Χρήστος Καρατζάς[i]
1.
Εισαγωγή
Πρόσφατα
παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η Έκθεση για την εξέλιξη της
κατάστασης της αγοράς στον τομέα των γαλακτοκομικών προϊόντων[1]. Η
έκθεση αυτή, που βασίζεται στις απαντήσεις των κρατών μελών σε ένα δομημένο
ερωτηματολόγιο, παρουσιάστηκε 2 χρόνια νωρίτερα από την αρχική της πρόβλεψη
εξαιτίας της εξαιρετικά δυσμενούς κατάστασης που έχει περιέλθει η αγορά του
γάλακτος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και της απότομης πτώσης των τιμών του
αγελαδινού γάλακτος (όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα).
Διάγραμμα 1: Εξέλιξη τιμών αγελαδινού γάλακτος (σε €/100κιλά) στην Ε.Ε. στο
διάστημα Ιαν '01 - Αυγ '16
- Μπλε γραμμή:Σταθμισμένη μέση
τιμή Ε.Ε. (κανονική περιεκτικότητα λίπους)
- Κόκκινη γραμμή: Τιμή ισοδυνάμου
γάλακτος Ε.Ε (βάσει τιμής σκόνης γάλακτος και λίπους)
Η έκθεση
επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά τη δύναμη αλλά και τα οφέλη που έχουν οι οργανωμένοι
σε ομάδες κτηνοτρόφοι στη διαπραγμάτευση των τιμών αλλά και στη διασφάλιση
σταθερότερων και καλύτερων τιμών. Επίσης δίνει μια εικόνα των υφιστάμενων
Οργανώσεων Παραγωγών (ΟΠ) στο αγελαδινό γάλα αλλά και των προοπτικών και
προβλημάτων που παρουσιάζουν οι ΟΠ σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.)
2.
Υφιστάμενη κατάσταση
Έως το τέλος του 2015, 260 οργανώσεις παραγωγών αναγνωρίστηκαν
σε 11 κράτη μέλη σύμφωνα με τις διατάξεις της δέσμης μέτρων για τον τομέα του
γάλακτος, η πλειονότητα των οποίων βρίσκεται σε τρία κράτη μέλη: Γερμανία,
Γαλλία και Ιταλία. Σημειώνεται ότι εντός του 2016 αναγνωρίστηκε από το ΥΠΑΑΤ η
πρώτη ΟΠ γάλακτος στην Ελλάδα ο «ΑΓΕΛΑΔΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΑΡΤΑΣ-ΠΡΕΒΕΖΑΣ».
Από τα τελευταία
στοιχεία που υπάρχουν για το 2015 σε 17 χώρες της Ε.Ε. το ποσοστό που συλλέγουν
οι κτηνοτροφικοί συνεταιρισμοί ανέρχεται σε τουλάχιστον 60%. Το ποσοστό αυτό
αφορά όχι απαραίτητα τη συλλογή για μεταποίηση αλλά περισσότερο τη
διαπραγμάτευση των τιμών για λογαριασμό των μελών τους έναντι των εμπόρων. Με
τον τρόπο αυτό οι συνεταιρισμοί/Οργανώσεις Παραγωγών διαχειρίζονται τις
παραγόμενες ποσότητες όσον αφορά τις τρέχουσες και πολλές φορές τις μελλοντικές
τιμές πώλησης του προϊόντος τους.
Στην Ελλάδα το
αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 12% του αγελαδινού γάλακτος και ως επί το
πλείστον αφορά την ποσότητα γάλακτος που επεξεργάζονται ή μεταποιούν οι ίδιοι
οι συνεταιρισμοί για την παραγωγή γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων
και λιγότερο ως μέσο συγκέντρωσης της παραγωγής για διαπραγμάτευση των τιμών
πώλησης.
Η τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά τα κριτήρια
αναγνώρισης των ΟΠ σε κάθε κράτος μέλος, καθώς και ο αριθμός των αναγνωρισμένων
ΟΠ, παρατίθενται συνοπτικά παρακάτω:
Πίνακας 1: Οργανώσεις παραγωγών: Ελάχιστες προϋποθέσεις που έχουν
καθορίσει τα κράτη μέλη/Αναγνωρίσεις
Κράτος
μέλος
|
Ελάχιστος
αριθμός γεωργών*
|
Ελάχιστη
εμπορεύσιμη παραγωγή x 1 000T *
|
Αριθμός
αναγνωρισμένων ΟΠ μέχρι το τέλος του 2015
|
Γαλλία
|
200
|
60
|
51
|
Πορτογαλία
|
12
|
8
εκατ. € (1 εκατ. € για ΟΠ αιγοπρόβειου γάλακτος)
|
1
|
Ισπανία
|
200
(30 για αιγοπρόβειο)
|
7
(+1 για πρόβειο γάλα)
|
|
Φινλανδία
|
15
|
3
|
|
Κάτω
Χώρες
|
15
|
90
|
|
Εσθονία
|
5%
της εθνικής παραγωγής
|
||
Αυστρία
|
20
|
3
|
|
Τσεχική
Δημοκρατία
|
10
|
1
|
|
Λιθουανία
|
20
|
1
|
|
Βέλγιο
|
40
(Φλάνδρα) / 20 (Βαλονία)
|
3
|
|
Ιταλία
|
5
|
3
|
41
|
Σλοβακία
|
5
|
||
Ουγγαρία
|
15
|
||
Δανία
|
5
|
3
|
|
Λετονία
|
10
|
0,125
|
|
Ηνωμένο
Βασίλειο
|
10
|
6
|
|
Σουηδία
|
10
|
6
|
1
|
Κροατία
|
7
|
3
|
|
Κύπρος
|
35
|
20
|
2
|
Ελλάδα
|
5/20**
|
0,5/5**
|
|
Γερμανία
|
5
|
148
|
|
Πολωνία
|
20
|
2
|
|
Ρουμανία
|
5
|
0,035
|
2
|
Σλοβενία
|
20
|
2
|
|
Λουξεμβούργο
|
10
|
||
Βουλγαρία
|
5
|
2
|
|
ΣΥΝΟΛΟ
|
260
|
||
*Αρκετά κράτη μέλη έχουν διαφορετικές απαιτήσεις π.χ. για
τους παραγωγούς βιολογικών προϊόντων, τους παραγωγούς πρόβειου ή κατσικίσιου
γάλακτος και τις ΟΠ μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής
** Ο ελάχιστος αριθμός μελών κυμαίνεται από 5 έως 20 μέλη
ανάλογα με την Περιφέρεια. Ομοίως η ελάχιστη ετήσια εμπορευόμενη ποσότητα ανέρχεται
σε 500 έως 5000κιλά.
Από τις απαντήσεις που δόθηκαν στα σχετικά
ερωτηματολόγια προκύπτουν χρήσιμα συμπεράσματα. Οι χώρες που δεν διαθέτουν
Οργανώσεις Παραγωγών στον τομέα του γάλακτος διαβλέπουν δυνατότητες από τη
δημιουργία τέτοιων ομάδων. Αντίθετα η Γερμανία, η οποία διαθέτει την πλέον
ανεπτυγμένη δομή οργανώσεων παραγωγών στην ΕΕ, υποστηρίζει τη μετατροπή των
υφιστάμενων οργανώσεων παραγωγών σε ευρύτερες δομές (Ενώσεις Οργανώσεων
Παραγωγών - ΕΟΠ), αντί για τη δημιουργία νέων ενώ αντίστοιχο ενδιαφέρον υπάρχει
και στη Γαλλία. Αυτό σημαίνει ότι στις χώρες με υφιστάμενες Οργανώσεις
Παραγωγών ο στόχος είναι πλέον η μεγέθυνση, ώστε τα συλλογικά σχήματα που
προκύπτουν να αντεπεξέρχονται καλύτερα στις συνθήκες της αγοράς προς όφελος των
μελών τους.
Οι 259 ΟΠ για το αγελαδινό γάλα (η 260η αφορά το
πρόβειο γάλα) διακινούν το 13% των συνολικών παραδόσεων γάλακτος στην Ε.Ε. για
το 2015. Το χαμηλό αυτό ποσοστό δεν πρέπει να συγχέεται με το συνολικό ποσοστό που
διακινούν οι συνεταιρισμοί το οποίο ανέρχεται στο 65% και διακρίνεται από το
ποσοστό των ΟΠ. Τα κράτη-μέλη που επιθυμούν να αυξήσουν τη συμμετοχή των
κτηνοτρόφων σε ΟΠ προτείνουν τα ακόλουθα μέτρα:
·
Αυξημένη ενημέρωση των κτηνοτρόφων για τα οφέλη και τις
δυνατότητες των ΟΠ.
·
Βελτίωση των δεξιοτήτων διοίκησης και διαπραγμάτευσης του
προσωπικού των ΟΠ.
·
Παροχή οικονομικής στήριξης για δημιουργία ΟΠ, όπως
προβλέπεται μέσα από το μέτρο 9 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης αλλά και
από τα συναφή μέτρα της συνεργασίας, της κατάρτισης/συμβουλευτικής και των
επενδύσεων.
Παροχή προνομίων στις ΟΠ
σε βάρος των μεμονωμένων παραγωγών ως προς την πρόσβαση σε καθεστώτα
ενισχύσεων, με τη μορφή πριμοδοτήσεων, υψηλότερης προτεραιότητας κατά τον
καθορισμό των κριτηρίων επιλεξιμότητας ή υψηλότερων ποσοστών συγχρηματοδότησης.
Από την άλλη πλευρά οι ΟΠ διατύπωσαν και οι ίδιες τις
απόψεις τους για τους λόγους σύστασης των ΟΠ καθώς και τα πλεονεκτήματα και
μειονεκτήματά τους. Τα αποτελέσματα των απαντήσεων είναι τα παρακάτω:
Στόχος
|
Ποσοστό
επίτευξης από ΟΠ
|
Καλύτερη
τιμή
|
70%
|
Σταθερότερη
τιμή
|
60%
|
Βελτίωση
της θέσης των παραγωγών στην αλυσίδα
|
65%
|
Συλλογή
της συνολικής παραγωγής γάλακτος για όλα τα μέλη της ΟΠ
|
71%
|
Βελτίωση
της πρόσβασης σε πληροφορίες της αγοράς γάλακτος
|
73%
|
Παροχή
επιπλέον υπηρεσιών στα μέλη
|
80%
|
3.
Συμπεράσματα
Ένα σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από τις
υφιστάμενες ΟΠ στον τομέα του γάλακτος είναι ότι ένα μικρό ποσοστό (μόλις 11
από τις 63) ενδιαφέρεται να εμπλακεί στη μεταποίηση του προϊόντος. Αυτό το
χαμηλό ποσοστό αποδίδεται στις σημαντικές επενδύσεις που απαιτούνται για την
υλοποίηση τέτοιων σχεδίων και στην έλλειψη επιχειρηματικού ενδιαφέροντος εκ
μέρους των μελών των ΟΠ. Αντίθετα ο κύριος ρόλος τους ορίζεται ως η
διαπραγμάτευση των τιμών (85%), των ποσοτήτων παράδοσης (75%), των όρων παράδοσης
(60%) και των όρων πληρωμής (70%) ενώ κάποιες εμπλέκονται και στην οργάνωση
κοινών αγορών εισροών (30%).
Ένα δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ο λόγος
ανυπαρξίας ΟΠ σε ορισμένες χώρες. Στα κράτη-μέλη όπου δεν υφίστανται
αναγνωρισμένες ΟΠ (π.χ. Δανία, Φινλανδία, Ολλανδία, Σουηδία, Αυστρία, Ιρλανδία,
Σλοβενία και Πολωνία) αυτό αποδίδεται στο ότι δεν υπάρχουν δυνατότητες για το
εν λόγω μέσο, καθώς η συνεταιριστική δομή (ομάδες παραγωγών στην περίπτωση της
Πολωνίας) επιτρέπει ήδη την καλή οργάνωση του τομέα. Στην περίπτωση της Τσεχίας
αλλά και σε άλλες χώρες οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις χαρακτηρίζονται από μεγάλο
μέγεθος και υπάρχει σχετική απροθυμία συνεργασίας μεταξύ των γεωργών (η οποία
σχετίζεται επίσης με την προτίμηση που δείχνουν οι γεωργοί στην άμεση επαφή με
τους αγοραστές).
Στις περιπτώσεις όμως που υπάρχουν ΟΠ το μέγεθος
φαίνεται να είναι καθοριστικής σημασίας. Οι ΟΠ πρέπει να είναι αρκετά μεγάλες
για να διαθέτουν υπολογίσιμη διαπραγματευτική δύναμη, αλλά όχι αρκετά μεγάλες
ώστε να μην είναι λειτουργικές. Φαίνεται ότι είναι επιθυμητή η δημιουργία, σε
ένα πρώτο στάδιο, ΟΠ με διαχειρίσιμο μέγεθος οι οποίες στη συνέχεια θα
εξελιχθούν σε μεγαλύτερες δομές, όπως ΕΟΠ, και όχι σε υπερμεγέθεις ΟΠ με 1 000
έως 2 000 μέλη και μηδαμινή λειτουργική ικανότητα.
Η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακό στάδιο στη
σύσταση Οργανώσεων Παραγωγών, παρότι υφίστανται ήδη αρκετοί Αγροτικοί
Συνεταιρισμοί με επιτυχημένη πορεία στη διαχείριση γάλακτος (όπως είναι η ΕΑΣ
Βόλου, ο ΘΕΣγάλα κ.α.). Η δομή των Οργανώσεων Παραγωγών προφανώς δεν προσφέρει
κάτι περισσότερο από τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς πέραν της δυνατότητας
χρηματοδότησής τους από το νέο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). Το
ζητούμενο είναι η διαχείριση των παραγόμενων ποσοτήτων γάλακτος που επίσης
εσφαλμένα στην Ελλάδα συνδέεται με την τυποποίηση και μεταποίηση του προϊόντος
από τις ίδιες τις ΟΠ. Αντίθετα στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. οι ΟΠ αναλαμβάνουν
τη διαχείριση των όρων παράδοσης και πληρωμής του παραγόμενου αγελαδινού
γάλακτος.
Για όσες ΟΠ όμως συσταθούν στον τομέα του γάλακτος
πρέπει να σημειωθεί ότι το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ)
προβλέπει αρκετές ευκαιρίες στην οργάνωση τους, στην εκπαίδευση των
στελεχών τους, στη δικτύωση για απόκτηση καινοτομικών προϊόντων και τρόπων
προώθησης καθώς και στις επενδύσεις τους με σκοπό να μπορέσουν αφενός να
παράγουν καινοτομικά προϊόντα αλλά κυρίως να φτάσουν κοντά στους τελικούς
καταναλωτές.
