να αναφερθούν σε συγκεκριμένα πεδία που αφορούν την κοινωνική, περιβαλλοντική και οικονομική τους διάσταση(Boiral and Henri 2017). Από την άλλη πλευρά το πρότυπο GRI παρέχει ευελιξία στα στοιχεία που θα παρουσιαστούν και κάθε οργανισμός πέραν των υποχρεωτικών πεδίων που οφείλει να παρουσιάσει, επιλέγει ανάλογα με τη δραστηριότητά και τις προτεραιότητές του συγκεκριμένους δείκτες και πεδία που είναι προαιρετικά. Αυτή η αποτύπωση, αναδεικνύει τους τομείς στους οποίους εστιάζουν  οι ελληνικοί οργανισμοί αλλά και τον τρόπο που αυτοί αντιλαμβάνονται τις έννοιες της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και της βιώσιμης ανάπτυξης.

       Μέσω της ανάλυσης των παραπάνω στοιχείων ιεραρχούνται για κάθε κατηγορία αυτές οι προτεραιότητες με βάση τη σημασία που έχουν για τον οργανισμό καθώς και για τα ενδιαφερόμενα μέρη του (stakeholders).   Η καταγραφή αυτή δίνει μια συνολική εικόνα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης των ελληνικών οργανισμών και της προσέγγισής τους στα θέματα βιώσιμης ανάπτυξης. Το γεγονός ότι οι απολογισμοί βιωσιμότητας των οργανισμών που μελετώνται ακολουθούν ένα διεθνώς αναγνωρισμένο πρότυπο παρέχει τη δυνατότητα της καλύτερης σύγκρισης των δεδομένων. Τα συγκεντρωτικά αυτά στοιχεία δίνουν επίσης τη δυνατότητα εξαγωγής συμπερασμάτων σε σχέση με μελέτες που αφορούν στους αντίστοιχους απολογισμούς οργανισμών  στο εξωτερικό.

       Στην παρούσα έρευνα συμπεριλαμβάνονται όλοι οι τελευταίοι απολογισμοί βιωσιμότητας των ελληνικών οργανισμών που έχουν καταρτιστεί βάσει του πρότυπου GRI και είναι δημοσιευμένοι στην ιστοσελίδα του Global Reporting Initiative. Τα έτη δημοσίευσης των απολογισμών είναι το 2018 και 2019, ενώ η περίοδος αναφοράς τους τα έτη 2017 και 2018 αντίστοιχα. Συνολικά 35 ελληνικοί οργανισμοί έχουν δημοσιεύσει τον απολογισμό βιωσιμότητάς τους με βάση το πρότυπο GRI. Πρόκειται για μεγάλους ελληνικούς οργανισμούς που δραστηριοποιούνται σε πολλούς διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας.

       Για την ανάλυση των στοιχείων κατεγράφησαν αρχικά όλες οι δημοσιοποιήσεις ανά πεδίο και οι ενότητες που καλύφθηκαν σε κάθε απολογισμό βιωσιμότητας. Τα περιεχόμενα αυτά αναφέρονται συνοπτικά και στους πίνακες περιεχομένων GRI, που βρίσκονται στις τελευταίες σελίδες των απολογισμών βιωσιμότητας. Παράλληλα ελέγχθηκαν οι πίνακες με τις αναλύσεις των πιο ουσιαστικών θεμάτων κάθε οργανισμού (materiality analysis matrix) σύμφωνα με τους οποίους καταγράφονται οι προτεραιότητες του οργανισμού και των ενδιαφερόμενων μερών του. Τέλος έγινε ποιοτική ανάλυση των δεδομένων ανά ενότητα για την καλύτερη επεξήγηση του τρόπου με τον οποίο κάθε οργανισμός καλύπτει την κάθε ενότητα.

 

V.              Παρουσίαση αποτελεσμάτων

 

       Οι περισσότεροι απολογισμοί είχαν μια σαφή δομή, ξεκινώντας από μια γενική περιγραφή της επιχείρησης, ενώ στη συνέχεια ανέλυαν τη μελέτη ουσιαστικότητας (materiality analysis) με βάση την οποία θα αναπτύσσονταν τα πιο σημαντικά θέματα που θα καλύπτονταν στον απολογισμό. Κάθε απολογισμός ήταν διαφορετικός στον τρόπο και στη σειρά παρουσίασης των στοιχείων. Καταγράφηκαν όλοι οι δείκτες GRI που περιλαμβάνονται στις 3 βασικές ενότητες Περιβάλλον, Κοινωνία, Οικονομία. Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζεται αναλυτικά η συχνότητα αναφοράς όλων των δεικτών.

 

Πίνακας 1 - Περιβάλλον

Α/Α	Κατηγορία Περιβάλλον(GRI 300)	Ποσοστό Καταγραφής
1	Aπόβλητα (GR 306)	68,5 %
2	Eνέργεια (GR 302)	68,5 %
3	Eκπομπές (GR 305)	57 %
4	Περιβαλλοντική Συμμόρφωση (GR 307)	48,6 %
5	Νερό (GR 303)	37 %
6	Βιοποικιλότητα (GR 304)	25,7%
7	Υλικά (GR 301)	22,8%
8	Αξιολόγηση Προμηθευτών (GR 308)	22,8%

 

                   Στην ενότητα Περιβάλλον παρατηρείται ότι η πλειονότητα των οργανισμών παραθέτει στοιχεία που σχετίζονται κυρίως με τα απόβλητα (68,5%), την ενέργεια (68,5%) και τις εκπομπές (57%). Στους περισσότερους περιβαλλοντικούς δείκτες υπάρχουν συγκεκριμένα ποσοτικά δεδομένα που καταγράφονται.   

                   Στο θέμα των αποβλήτων καταγράφεται συνηθέστερα ο όγκος αποβλήτων, η ποσότητα των ανακυκλώσιμων υλικών ανά κατηγορία,  ενώ σε ειδικές περιπτώσεις καταγράφεται η διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων όταν αυτά προκύπτουν. Στο θέμα της ενέργειας παρατηρείται η καταγραφή δεικτών συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις καταγράφεται ξεχωριστά το ποσοστό και οι δείκτες χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στο θέμα των εκπομπών καταγράφεται συνηθέστερα το σύνολο εκπομπών CO₂, ενώ καταγράφονται ανά περίπτωση και εκπομπές άλλων αέριων ρύπων, όπως οξείδια του αζώτου (NOx) και διοξείδιο του θείου (SO₂). Στο θέμα του νερού καταγράφονται δείκτες κατανάλωσης, επαναχρησιμοποίησης ή σε ορισμένες περιπτώσεις και άντλησης υδάτινων πόρων, ενώ οργανισμοί που δραστηριοποιούνται κοντά σε οικοσυστήματα με έντονη παρουσία της πανίδας αναφέρονται και σε δράσεις σχετικές με τη βιοποικιλότητα. Στα θέματα της περιβαλλοντικής συμμόρφωσης και της αξιολόγησης προμηθευτών περιγράφονται κυρίως συγκεκριμένα πρωτόκολλα, ή πιστοποιήσεις.

 

Πίνακας 2 - Κοινωνία

Α/Α	Κατηγορία Κοινωνία (GRI 400)	Ποσοστό καταγραφής
1	Υγεία και Ασφάλεια Εργαζομένων (GRI 403)	88,5 %
2	Κατάρτιση και Εκπαίδευση (GRI 404)	82,8 %
3	Απασχόληση (GRI 401)	65,7 %
4	Υγεία και Ασφάλεια Πελατών (GRI 416)	62,8 %
5	Διαφορετικότητα και Ίσες Ευκαιρίες (GRI 405)	48,6 %
6	Σήμανση Προϊόντων (GRI 417)	48,6 %
7	Απουσία Διακρίσεων (GRI 406)	42,8 %
8	Τοπικές Κοινωνίες (GRI 413)	42,8 %
9	Προστασία Προσωπικών Δεδομένων (GRI 418)	42,8 %
10	Κοινωνικοoικονομική Συμμόρφωση (GRI 419)	28,5 %
11	Εργασιακές Σχέσεις (GRI 402)	22,8 %
12	Ανθρώπινα Δικαιώματα και Αξιολόγηση (GRI 412)	20 %
13	Αναγκαστική Εργασία (GRI 409)	14,2 %
14	Παιδική Εργασία  (GRI 408)	14,2 %
15	Δημόσια Πολιτική (GRI 415)	14,2 %
16	Συνδικαλιστική Ευκαιρία- Συλλογικές Διαπραγματεύσεις (GRI 407)	11,4%
17	Πρακτικές Ασφαλείας (GRI 410)	11,4%
18	Αξιολόγηση Προμηθευτών (GRI 414)	11,4%

 

                   Στην ενότητα κοινωνία τα θέματα που απασχολούν κυρίως τους οργανισμούς και τα ενδιαφερόμενα μέρη τους είναι η υγεία και ασφάλεια εργαζομένων (88,5%), η κατάρτιση και εκπαίδευση (82,8%), η απασχόληση (65,7%) και η υγεία και ασφάλεια πελατών (62,8%). Τα θέματα υγείας και ασφάλειας εργαζομένων και πελατών καλύπτονται μέσω δεικτών μείωσης ατυχημάτων, μέτρων πρόληψης για αποφυγή κινδύνων επενδύσεων σε θέματα ασφάλειας και άλλα. Το θέμα της εκπαίδευσης και κατάρτισης παρουσιάζει δείκτες σχετικούς με τις ώρες εκπαίδευσης και τις θεματικές ενότητες. Ζητήματα σχετικά με τις εργασιακές σχέσεις και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις παρουσιάζουν χαμηλή συχνότητα, όπως και θέματα που σχετίζονται με το πώς επηρεάζουν οι οργανισμοί δημόσιες πολιτικές (lobbying). Ζητήματα όπως η αναγκαστική και παιδική εργασία θεωρείται δεδομένο ότι δεν παρατηρούνται στους ελληνικούς οργανισμούς και είτε δεν αναφέρονται καθόλου, είτε αναφέρεται μια απλή δήλωση ότι δεν υφίστανται αντίστοιχα περιστατικά.

Πίνακας 3 - Οικονομία

Α/Α	Κατηγορία Οικονομία (GRI 200)	Ποσοστό καταγραφής
1	Oικονομικοί Δείκτες (GRI 201)	82,8%
2	Καταπολέμηση διαφθοράς (GRI 205)	60%
3	Έμμεσες Οικονομικές Επιπτώσεις (GRI 203)	48,6%
4	Πρακτικές Προμηθειών (GRI 204)	34%
5	Αντιανταγωνιστική συμπεριφορά (GRI 206)	25,7%
6	Παρουσία σε αγορές (GRI 202)	22,8%

 

                   Στην ενότητα οικονομία οι περισσότεροι οργανισμοί (82,8%) παρουσιάζουν οικονομικούς δείκτες όπως ο κύκλος εργασιών, στοιχεία μισθών, μερισμάτων φόρων αλλά και εξόδων για κοινωνικές δράσεις. Σημαντικό είναι το ποσοστό σε θέματα καταπολέμησης διαφθοράς (60%) με την αναφορά σχετικού κώδικα δεοντολογίας.

                   Oι τρεις ενότητες εξετάστηκαν και ως άθροισμα των επί μέρους δεικτών τους. Η ενότητα κοινωνία φαίνεται ότι παρουσιάζει ένα μικρότερο βαθμό κάλυψης των δεικτών (μ.ο. 0,3579), αλλά έχει και ένα σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό 19 δεικτών σε σχέση με τις άλλες δύο ενότητες. Ακολουθεί ο σχετικός πίνακας

 

                               Πίνακας 4 – Μέσος όρος, Τυπική Απόκλιση

 

	N	Μέσος όρος	Τυπική Απόκλιση
Κοινωνία	35	0,3579	0,23737
Περιβάλλον	35	0,4393	0,26839
Οικονομία	35	0,4571	0,28395

 

                  

Η σχέση μεταξύ των τριών μεταβλητών εξετάστηκε μέσω της συσχέτισης Pearson. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι υπάρχει μια ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ των τριών μεταβλητών

Η ανάλυση δεδομένων του Pearson αποκάλυψε θετική συσχέτιση μεταξύ κοινωνίας - οικονομίας (r = 0,728, p <0,01), κοινωνίας - περιβάλλοντος (r = 0,643, p <0,01) και περιβάλλοντος - κοινωνίας (r = 0,504, p <0 , 01). Τα αναλυτικά στοιχεία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα:

 

Πίνακας 5 – Συσχέτιση Μεταβλητών
		Κοινωνία	Περιβάλλον	Οικονομία
Κοινωνία	Pearson Correlation	1	0,643**	0,728**
	Sig. (2-tailed)		0,000	0,000
	N	35	35	35
Περιβάλλον	Pearson Correlation	0,643**	1	0,504**
	Sig. (2-tailed)	0,000		0,002
	N	35	35	35
Οικονομία	Pearson Correlation	0,728**	0,504**	1
	Sig. (2-tailed)	,000	0,002
	N	35	35	35
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

 

 

VI.            Σχολιασμός Αποτελεσμάτων

 

       Η συνολική εικόνα των απολογισμών βιωσιμότητας των ελληνικών οργανισμών που εξετάστηκαν στην παρούσα έρευνα αποδεικνύει ότι έχουν γίνει βήματα προόδου στον τομέα της δημοσιοποίησης πληροφοριών της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και βιώσιμης ανάπτυξης στη χώρα μας, σε σχέση με παλαιότερες έρευνες  oπου είχε παρατηρηθεί ένας χαμηλός βαθμός δημοσιοποίησης στοιχείων των μεγάλων ελληνικών επιχειρήσεων τόσο για τα περιβαλλοντικά θέματα (Papaspyropoulos et al 2010) όσο και για τα συνολικά στοιχεία των απολογισμών (Skouloudis et al 2009). Η ίδια πρόοδος στους αριθμούς και στην ποιότητα των απολογισμών βιωσιμότητας έχει εντοπιστεί σε πρόσφατες έρευνες που αφορούν διάφορες χώρες, οι οποίες βρίσκονταν χαμηλά στην ανάπτυξη απολογισμών βιωσιμότητας (Khan et al 2020, Correa-Garcia et al 2020, Adaui 2020).

       Τα δεδομένα που δημοσιοποιούνται περισσότερο, φαίνεται ότι ταυτίζονται σε γενικές γραμμές με αυτά που έχουν παρατηρηθεί και σε αντίστοιχες έρευνες στο παρελθόν (Skouloudis et al 2010). Τα θέματα της ενέργειας, των αποβλήτων και των εκπομπών αναφέρονται πιο συχνά στον τομέα περιβάλλον και τα θέματα απασχόλησης, υγείας, ασφάλειας και εκπαίδευσης αναφέρονται πιο συχνά στον τομέα κοινωνία. Στους οικονομικούς δείκτες, το ζήτημα της αναφοράς στην καταπολέμησης διαφθοράς φαίνεται ότι έχει σημειώσει άνοδο στην καταγραφή του, αν και σε αρκετές περιπτώσεις τα δεδομένα δεν είναι λεπτομερή και παραπέμπουν σε κάποιον εσωτερικό κώδικα δεοντολογίας ή σε μια απλή καταγραφή ότι δεν παρατηρήθηκε κάποιο αντίστοιχο φαινόμενο. Υπάρχουν αρκετοί δείκτες που δεν καταγράφονται, συχνότερα αυτοί που σχετίζονται με ζητήματα που ίσως θεωρούνται πιο εμπιστευτικά για τους οργανισμούς.

       Η ενότητα του περιβάλλοντος καλύπτεται με αρκετά ποσοτικά δεδομένα και πιθανώς επειδή αποτελεί τον πρώτο βασικό τομέα πάνω στον οποίο άρχισαν να βασίζονται οι απολογισμοί βιωσιμότητας να υπάρχει μεγαλύτερη ωριμότητα στο πεδίο αυτό από τους ελληνικούς οργανισμούς. Η περιβαλλοντική επίδοση των οργανισμών έχει θετική συσχέτιση με συγκεκριμένα πρότυπα περιβαλλοντικής διαχείρισης (Vikas et al 2014) και το αντίστοιχο φαινόμενο παρατηρείται και στην περίπτωση του προτύπου GRI. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 3 μεσογειακές χώρες, την Ελλάδα, την Ιταλία και την Ισπανία, παρατηρήθηκε ότι οι περιβαλλοντικοί δείκτες (GRI 300) εμφανίστηκαν αναλογικά περισσότερο σε σχέση με τους οικονομικούς δείκτες (GRI 200) στις ελληνικές επιχειρήσεις (Tarquihno et al 2018). Πιθανότατα αυτό να οφείλετε στην πιο μακρόχρονη εμπειρία και στην μεγαλύτερη διάχυση στη δημοσίευση αντίστοιχων απολογισμών στην Ισπανία και την Ιταλία (KPMG, 2017), με αποτέλεσμα να υπάρχει επέκταση και σε άλλους τομείς, πέραν του περιβάλλοντος που αποτελούσε τον βασικό πυλώνα στις αρχικές εκθέσεις βιωσιμότητας.

       Η ενότητα των κοινωνικών δεικτών φαίνεται να έχει ελαφρώς χαμηλότερο βαθμό κάλυψης δεικτών σε σύγκριση με τις άλλες δύο ενότητες. Αυτό εξηγείται εν μέρει από τον μεγαλύτερο αριθμό συνολικών δεικτών και από το γεγονός ότι ορισμένοι δείκτες όπως για παράδειγμα τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών θεωρούνται μη σχετικοί για τους ελληνικούς οργανισμούς. Επίσης δείκτες όπως η αναγκαστική και παιδική εργασία θεωρούνται προφανώς μη υφιστάμενοι στο εθνικό μας πλαίσιο. Παρόλα αυτά αρκετοί σχετικοί δείκτες όπως οι εργασιακές σχέσεις, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις ή η δημόσια πολιτική παρουσιάζονται λιγότερο.

       Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το μέγεθος μιας οικονομίας καθώς και το πεδίο δραστηριότητας επηρεάζει τη συχνότητα με την οποία οι εταιρείες δημοσιεύουν απολογισμούς βιωσιμότητας (Kilic et 2019). Οργανισμοί που δραστηριοποιούνται σε τομείς όπως το πετρέλαιο, η εξόρυξη και η μεταλλουργική βιομηχανία είναι αυτοί που δημοσιεύουν τον μεγαλύτερο αριθμό δεικτών GRI. Αυτό παρατηρείται επίσης σε άλλες παρόμοιες έρευνες (Odera et al 2016), καθώς υπάρχει περισσότερη πίεση στις μεταλλευτικές και μεταλλουργικές βιομηχανίες να δημοσιεύσουν σχετικές πληροφορίες, ειδικά στην περιβαλλοντική ενότητα. Στην τρέχουσα έρευνα υπήρχαν μόνο δύο ελληνικοί οργανισμοί που ακολούθησαν την ολοκληρωμένη πλήρη επιλογή του GRI, ενας στην πετρελαϊκή βιομηχανία (Ελληνικά Πετρέλαια) και ένας στην παραγωγή μεταλλευμάτων-τσιμέντου (Ηρακλής), δραστηριότητες με μεγάλη δυνητική περιβαλλοντική επιβάρυνση.

       Ένα άλλο σημαντικό αποτέλεσμα της τρέχουσας έρευνας είναι η θετική σχέση με υψηλή σχετική συσχέτιση (p <0,01) μεταξύ οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών δεικτών. Το στοιχείο αυτό δείχνει ότι οι οργανισμοί που δημοσιοποιούν δεδομένα για πολλούς δείκτες που αφορούν μια κατηγορία, θα δημοσιοποιούν πολλούς δείκτες και για τις άλλες δύο κατηγορίες δεικτών. Για παράδειγμα, οργανισμοί που δημοσιοποιούν αναλογικά πολλούς δείκτες στα κοινωνικά ζητήματα, θα έχουν την τάση να δημοσιοποιούν περισσότερους δείκτες για το περιβάλλον και την οικονομία.

 

VII.         Συμπεράσματα

 

       Οι απολογισμοί βιωσιμότητας των ελληνικών οργανισμών, δομημένων κατά το πρότυπο GRI, παρουσιάζουν μια σχετική αύξηση στον αριθμό τους και μια σταδιακή βελτίωση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά  τους, δεδομένου ότι πολλοί μεγάλοι οργανισμοί συντάσσουν για χρόνια απολογισμούς βιωσιμότητας. Η πλειονότητα των οργανισμών δημοσιοποιούν θέματα ενέργειας, αποβλήτων και εκπομπών για τον τομέα του περιβάλλοντος και θέματα ασφάλειας-υγείας, εκπαίδευσης και απασχόλησης στον τομέα της κοινωνίας, παρέχοντας και συγκεκριμένους ποσοτικούς δείκτες που επιβεβαιώνουν τα ζητήματα αυτά, κυρίως στα περιβαλλοντικά θέματα. Ζητήματα που πιθανώς να θεωρούνται πιο εμπιστευτικά για τους οργανισμούς όπως το θέμα επιλογής προμηθευτών, το πώς επηρεάζουν δημόσιες πολιτικές (lobbying), οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και θέματα αντιανταγωνιστικής συμπεριφοράς εμφανίζονται λιγότερο συχνά και σε πολλές από τις περιπτώσεις που καλύπτονται, αναφέρονται γενικές προσεγγίσεις που δεν προσφέρουν πολλές πληροφορίες. Αρκετά θέματα είτε δεν αναφέρονται καθόλου είτε καλύπτονται σχετικά επιφανειακά ιδίως στους δείκτες της ενότητας κοινωνία. Η συνολική εικόνα όμως δείχνει ότι το περιεχόμενο των απολογισμών καλύπτει ένα σημαντικό εύρος ζητημάτων με τεκμηριωμένα ποσοτικά ή ποιοτικά στοιχεία. Η θετική σχέση μεταξύ περιβάλλοντος, κοινωνίας και οικονομίας δείχνει ότι οι οργανισμοί που δημοσιοποιούν  πολλούς δείκτες για μία από τις τρεις κατηγορίες τείνουν να αναφέρουν πολλούς δείκτες και για τις άλλες δύο κατηγορίες.

 

 

VIII.                   Bιβλιογραφία

1.       Adams C.A., Frost G.R., 2008, Integrating sustainability reporting into management practices. Journal of Cleaner Production 32, pp. 288–302.

2.       Adaui C., 2020, Sustainability reporting quality of peruvian listed companies and the impact of regulatory requirements of sustainability disclosures, Volume 12, Issue 3, Article number 1135

3.       Astara Olga-Eleni, 2015, Sustainable Development, Corporate Social Responsibility and efficiency of enterprises, Examination of listed enterprises in Athens Stock Exchange, PhD Thesis, Harakopeion University of Athens

4.       Batista A., De Francisco A., 2018, Organizational sustainability practices: A study of the firms listed by the Corporate Sustainability Index, Volume 10, Issue 1, Article number 226.

5.       Boiral O., Brotheron M., Talbot D.,  2020, Building trust in the fabric of sustainability ratings: An impression management perspective Journal of Cleaner Production, Vol. 260, 120942.

6.       Boiral O., Henri J., 2017, Is sustainability performance comparable? A study of GRI reports of mining organizations Business and Society , 56 (2), pp. 283-317.

7.       Borgert T., Donovan J., Topple C., Masli E., 2019, Determining what is important for sustainability: scoping processes of sustainability assessments, Impact Assessment and Project Appraisal.Volume 37, Issue 1, pp 33-47.

8.       Carroll A., Shabana K., 2010,  The business case for corporate social responsibility: A review of concepts, research and practice, International Journal of Management Reviews, 12 (1),  pp. 85-105.

9.       Carroll Α. 1999, Corporate social responsibility evolution of a definitional construct Business & Society, 38, (3),  pp. 268-295

10.    Chen L., Tang O., Feldmann A., 2015, Applying GRI reports for the investigation of environmental management practices and company performance in Sweden, China and India, Journal of Cleaner Production 98, pp. 36-46.

11.    Correa-Garcia J., Garcia – Benau M., Garcia-Meca E., 2020,Corporate governance and its implications for sustainability reporting quality in Latin American business groups, Journal of Cleaner Production 260, Article Number 121142.

12.    Folkens L., Schneider P. (2019), Social Responsibility and Sustainability: How Companies and Organizations Understand Their Sustainability Reporting Obligations. Leal Filho W. (eds) Social Responsibility and Sustainability. World Sustainability Series. Springer, Cham, pp 159-188.

13.    Garcia-Torea N., Fernadez-Feijoo B., De la Cuesta M., 2020, CSR reporting communication: Defective reporting models or misapplication? Corporate Social Responsibility and Environmental Management, Vol. 27, Issue 2, pp. 952-968.

14.    Glavopoulos E., Bersimis S., Georgakellos D., Sfakianakis M. , 2014, Investigating the factors affecting companies’ attitudes towards CSR and CER during the fiscal crisis in Greece, Journal of Environmental Planning and Management, 57:11, pp. 1612-1641.

15.    Global Reporting Initiative 2016, Foundation 101.

16.    GRI Reports List https://www.globalreporting.org/reportregistration/verifiedreports

17.    Higgins C., Coffey B., 2016, Improving how sustainability reports drive change: a critical discourse analysis Journal of Cleaner Production Vol. 136, Part A,  pp. 18-29.

18.    Higgins C., Tang S., Stubbs W., 2020, On managing hypocrisy: The transparency of sustainability reports, Journal of Business Research Volume 114, pp. 395-407.

19.    Khan M., Lockhart J., Bathurst R., 2020, A multi-level institutional perspective of corporate social responsibility reporting: A mixed-method study, Journal of Cleaner Production 265,  Article number 121739.

20.    Kilic M., Uyar A., Karaman A., What impacts sustainability reporting in the global aviation industry? An institutional perspective, Transport Policy Volume 79, pp. 54-65.

21.    Korra, E., Giotopoulos, I. and Tsakanikas, A. (2018), CSR Practices and SME Innovativeness in Greece, Entrepreneurship and the Sustainable Development Goals (Contemporary Issues in Entrepreneurship Research, Vol. 8), Emerald Publishing Limited, pp. 119-132.

22.    KPMG International, 2017, The road ahead, The KPMG Survey of Corporate Responsibility Reporting.

23.    KPMG International 2002, KPMG international survey of corporate sustainability reporting

24.    Marimon F., Αlonso – Almeida M., Rodriguez M., Alejandro K.,  2012, The worldwide diffusion of the global reporting initiative: what is the point?,  Journal of Cleaner Production 33,  pp. 132-144.

25.    Martínez J.B.,  Fernández M.L.,  Fernández  P.M.R., 2016,  Corporate social responsibility: Evolution through institutional and stakeholder perspectives European Journal of Management and Business Economics ,Volume 25, Issue 14, pp. 8-14

26.    Metaxas T., Tavlaridou M., 2017, Environmental policy and CSR in petroleum refining companies in Greece: Content and global reporting initiative (GRI) analysis, Journal of Environmental Assessment Policy and Management, Volume 19, Issue 3, Article number 1750012.

27.    Odera O., Scott A.H, Gow J., 2016, Factors influencing corporate social and environmental disclosures: A systematic review. International Journal of Business Government and Ethics, 11, pp.116–134.

28.    Papaspyropoulos K., Blioumis V., Christodoulou A., 2010, Environmental reporting in Greece: The Athens stock exchange, African Journal of Business Management Vol. 4(13), pp. 2693-2704.

29.    Papoutsi A., Sothi M. , 2020,  Does disclosure in sustainability reports indicate actual sustainability performance?, Journal of Cleaner Production Vol.260,  121049.

30.    Paun D., 2018, Corporate sustainability reporting: An innovative tool for the greater good of all Business Horizons Volume 61, Issue 6,  pp. 925-935.

31.    Ragupathi V., Ren J., Ragupathi W., 2020, Identifying corporate sustainability issues by analyzing shareholder resolutions: A machine-learning text analytics approach Vol. 12, Issue 11,  4753.

32.    Skouloudis A., Evangelinos K., Kourmousis F., 2009, Development of an evaluation methodology for triple bottom line reports using international standards on reporting, Environmental Management 44, pp. 298–311.

33.    Αστάρα Όλγα- Ελένη, 2015, “Βιώσιμη Ανάπτυξη, Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη& Αποδοτικότητα των επιχειρήσεων, Διερεύνηση των εισηγμένων επιχειρήσεων στο Χρηματιστήριο Αθηνών”, Διδακτορική Διατριβή, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

 

Παράρτημα

 

Οι ελληνικοί οργανισμοί που έχουν δημοσιεύσει τον απολογισμό βιωσιμότητάς τους σύμφωνα με το πρότυπο GRI.

 

Α/Α	Οργανισμός	Κλάδος – Δραστηριότητα
1.	ΑΒΑΞ	Κατασκευαστική
2.	Αττική Οδός – Αττικές Διαδρομές	Διαχείριση και Λειτουργία   Αυτοκινητόδρομου
3.	ΓΕΚ Τερνα	Κατασκευαστική, Ενέργεια, Μεταλλευτική
4.	ΔΕΛΤΑ	Γαλακτοβιομηχανία
5.	Δήμος Αγίου Δημητρίου	Τοπική Αυτοδιοίκηση
6.	Ελληνικά Πετρέλαια	Πετρελαϊκή
7.	Ελληνικά Καλώδια	Παραγωγή Καλωδίων
8.	Ελληνικός Χρυσός	Μεταλλευτική Εταιρεία
9.	Ηρακλής	Τσιμεντοβιομηχανία
10.	Μυτιληναίος	Κατασκευές, Ενέργεια, Μεταλλουργία
11.	Mύλοι Λούλη	Αλευροβιομηχανία
12.	Nηρέας	Ιχθυοκαλλιέργειες
13.	Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς	Λιμάνι
14.	Τράπεζα Πειραιώς	Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες
15.	Αegean Airlines	Aεροπορική
16.	Αegean Motorways	Διαχείριση Αυτοκινητόδρομου
17.	Αttica Group	Aκτοπλοϊκές Υπηρεσίες
18.	Αthens Medical Group	Iατρικές Υπηρεσίες
19.	Elval Halcor	Βιομηχανία Χαλκού/ Αλουμινίου
20.	Eurobank	Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες
21.	Fourlis	Λιανική Πώληση Ειδών Οικιακού Εξοπλισμού , Επίπλων & Αθλητικών ειδών
22.	Frigoglass	Κατασκευή επαγγελματικών ψυγείων
23.	Global Sustain	Aειφορία, εταιρική υπευθυνότητα
24.	Grivalia	Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας
25.	Goldair Handling	Υπηρεσίες επιβατών, αεροσκαφών, εμπορευμάτων
26.	Intrasoft	Πληροφορική
27.	Kleeman Lifts	Κατασκευή Ανελκυστήρων
28.	Μega Disposables	Παραγωγή Προϊόντων Προσωπικής Υγιεινής
29.	Merck Sharp & Dohme	Φαρμακοβιομηχανία
30.	Neptune Lines	Ναυτιλιακή
31.	Pfizer	Φαρμακοβιομηχανία
32.	Quest Holdings	Πληροφορική, Νέες Τεχνολογίες, Ενέργεια
33.	Selonda	Υδατοκαλλιέργειες
34.	Vitex	Βιομηχανία Οικοδομικών Χρωμάτων
35.	Wind	Τηλεπικοινωνίες